ΕΡΕΥΝΑ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Βασικά Ευρήματα

Α. Συμμετοχή - κίνητρα

Το 70% του πληθυσμού αναφέρει ότι έχει συμμετάσχει σε διαμαρτυρία κάποια στιγμή στη ζωή του. Το φύλο δεν φαίνεται να αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη συμμετοχή ή μη σε κάποια μορφή διαμαρτυρίας. Τα νεότερα ηλικιακά άτομα (17-34 ετών) έχουν την τάση να συμμετέχουν συχνότερα σε διαμαρτυρίες (ποσοστό 81% των συμμετεχόντων) σε σύγκριση με τα μεγαλύτερα ηλικιακά άτομα (ποσοστό 70% στο ηλικιακό φάσμα 35-54 ετών και 68% στο ηλικιακό φάσμα των 55+ ετών). Το ποσοστό των ατόμων που συμμετείχαν σε κάποια διαμαρτυρία σχετικά πρόσφατα (τελευταίο έτος) ανέρχεται στο 22% (σ.σ. η έρευνα διεξήχθη πριν τις κινητοποιήσεις για την υπόθεση της σύγκρουσης των τρένων στα Τέμπη).

Οι πιο δημοφιλείς μορφές διαμαρτυρίας παραμένουν οι πορείες/διαδηλώσεις όπου έχει συμμετάσχει το 72% όσων έχουν πάρει μέρος σε κάποια μορφή διαμαρτυρίας, ακολουθούν οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας με ποσοστό 50%, ενώ άλλες μορφές διαμαρτυρίας είναι πολύ λιγότερο δημοφιλείς (σιωπηρή διαμαρτυρία 9%, κατάληψη χώρου 8%, καθιστική διαμαρτυρία 5%).

Τα κίνητρα/θέματα που ώθησαν κάποιους/ες να συμμετάσχουν σε οποιαδήποτε μορφή διαμαρτυρίας είναι ποικίλα, με τα εργασιακά/συνταξιοδοτικά ζητήματα να βρίσκονται στην κορυφή της σχετικής λίστας με ποσοστό 45%, την επέτειο του Πολυτεχνείου να ακολουθεί με 27%, τα θέματα παιδείας/εκπαίδευσης να είναι στο 26% και τις κινητοποιήσεις για την υπόθεση της σύγκρουσης των τρένων στα Τέμπη στο 25% (σ.σ. η έρευνα διεξήχθη πριν τις κινητοποιήσεις του 2025 για το σχετικό ζήτημα).

Ο κυριότερος λόγος που αποτρέπει κάποιους/ες από το να συμμετέχουν γενικά ή να συμμετέχουν ακόμα πιο συχνά σε διαμαρτυρίες φαίνεται να είναι η περιορισμένη αποτελεσματικότητά τους με ποσοστό 31%, ενώ ένα ποσοστό της τάξης του 14% δηλώνει ότι φοβάται την αντίδραση της αστυνομίας και ένα ποσοστό της τάξης του 7% δηλώνει ότι φοβάται την εκδήλωση επεισοδίων από την πλευρά των διαδηλωτών. Μη αμελητέο είναι και το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι δεν διοργανώνονται διαμαρτυρίες κοντά στην περιοχή κατοικίας τους (13%).

Β. Προσλήψεις/αντιλήψεις για το δικαίωμα στη διαμαρτυρία

Το 88% των συμμετεχόντων/συμμετεχουσών στην έρευνα είναι βέβαιο ή σχετικά βέβαιο πως το δικαίωμα στη διαμαρτυρία είναι νομικά κατοχυρωμένο. Παρόμοιο είναι και το ποσοστό των ατόμων που δηλώνουν με βεβαιότητα ή σχετική βεβαιότητα πως υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο με βάση το οποίο οι διοργανωτές/τριες των διαμαρτυριών οφείλουν να ενημερώνουν τις αρχές πριν την τέλεσή τους. Ως προς τη γενική στάση/γνώμη για το δικαίωμα στη διαμαρτυρία, το ποσοστό των θετικών ή σχετικά θετικών γνωμών ανέρχεται στο 72% και των αρνητικών ή σχετικά αρνητικών γνωμών ανέρχεται στο 12%. Αν τώρα περάσουμε στο θέμα της αποτελεσματικότητας των διαμαρτυριών στην επίτευξη των στόχων τους, οι θετικές ή σχετικά θετικές γνώμες φτάνουν στο 30%, ενώ οι αρνητικές ή σχετικά αρνητικές φτάνουν στο 41%.

Στο ερώτημα κατά πόσο γίνεται σεβαστό από το κράτος το δικαίωμα στη διαμαρτυρία στην Ελλάδα, ένα υψηλό ποσοστό (55%) δηλώνει ότι αυτό γίνεται καθόλου ή λίγο σεβαστό, ενώ υποδιπλάσιο (27%) είναι το ποσοστό όσων πιστεύουν ότι γίνεται αρκετά ή πολύ σεβαστό. Αν τώρα θέσουμε το ίδιο ερώτημα για την κατάσταση που επικρατεί σε επίπεδο κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα ποσοστά σχεδόν αντιστρέφονται και είναι 27% και 41%. Ειδικότερα για τη στάση της αστυνομίας κατά τη διάρκεια των διαμαρτυριών, το 50% των ερωτηθέντων ατόμων την κρίνει από σκληρή έως πολύ σκληρή και το 20% από μαλακή έως πολύ μαλακή. Επιπροσθέτως το 58% των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα εντάσσεται στο ευρύτερο φάσμα των αρνητικών γνωμών για τη χρήση των λιγότερο θανατηφόρων όπλων από την αστυνομία (κλομπ, δακρυγόνα, χειροβομβίδες κρότου-λάμψης, κανόνια εκτόξευσης νερού κ.ά.) και το 21% στο ευρύτερο φάσμα των θετικών γνωμών.

Στα ερώτημα για τον τρόπο κάλυψης των διαμαρτυριών από τα περισσότερα τηλεοπτικά κανάλια, αυτή κρίνεται σε ποσοστό 58% λίγο ή πολύ μεροληπτική υπέρ του κράτους και σε ποσοστό 26% λίγο ή πολύ μεροληπτική υπέρ των διαδηλωτών. Όταν το ίδιο ερώτημα τίθεται για τις περισσότερες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες του διαδικτύου τα ποσοστά γίνονται αντιστοίχως 35% και 40%. Περνώντας σε μια γενικότερη εκτίμηση του τρόπου κάλυψης των διαμαρτυριών από τα ΜΜΕ στην Ελλάδα οι αρνητικές γνώμες αθροίζουν στο 83% και οι θετικές ή σχετικά θετικές στο 12% (με μόλις 1% των ερωτηθέντων/ερωτηθεισών να απαντάει ότι γίνεται πλήρης και αντικειμενική κάλυψη.

Συμπεράσματα

Από τα βασικά ευρήματα της έρευνας προκύπτει ότι η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού, ανεξαρτήτως φύλου, έχει συμμετάσχει κάποια στιγμή στη ζωή του σε κάποια μορφή διαμαρτυρίας. Η συχνότητα συμμετοχής ωστόσο ποικίλει ανά ηλικία και δεν είναι ιδιαίτερα υψηλή.

Οι πιο δημοφιλείς μορφές διαμαρτυρίας παραμένουν οι πορείες/διαδηλώσεις/συγκεντρώσεις, ενώ άλλες μορφές διαμαρτυρίας είναι πολύ λιγότερο δημοφιλείς (σιωπηρή διαμαρτυρία, κατάληψη χώρου, καθιστική διαμαρτυρία), αν και όχι αμελητέες.

Ως προς τη θεματολογία που ωθεί τους κατοίκους της χώρας να συμμετάσχουν σε διαμαρτυρίες βλέπουμε ότι πέρα από τα οικονομικά και κοινωνικοπολιτικά ζητήματα (εργασιακά, εκπαιδευτικά κλπ.), θέματα/συμβάντα που αποτέλεσαν/αποτελούν ορόσημα για τη συλλογική μνήμη των κατοίκων της βρίσκονται ψηλά στη σχετική λίστα: επέτειος Πολυτεχνείου 27%, κινητοποιήσεις για την υπόθεση της σύγκρουσης των τρένων στα Τέμπη 25% (σ.σ. η έρευνα διεξήχθη πριν τις κινητοποιήσεις του 2025 για το σχετικό ζήτημα), επέτειος της δολοφονίας Γρηγορόπουλου 11%. Τα περιβαλλοντικά ζητήματα αν και αποτελούν μετρήσιμο μέγεθος (10%) δεν βρίσκονται στις πρώτες θέσεις της σχετικής λίστας.

Η συντριπτική πλειοψηφία του κοινού γνωρίζει πως το δικαίωμα στη διαμαρτυρία είναι νομικά κατοχυρωμένο και έχει γενικά θετική γνώμη για το δικαίωμα αυτό καθαυτό. Παρόλα αυτά, μόλις το 1/3 των ερωτηθέντων/ερωτηθεισών πιστεύει στην αποτελεσματικότητά του.

Ιδιαίτερα ανησυχητικό εύρημα είναι πως περισσότεροι/ες από τους μισούς συμμετέχοντες (55%) θεωρούν ότι αυτό το δικαίωμα δεν γίνεται αρκετά σεβαστό από το ελληνικό κράτος. Αν συγκρίνουμε αυτή τους τη γνώμη με τη γνώμη που έχουν για το τι ισχύει στα άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για τα οποία θεωρούν ότι το δικαίωμα αυτό δεν γίνεται αρκετά σεβαστό σε ποσοστό 27%, η εικόνα που αποτυπώνεται για την Ελλάδα γίνεται ακόμα χειρότερη.

Ενισχυτικά αυτής την εικόνας είναι τα ευρήματα που αφορούν στη στάση της αστυνομίας πριν και κατά τη διάρκεια των διαμαρτυριών: το 50% των ερωτηθέντων ατόμων την κρίνει από σκληρή έως πολύ σκληρή, ενώ το 58% των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα εντάσσεται στο ευρύτερο φάσμα των αρνητικών γνωμών για τη χρήση των λιγότερο θανατηφόρων όπλων από την αστυνομία (κλομπ, δακρυγόνα, χειροβομβίδες κρότου-λάμψης, κανόνια εκτόξευσης νερού κ.ά.).

Η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο μελανή όταν περνάμε στη γνώμη που εκφράζουν οι ερωτηθέντες/ερωτηθείσες για τον τρόπο κάλυψης των διαμαρτυριών από τα ΜΜΕ. Όσον αφορά στα τηλεοπτικά κανάλια αυτή κρίνεται σε ποσοστό 58% λίγο ή πολύ μεροληπτική υπέρ του κράτους και σε ποσοστό 26% λίγο ή πολύ μεροληπτική υπέρ των διαδηλωτών, άρα συνολικά μεροληπτική σε ποσοστό 84%. Όσον αφορά στις ειδησεογραφικές ιστοσελίδες του διαδικτύου το αντίστοιχο ποσοστό αθροίζει στο 75%. Το εύρημα που θα πρέπει να προβληματίσει περισσότερο είναι, ίσως, η γενικότερη εκτίμηση για τον τρόπο κάλυψης των διαμαρτυριών από τα ΜΜΕ στην Ελλάδα, όπου οι αρνητικές γνώμες αθροίζουν στο 83% και οι θετικές ή σχετικά θετικές στο 12%, με μόλις 1% των ερωτηθέντων/ερωτηθεισών να απαντάει ότι γίνεται πλήρης και αντικειμενική κάλυψη.

Κλείνοντας, το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας υπενθυμίζει ότι το δικαίωμα στην ελευθερία του ειρηνικώς συνέρχεσθαι έχει ιστορικά θεμελιώδη σημασία όχι μόνο ως μέσο πολιτικής έκφρασης αλλά και ως μέσο διασφάλισης άλλων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι ειρηνικές διαδηλώσεις αποτελούν θεμελιώδη πτυχή μίας ζωντανής κοινωνίας, όπως αναγνωρίζεται και από το άρθρο 11 του ελληνικού συντάγματος, καθώς και από το άρθρο 21 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα. Από την έρευνα προκύπτει ότι οι διαμένοντες/ουσες στη χώρα και γνωρίζουν και αντιλαμβάνονται την ύπαρξη και την αξία του δικαιώματος στη διαμαρτυρία. Η Διεθνής Αμνηστία θα συνεχίσει να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς το θέμα και θα παρεμβαίνει στη δημόσια σφαίρα για όσο το δικαίωμα αυτό δεν γίνεται πλήρως σεβαστό από τις αρχές.