ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ ΓΙΑ ΤΟ 2025;

Σε όλο τον κόσμο, οι δημοσιογράφοι φιμώνονται, φυλακίζονται και εξαφανίζονται - απλώς και μόνο επειδή κάνουν τη δουλειά τους. Από τη Γουατεμάλα μέχρι τις ΗΠΑ, από τη Ρωσία μέχρι το Πακιστάν, οι κυβερνήσεις καταφεύγουν όλο και περισσότερο σε αυταρχικές πρακτικές, εργαλειοποιώντας ασαφείς νόμους, δικαστικά συστήματα και ωμή βία για να καταστείλουν την ελευθερία του Τύπου.

Αυτές οι επιθέσεις κατά του Τύπου δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά- συχνά βρίσκονται στο επίκεντρο σκόπιμων στρατηγικών για τη διάλυση των ίδιων των θεμελίων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η διάβρωση της ελευθερίας του Τύπου είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι - ένα σημάδι που δείχνει μια ευρύτερη πορεία προς τον αυταρχισμό.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου, ρίχνουμε φως στην κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου σε όλο τον κόσμο, επισημαίνουμε ορισμένες ανησυχητικές τάσεις και εξηγούμε ορισμένες από τις πρόσφατες εξελίξεις που θέτουν σε κίνδυνο τις/τους δημοσιογράφους.

Γιατί είναι σημαντική η ελευθερία του Τύπου;

Η ελευθερία του Τύπου συμβάλλει καθοριστικά στην εκπλήρωση του ανθρώπινου δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης, ιδίως του δικαιώματος να αναζητά, να μεταδίδει και να λαμβάνει πληροφορίες και ιδέες κάθε είδους. Η ελευθερία του Τύπου διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στο να λογοδοτούν οι κυβερνήσεις και άλλοι ισχυροί παράγοντες. Για να το κάνει αυτό, ο Τύπος πρέπει να μπορεί να δημοσιεύει ελεύθερα και ανεξάρτητα χωρίς να απειλείται, να εκφοβίζεται ή να τιμωρείται.

Η ελευθερία του Τύπου που αναφέρεται σε θέματα δημοσίου ενδιαφέροντος, τα οποία διαμορφώνουν τη ζωή μας αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο κάθε κοινωνίας που σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ωστόσο, σε πολλές χώρες, οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν καταστολή και επιθέσεις.

Οι κυβερνήσεις πρέπει να προωθούν και να προστατεύουν τα ελεύθερα και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και να μεγιστοποιούν τη διαφάνεια και την πρόσβαση στην πληροφόρηση - όχι να την περιορίζουν.

Πώς πλήττεται σήμερα η ελευθερία του Τύπου στις ΗΠΑ;

Ο πρόεδρος Τραμπ έχει λάβει διάφορα μέτρα για να περιορίσει αδικαιολόγητα το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και να περιορίσει την ελευθερία του Τύπου, μεταξύ άλλων έχει επιλέγει ο ίδιος τα μέσα ενημέρωσης που μπορούν να καλύπτουν τις συνεντεύξεις τύπου του Λευκού Οίκου και έχει δαιμονοποιήσει δημοσιογράφους. Πριν γίνει πρόεδρος, μήνυσε τα μέσα ενημέρωσης CBS News και Des Moines Register επειδή δημοσίευσαν κάτι με το οποίο δεν συμφωνούσε. Απαγόρευσε στο Associated Press να καλύπτει εκδηλώσεις στον Λευκό Οίκο επειδή διαφώνησε με την απόφαση της συντακτικής ομάδας να χρησιμοποιήσει τη φράση «Κόλπος του Μεξικού» αντί για «Κόλπος της Αμερικής».

Έχει καλέσει πρακτορεία να απολύσουν συγκεκριμένες/ους δημοσιογράφους για ρεπορτάζ που δεν τον παρουσιάζουν ευνοϊκά, και έχει αστειευτεί ότι θα φυλάκιζε δημοσιογράφους ως αντίποινα για ρεπορτάζ με αρνητικό χαρακτήρα. Εκτός από τη διάλυση του Voice of America (VOA), μαζί με το Radio Free Asia, το Radio Free Europe/Radio Liberty, το Radio Marti που καλύπτει την Κούβα και τους σταθμούς που εκπέμπουν στη Μέση Ανατολή, υποστηρίζει την περικοπή της χρηματοδότησης άλλων δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων όπως το NPR και το PBS. Παράλληλα, η περικοπή της USAID επηρέασε τη στήριξη της βοήθειας για δημοσιογράφους που βρίσκονται σε κίνδυνο.

Επιπλέον, ενώ ο πρόεδρος Τραμπ επιτίθεται στην ελευθερία του Τύπου και τη δημοσιογραφική ακεραιότητα, οι εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης, όπως η Meta και το X του Elon Musk, έχουν καταργήσει προγράμματα «ελέγχου πληροφοριών από τρίτους» στις πλατφόρμες τους, συμβάλλοντας στη διάδοση της παραπληροφόρησης. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό όταν ένα τόσο μεγάλο ποσοστό των Αμερικανών λαμβάνει τις ειδήσεις του από τις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Γιατί το Αφγανιστάν κατατάσσεται ανάμεσα στις χειρότερες χώρες όσον αφορά την ελευθερία του Τύπου;

Οι Ταλιμπάν συνεχίζουν αμείλικτα να καταστέλλουν την ελευθερία της έκφρασης απαγορεύοντας τη λειτουργία των μέσων ενημέρωσης, περιορίζοντας το πρόγραμμά τους και συλλαμβάνοντας και βασανίζοντας παράνομα δημοσιογράφους για δημοσιεύματα που ασκούν κριτική στις δρακόντειες πολιτικές και τους κανόνες τους. Για παράδειγμα, τον Νοέμβριο του 2024, η UNAMA ανέφερε τη χρήση αυθαίρετων συλλήψεων, βασανιστηρίων και άλλων μορφών κακομεταχείρισης, καθώς και απειλών και εκφοβισμού κατά 336 δημοσιογράφων και εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης μεταξύ Αυγούστου 2021 και Σεπτεμβρίου 2024. Το Αφγανιστάν κατατάσσεται ανάμεσα στις χειρότερες χώρες όσον αφορά την ελευθερία του Τύπου υπό την de facto κυριαρχία των Ταλιμπάν.

Από την επιστροφή τους το 2021, οι Ταλιμπάν απαγόρευσαν και ανέστειλαν την λειτουργία πολλών μέσων ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών στη χώρα επειδή άσκησαν κριτική στις πολιτικές τους. Έχουν επίσης επιβάλει περιορισμούς σε δημοσιογράφους και αναλυτές που εργάζονται και συνεργάζονται με ορισμένα μέσα ενημέρωσης που δραστηριοποιούνται εκτός της χώρας.

Στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης επίθεσής τους κατά της ελευθερίας του Τύπου και της έκφρασης, οι Ταλιμπάν φέρονται να έχουν εισαγάγει περιορισμούς στις ζωντανές πολιτικές εκπομπές, συμπεριλαμβανομένων περιορισμών σχετικά με το ποιες και ποιοι μπορούν να συμμετέχουν σε συνεντεύξεις και τι μπορούν να πουν. Οι Ταλιμπάν συνεχίζουν να επιβάλλουν την απαγόρευση της κινηματογράφησης και της μετάδοσης «ζωντανών πραγμάτων», καθώς είναι ενάντια στον νόμο τους περί ηθών και αρετών σε αρκετές επαρχίες.

Ποια είναι η κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου στην Ανατολική Ευρώπη και την Κεντρική Ασία;

Σε ορισμένα μέρη της Ανατολικής Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας, η ελευθερία του Τύπου συνεχίζει να μειώνεται εν μέσω αυξανόμενης λογοκρισίας και καταστολής των ανεξάρτητων φωνών. Οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο παράνομη παρακολούθηση και καταχρηστική νομοθεσία για να περιορίσουν την ελεύθερη έκφραση και να ποινικοποιήσουν τη διαφωνία.

Στη Λευκορωσία, η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης είναι σχεδόν ανύπαρκτη: ανεξάρτητα και αντιπολιτευόμενα μέσα ενημέρωσης έχουν αναγκαστεί σε εξορία και πάνω από 40 δημοσιογράφοι παραμένουν φυλακισμένοι. Στη Ρωσία, τα ανεξάρτητα μέσα χαρακτηρίζονται ως «ανεπιθύμητα», γεγονός που οδηγεί στην ποινικοποίηση του έργου τους, απαγορεύοντας ουσιαστικά τη λειτουργία τους και ωθώντας τα στο εξωτερικό. Μεμονωμένοι δημοσιογράφοι στοχοποιούνται επίσης ως «ξένοι πράκτορες», πράγμα που σημαίνει ότι η χρηματοδότησή τους περικόπτεται, η φήμη τους αμαυρώνεται και αντιμετωπίζουν εκφοβισμό και διώξεις.

Τα μέσα ενημέρωσης της Γεωργίας βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της επίθεσης της κυβέρνησης κατά της ειρηνικής διαμαρτυρίας. Η αστυνομία έχει στοχεύσει ειδικά τις/τους δημοσιογράφους για να τις/τους εμποδίσει να καλύψουν διαδηλώσεις, μεταξύ άλλων και με παράνομη βία. Η διακεκριμένη δημοσιογράφος Mzia Amaglobeli, η οποία συμμετείχε στις διαδηλώσεις, συγκαταλέγεται μεταξύ εκείνων που κρατούνται επί του παρόντος ως ύποπτες/οι για εγκληματική ενέργεια. Σε ολόκληρη την περιοχή, η πρόσβαση σε αξιόπιστες πληροφορίες συρρικνώνεται, ενώ η παραπληροφόρηση κυριαρχεί όλο και περισσότερο στον δημόσιο χώρο.

Πώς είναι να είσαι δημοσιογράφος στην Κεντρική Αμερική;

Οι αρχές της Γουατεμάλας χρησιμοποιούν το ποινικό δίκαιο ως όπλο για να συντρίψουν την ελευθερία του Τύπου και να φιμώσουν όσους αποκαλύπτουν τη διαφθορά και την κακομεταχείριση. Οι δημοσιογράφοι, μαζί με τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τους ιθαγενείς ηγέτες, στοχοποιούνται με εικονικές δίκες, αυθαίρετη κράτηση, εκστρατείες συκοφάντησης και απειλές - συμπεριλαμβανομένων σεξιστικών και ρατσιστικών επιθέσεων - από ένα δικαστικό σύστημα που λειτουργεί ως εκτελεστής της πολιτικής καταστολής.

Ο δημοσιογράφος Jose Rubén Zamora έχει περάσει πάνω από 1000 ημέρες άδικης δίωξης επειδή έκανε ρεπορτάζ για την κυβερνητική διαφθορά. Αφού πέρασε 800 ημέρες στη φυλακή από τον Ιούλιο του 2022 έως τον Οκτώβριο του 2024, οδηγήθηκε ξανά στη φυλακή τον Μάρτιο του 2025.

Είναι ένας από τους εκατοντάδες που αντιμετωπίζουν ποινικοποίηση απλώς και μόνο επειδή άσκησαν το δικαίωμά τους στην ελεύθερη έκφραση. Αυτές οι επιθέσεις παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Γουατεμάλα και απειλούν τα ίδια τα θεμέλια μιας ελεύθερης και ανοιχτής κοινωνίας. Η εκστρατεία μας «No Fear, No Gag» είναι μια έκκληση να σταθούμε στο πλευρό εκείνων που αρνούνται να σωπάσουν.

Γιατί το Πακιστάν εξαφανίζει δια της βίας δημοσιογράφους;

Το ιστορικό του Πακιστάν όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα έχει από καιρό αμαυρωθεί από τη χρήση αναγκαστικών εξαφανίσεων για τη φίμωση των δημοσιογράφων και την καταστολή των ακτιβιστριών/ών και των υπερασπιστριών/ών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που τολμούν να μιλήσουν και να επικρίνουν την κυβέρνηση.

Το 2024, τουλάχιστον επτά δημοσιογράφοι σκοτώθηκαν σε στοχευμένες επιθέσεις στο Πακιστάν. Επαρχίες όπως το Balochistan και η Khyber Pakhtunkhwa, οι οποίες έχουν και οι δύο μεγάλους πληθυσμούς εθνοτικών μειονοτήτων, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες, με το Balochistan να περιγράφεται ως «νεκροταφείο για δημοσιογράφους» από τη Διεθνή Αμνηστία.

Τουλάχιστον 10.078 αναγκαστικές εξαφανίσεις, συμπεριλαμβανομένων δημοσιογράφων, έχουν καταγραφεί στο Πακιστάν από το 2011, αν και ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων πιστεύουν ότι ο πραγματικός αριθμός είναι πολύ υψηλότερος. Ενώ ο Ποινικός Κώδικας του Πακιστάν αναγνωρίζει τις απαγωγές και τις αρπαγές, δεν ποινικοποιεί συγκεκριμένα τις εξαναγκαστικές εξαφανίσεις ως ξεχωριστό αδίκημα και η δικαιοσύνη συχνά δεν είναι σε θέση να θέσει τις υπηρεσίες ασφαλείας προ των ευθυνών τους, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει λογοδοσία από το κράτος. Οι οικογένειες των εξαφανισθέντων ατόμων παρενοχλούνται τακτικά και ο εκφοβισμός είναι χειρότερος για όσες και όσους έχουν ξεκινήσει δημόσιες διαμαρτυρίες και ανοικτές εκστρατείες για να αναζητήσουν δικαιοσύνη για τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Νόμοι όπως ο νόμος για την πρόληψη των ηλεκτρονικών εγκλημάτων και η τροποποίησή του το 2025 έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί για τη σύλληψη δημοσιογράφων που ασκούν κριτική στο κράτος.

Πώς οι αρχές της Ανατολικής και Νότιας Αφρικής αντιμετωπίζουν τις/τους δημοσιογράφους;

Οι αρχές σε όλη την Ανατολική και Νότια Αφρική συνέχισαν να επιβάλλουν αυστηρούς περιορισμούς στην ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, μεταξύ άλλων με τη θέσπιση νέων κατασταλτικών νόμων.

Στη Μαδαγασκάρη, ο Κώδικας Εγκληματικότητας στον Κυβερνοχώρο και ο Κώδικας Επικοινωνίας ανάγκασαν τις/τους δημοσιογράφους να αυτολογοκρίνονται λόγω του φόβου των αντιποίνων. Η Ζιμπάμπουε θέσπισε τον τροποποιητικό νόμο για το ποινικό δίκαιο (κωδικοποίηση και μεταρρύθμιση) (Patriot Act), ο οποίος απειλεί την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, καθώς ποινικοποιεί οτιδήποτε θεωρείται από τις αρχές ως «εσκεμμένη προσβολή της κυριαρχίας και του εθνικού συμφέροντος της Ζιμπάμπουε».

Όσες και όσοι τολμούν να αναφέρουν καταγγελίες για διαφθορά και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αντιμετωπίζουν επίσης εκτεταμένο εκφοβισμό, παρενόχληση και κράτηση. Στη Μοζαμβίκη, όπου οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν συστηματικά απειλές θανάτου, βία, ακόμη και δολοφονίες, έχουμε καταγράψει πολλά περιστατικά όπου οι αρχές στοχοποίησαν δημοσιογράφους, συμπεριλαμβανομένης μιας συνέντευξης Τύπου που έπεσαν δακρυγόνα.

Με την παγκόσμια εικόνα τόσο ζοφερή, πώς προστατεύει η Διεθνής Αμνηστία τις/τους δημοσιογράφους;

Διεξάγουμε ενεργά εκστρατείες για περιπτώσεις δημοσιογράφων που έχουν φυλακιστεί άδικα, καθώς και συνεχίζουμε να ασκούμε πιέσεις στις κυβερνήσεις για την προάσπιση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης.

Μοιραζόμαστε τακτικά ιστορίες από όλο τον κόσμο για δημοσιογράφους που έχουν απειληθεί ή εκφοβηθεί. Στηρίζουμε οικογένειες των οποίων τα αγαπημένα πρόσωπα έχουν εξαφανιστεί βίαια ή φυλακιστεί. Και καλούμε τις/τους υποστηρίκτριες/ές μας να αναλάβουν δράση ή να υπογράψουν τις εκκλήσεις μας, ζητώντας την απελευθέρωση δημοσιογράφων σε όλο τον κόσμο.

Θα συνεχίσουμε να ζητάμε την κατάργηση όλων των νόμων που ποινικοποιούν ανθρώπους που αντιδρούν ή διαμαρτύρονται ειρηνικά.