ΒΟΣΝΙΑ-ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ: 10 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΝΤΕΙΤΟΝ

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
14 Δεκεμβρίου 2005
Οι αρχές της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης δεν έχουν ακόμη αντιμετωπίσει πλήρως την κληρονομιά που άφησε ο πόλεμος, όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, δήλωσε η Διεθνής Αμνηστία την παραμονή της 10ης επετείου από την υπογραφή της ειρηνευτικής συμφωνίας του Ντέιτον.

Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και εκατομμύρια διώχτηκαν από τα σπίτια τους κατά τη διάρκεια του αιματηρού πολέμου, από το 1992 μέχρι το 1995, μεταξύ των τριών κυριότερων εθνοτήτων της σημερινής Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, των Βοσνιακών (Βοσνίων Μουσουλμάνων), των Σερβοβοσνίων και των Κροατοβοσνίων.

«Οι πληγές του πολέμου μπορεί να έκλεισαν, όμως δεν έχουν ακόμα επουλωθεί. Την ειρήνη μπορεί να κάνει βιώσιμη μόνο η πολιτική βούληση και η δέσμευση των αρχών της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, να οδηγήσουν στη δικαιοσύνη όσους ευθύνονται για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και πράξεις γενοκτονίας, που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου», δήλωσε η Νίκολα Ντάκγουερθ, Διευθύντρια του Προγράμματος Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας της Διεθνούς Αμνηστίας.

Μερικοί από τους υπαιτίους για αυτά τα εγκλήματα έχουν διωχθεί ποινικά από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία, το οποίο, σύμφωνα με τους όρους που έθεσε το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, υποτίθεται ότι πρέπει να ολοκληρώσει όλες τις δίκες, περιλαμβανομένων των εφέσεων, μέχρι το 2010. Πρόσφατα παραδόθηκαν οικειοθελώς και μεταφέρθηκαν στη Χάγη αρκετοί ύποπτοι που διώκονται από το Δικαστήριο. Ωστόσο, εννέα ύποπτοι που βαρύνονται με ποινική δίωξη, μεταξύ των οποίων ο πρώην ηγέτης των Σερβοβοσνίων Ράντοβαν Κάρατζιτς και οι πρώην Σερβοβόσνιοι στρατηγοί Ράτκο Μλάντιτς και Ζντράβκο Τόλιμιρ, παραμένουν ελεύθεροι. Μέχρι στιγμής, η αστυνομία στη Ρεπούμπλικα Σέρπσκα (το σερβοβοσνιακό κρατίδιο) δεν έχει συλλάβει ούτε έναν από τους υπόπτους που διώκονται από το Δικαστήριο.

Το δικαστικό σώμα στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη μέχρι στιγμής παραλείπει σταθερά να προβεί σε ενέργειες για τη δραστήρια ποινική δίωξη όλων των φερομένων ως δραστών εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Τον Μάρτιο του 2005 τέθηκε σε λειτουργία ένα Τμήμα Εκδίκασης Εγκλημάτων Πολέμου στο πλαίσιο του Κρατικού Δικαστηρίου της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, με καθήκον να χειριστεί «ευαίσθητες» υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου. Ωστόσο, υπάρχουν ανησυχίες ότι είναι ανεπαρκείς οι μηχανισμοί για τη μεταβίβαση αποδεικτικών στοιχείων από το Δικαστήριο προς το Τμήμα Εκδίκασης Εγκλημάτων Πολέμου. Μένει ακόμα να αποδειχθεί ότι η νομολογία του Δικαστηρίου θα εφαρμοστεί σε όλες τις δίκες ενώπιον του Τμήματος Εκδίκασης Εγκλημάτων Πολέμου.

Οι περισσότερες υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου πρόκειται να εκδικαστούν από τοπικά δικαστήρια στα δύο κρατίδια, τη Ρεπούμπλικα Σέρπσκα και την Ομοσπονδία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Ωστόσο, αυτά τα δικαστήρια κατά κανόνα στερούνται των πόρων, της ικανότητας και επιπλέον της πολιτικής βούλησης να χειριστούν τέτοιες υποθέσεις. Οι δίκες στη Ρεπούμπλικα Σέρπσκα δεν έχουν καταλήξει σε καταδίκες Σερβοβοσνίων εγκληματιών πολέμου, παρά μόνο τον τελευταίο μήνα. Σε δύο διαφορετικές υποθέσεις, τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο, ένα δικαστήριο στη Μπάνια Λούκα έκρινε τρεις πρώην Σερβοβόσνιους αστυνομικούς και ένα πρώην μέλος του σερβοβοσνιακού στρατού ενόχους για εγκλήματα πολέμου για τη δολοφονία Βοσνιακών αμάχων.

«Η Διεθνής Αμνηστία χαιρετίζει αυτές τις πρώτες δικαστικές αποφάσεις ως πρώτα βήματα για να οδηγηθούν στη δικαιοσύνη όσοι ευθύνονται για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Οι αρχές έχουν καθήκον να απονείμουν δικαιοσύνη», τόνισε η Νίκολα Ντάκγουερθ.

Η Συμφωνία του Ντέιτον, και συγκεκριμένα το Παράρτημα 7 για τους πρόσφυγες και τους εκτοπισμένους, αναγνώρισε ρητά το δικαίωμα επιστροφής, τόσο ως μέσο επανόρθωσης των παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων λόγω παράνομων μεταβιβάσεων ή απελάσεων, όσο και ως μέσο για να αναστραφούν οι επιπτώσεις της «εθνοκάθαρσης» εδαφών κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης. Στα δέκα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, έχουν επιστρέψει στα σπίτια τους περίπου οι μισοί από τα δύο εκατομμύρια ανθρώπους που εκτοπίστηκαν από τη σύγκρουση.

Σήμερα τα επίμονα και ενδημικά προβλήματα, που αντιμετωπίζουν οι μειονοτικοί που επέστρεψαν όσον αφορά την πρόσβαση στην παιδεία, την υγειονομική περίθαλψη, τις κοινωνικές υπηρεσίες, τις συντάξεις και πάνω απ' όλα την εργασία, συνεχίζουν να αποτελούν ισχυρά εμπόδια για τη δυνητική και βιώσιμη επιστροφή εκτοπισμένων.

«Οι αρχές της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης έχουν την ευθύνη να δημιουργήσουν τις καλύτερες συνθήκες για την επανένταξη των εκτοπισμένων στις προπολεμικές τους κοινότητες. Αυτό σημαίνει τη δημιουργία ενός ασφαλούς κλίματος, απαλλαγμένου από εθνοτικές διακρίσεις, στο οποίο οι επιστρέφοντες να μπορούν να απολαύσουν πλήρως τα δικαιώματά τους. Αν δεν επανενταχτούν γνήσια στις προπολεμικές τους κοινότητες κι αν δεν εξασφαλίσουν επαρκείς συνθήκες διαβίωσης, το δικαίωμα επιστροφής θα παραμείνει κενό γράμμα», επισήμανε η Νίκολα Ντάκγουερθ.

«Οι εκτεταμένες και συνεχείς διακρίσεις που υφίστανται, με βάση την εθνότητά τους, αυτοί που επιστρέφουν, αποτελεί από πολλές απόψεις συνέχιση των πολιτικών 'έθνοκάθαρσης' της εποχής του πολέμου. Διαιωνίζουν την εθνοτική διαίρεση της χώρας, προκαλώντας τη συνέχιση των χασμάτων μεταξύ των κοινοτήτων και την παγίωσή τους από πολιτκούς και οικονομικού παράγοντες».

Η Διεθνής Αμνηστία καλεί τις αρχές της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης:

• Να διενεργήσουν αποτελεσματικές αστυνομικές και δικαστικές ανακρίσεις για όλες τις υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, προκειμένου να οδηγήσουν στη δικαιοσύνη τους υπαιτίους αυτών των εγκλημάτων.
• Να διασφαλίσουν την εξάλειψη κάθε μορφής διακρίσεων, έτσι ώστε οι άνθρωποι που επιστρέφουν στα σπίτια τους μετά τον πόλεμο να μπορέσουν να απολαύσουν πλήρως τα οικονομικά και κοινωνικά τους δικαιώματα.

Η Διεθνής Αμνηστία καλεί τη διεθνή κοινότητα:

• Να διασφαλίσει ότι οι δραστηριότητες του Δικαστηρίου θα παραταθούν πέρα από την αρχικά προβλεπόμενη προθεσμία του 2010, μέχρι να υιοθετηθεί και να τεθεί σε εφαρμογή αποτελεσματικό σχέδιο δράσης για τον τερματισμό της ατιμωρησίας στις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας.
• Να συνεχίσει και να εντείνει τις προσπάθειές της να καταπολεμήσει τις διακρίσεις στην απασχόληση και στην πρόσβαση σε άλλα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα, σε ενεργό σύμπραξη με τις τοπικές αρχές και επιχειρήσεις.

Γενικές πληροφορίες

Η Γενική Συμφωνία-Πλαίσιο για την Ειρήνη στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (Συμφωνία του Ντέιτον) υπογράφηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1995 στο Παρίσι, αφού είχε προηγουμένως μονογραφεί σε μια αεροπορική βάση των ΗΠΑ στο Ντέιτον του Οχάιο. Την υπέγραψαν η Δημοκρατία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, η Δημοκρατία της Κροατίας και η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (τώρα πλέον Σερβία-Μαυροβούνιο).

Η συμφωνία εγκαθίδρυσε δύο ημιαυτόνομες οντότητες, την Ομοσπονδία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και τη Ρεπούμπλικα Σέρπσκα, που αποτελούν το κράτος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Από το τέλος του πολέμου και μετά, η διεθνής κοινότητα συνεχίζει να ασκεί σημαντική επιρροή στην πολιτική διαδικασία στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ως μέρος της μη στρατιωτικής εφαρμογής της Συμφωνίας του Ντέιτον, της οποίας ηγείται ένας Ύπατος Εκπρόσωπος με λίαν εκτεταμένες εξουσίες. Περίπου 6.500 στρατιώτες της ειρηνευτικής δύναμης EUFOR της Ευρωπαϊκή Ένωσης παραμένουν σε αυτήν την πρώην γιουγκοσλαβική δημοκρατία.

Ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στα Ηνωμένω Έθνη, στον οποίο πιστώνεται η μεσολάβηση που οδήγησε στη σύναψη της συμφωνίας, την αποκάλεσε: «…πιθανότατα η πιο επιτυχημένη ειρηνευτική συμφωνία των τελευταίων είκοσι πέντε χρόνων οπουδήποτε στον κόσμο…».