ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΚΥΡΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΡΑΜΠ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ;

Στις 6 Φεβρουαρίου 2025, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ εξέδωσε εκτελεστικό διάταγμα με το οποίο ενέκρινε κυρώσεις κατά του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ICC) και του επικεφαλής εισαγγελέα του Καρίμ Χαν. Αυτό το εκτελεστικό διάταγμα έχει σκοπό να εμποδίσει το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να αναλάβει την ανεξάρτητη εντολή του. Αποτελεί επίσης σημαντική απειλή για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και το προσωπικό του. Οι εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ καταδίκασαν έντονα την κίνηση αυτή, χαρακτηρίζοντάς την «επίθεση στο παγκόσμιο κράτος δικαίου» που υπονομεύει τη διεθνή δικαιοσύνη.

Το εν λόγω εκτελεστικό διάταγμα είναι παρόμοιο με εκείνο που εξέδωσε ο πρόεδρος Τραμπ προς το τέλος της πρώτης θητείας του το 2020, το οποίο αργότερα καταργήθηκε από τον πρόεδρο Μπάιντεν. Η νέα εκτελεστική ενέργεια του Τραμπ αποτελεί άμεση απάντηση στις προσπάθειες του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου να καταστήσει υπόλογους Ισραηλινούς για φερόμενα εγκλήματα βάσει του διεθνούς δικαίου στην Παλαιστίνη. Τον Νοέμβριο του 2024, το δικαστήριο εξέδωσε εντάλματα σύλληψης κατά του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου και του πρώην υπουργού Άμυνας Γιοάβ Γκαλάντ, καθώς και κατά του διοικητή των ταξιαρχιών αλ Κασάμ Μοχάμεντ Ντιάμπ Ιμπραήμ Αλ Μάσρι, με την κατηγορία των εγκλημάτων πολέμου και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας.

Επιβάλλοντας κυρώσεις στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, η κυβέρνηση Τραμπ υπονομεύει τις προσπάθειες απονομής δικαιοσύνης, όχι μόνο στις/στους Παλαιστίνιες/ους, αλλά και στα θύματα των πιο σοβαρών εγκλημάτων παντού. Αυτό περιλαμβάνει ανθρώπους στο Αφγανιστάν, το Μπουρούντι, την Ακτή Ελεφαντοστού, το Νταρφούρ (Σουδάν), τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, τη Λιβύη, το Μάλι, τη Μιανμάρ, τη Νιγηρία, τις Φιλιππίνες, την Ουκρανία και τη Βενεζουέλα, όπου το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο διεξάγει επί του παρόντος έρευνες ή έχει εκδώσει εντάλματα σύλληψης.

Τι περιείχε το εκτελεστικό διάταγμα;

Το Εκτελεστικό Διάταγμα ορίζει ότι μπορεί να επιβληθούν κυρώσεις σε οποιοδήποτε μη αμερικανικό πρόσωπο ή οργανισμό, εάν συμμετέχει άμεσα σε οποιαδήποτε προσπάθεια του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου να ερευνήσει, να συλλάβει, να κρατήσει ή να ασκήσει δίωξη κατά ενός «προστατευόμενου προσώπου» χωρίς τη συγκατάθεση της χώρας ιθαγένειας του εν λόγω προσώπου. Κυρώσεις μπορούν επίσης να επιβληθούν σε όσες και όσους χρηματοδότησαν ή παρείχαν οικονομική, υλική ή τεχνολογική υποστήριξη στις δραστηριότητες του Δικαστηρίου. Οι κυρώσεις περιλαμβάνουν τη δέσμευση οποιουδήποτε περιουσιακού στοιχείου εντός των Ηνωμένων Πολιτειών και την απαγόρευση εισόδου στις ΗΠΑ για κάθε πρόσωπο στο οποίο έχουν επιβληθεί κυρώσεις και τα μέλη της οικογένειάς του.

Ως «προστατευόμενα πρόσωπα» ορίζονται οι υπήκοοι των ΗΠΑ και το στρατιωτικό προσωπικό των ΗΠΑ, καθώς και κάθε πρόσωπο που είναι πολίτης ή νόμιμος κάτοικος ενός συμμάχου των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ ή ενός «σημαντικού μη ΝΑΤΟϊκού συμμάχου», ένας επίσημος χαρακτηρισμός στο δίκαιο των ΗΠΑ. Το Ισραήλ, οι Φιλιππίνες και 17 άλλες χώρες έχουν χαρακτηριστεί ως τέτοια πρόσωπα.

Από τις 25 Μαρτίου, ο Εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, Καρίμ Χαν, είναι το μόνο άτομο στο οποίο έχουν επιβληθεί κυρώσεις με το διάταγμα, αν και άλλα άτομα μπορεί να προστεθούν στο διάταγμα στο μέλλον.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο είναι ένας ανεξάρτητος διεθνής δικαστικός μηχανισμός έσχατης προσφυγής, ο οποίος πρέπει να μπορεί να λειτουργεί χωρίς πολιτικές παρεμβάσεις ή εξαναγκασμό, ώστε να διασφαλίζει ότι τα θύματα που δεν έχουν άλλη δυνατότητα προσφυγής θα δουν δικαιοσύνη για τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν εναντίον τους. Ωστόσο, οι κυρώσεις αυτές υπονομεύουν την ανεξαρτησία του Δικαστηρίου και παρεμποδίζουν τις προσπάθειές του να ασκήσει αποτελεσματική και αμερόληπτη δικαιοσύνη. Αποθαρρύνουν επίσης άτομα και εταιρείες από το να εργάζονται και να συνεργάζονται με το Δικαστήριο και τις/τους υπαλλήλους του.

Τι είναι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο;

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο είναι ένα μόνιμο διεθνές δικαστήριο το οποίο ερευνά και διώκει άτομα που είναι ύποπτα για τη διάπραξη εγκλημάτων πολέμου, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας ή του εγκλήματος της γενοκτονίας, όταν τα εθνικά δικαστήρια αδυνατούν να το πράξουν. Το Καταστατικό της Ρώμης, η ιδρυτική συνθήκη του Δικαστηρίου, έχει 125 κράτη μέλη.

Εκτός από την έκδοση ενταλμάτων σύλληψης κατά των Μπέντζαμιν Νετανιάχου, Γιοάβ Γκαλάντ και Μοχάμεντ Ντιάμπ Ιμπραήμ Αλ Μάσρι, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχει εκδώσει εντάλματα σύλληψης για ανώτερους στρατιωτικούς και πολιτικούς ηγέτες, μεταξύ των οποίων:

• Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν το 2023 για εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν στην Ουκρανία,
• Ο πρώην πρόεδρος των Φιλιππίνων Ροντρίγκο Ντουτέρτε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του «πολέμου κατά των ναρκωτικών» της κυβέρνησής του, τον Μάρτιο του 2025, οι αρχές των Φιλιππίνων τον μετέφεραν στο Δικαστήριο για να αντιμετωπίσει κατηγορίες,
• Ο πρώην πρόεδρος του Σουδάν Ομάρ Αλ Μπασίρ για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία, στο Νταρφούρ,
• Ο διοικητής του Στρατός Αντίστασης του Κυρίου (LRA), Τζόζεφ Κόνι, για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στην Ουγκάντα.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ιδρύθηκε ως «δικαστήριο έσχατης προσφυγής»: υπάρχει για να απονέμει δικαιοσύνη σε περιπτώσεις όπου τα κράτη δεν είναι σε θέση ή δεν επιθυμούν να διερευνήσουν πραγματικά ή να ασκήσουν δίωξη κατά ατόμων. Σε αρκετές περιπτώσεις, χωρίς την παρέμβαση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, οι δράστες των πιο σοβαρών εγκλημάτων είναι πιθανό να μείνουν για πάντα ατιμώρητοι. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο προορίζεται να αποτελέσει φάρο ελπίδας για τη λογοδοσία και να λειτουργήσει ως ένας ισχυρός μηχανισμός για να τον έλεγχο της κατάχρησης εξουσίας και να οδηγήσει την εξουσία στη δικαιοσύνη.

Γιατί η κυβέρνηση Τραμπ επιβάλλει αυτές τις κυρώσεις;

Οι αμερικανικές αρχές ανακοίνωσαν τις κυρώσεις λίγες ημέρες πριν από την πρώτη επίσκεψη του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου στον Λευκό Οίκο μετά την επανεκλογή του προέδρου Τραμπ. Η κυβέρνηση Τραμπ είχε εκδώσει παρόμοιες κυρώσεις το 2020, κατά τη διάρκεια της τελευταίας προεδρίας του.

Υπό την κυβέρνηση του πρώην προέδρου Τζο Μπάιντεν, η κυβέρνηση των ΗΠΑ εξέφρασε την υποστήριξή της στην έρευνα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου στην Ουκρανία και στα εντάλματα σύλληψης που εκδόθηκαν κατά ανώτερων αξιωματούχων της ρωσικής κυβέρνησης και του στρατού, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν. Ωστόσο, οι ΗΠΑ δεν έχουν γίνει κράτος μέλος του Δικαστηρίου και αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπάιντεν εξέφρασαν έντονη κριτική στην έρευνα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου κατά του Νετανιάχου και του Γκάλαντ, φιλοξενώντας μάλιστα τον Γκάλαντ μετά την έκδοση των ενταλμάτων.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ιστορικό στο να αντιτίθενται στην εντολή του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου να διώκει άτομα από χώρες που δεν είναι μέλη του, ακόμη και αν τα φερόμενα εγκλήματα που διέπραξαν έλαβαν χώρα εντός χωρών που είναι μέλη του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Ειδικότερα, οι ΗΠΑ διατηρούν μακροχρόνια αντίθεση στις έρευνες του Δικαστηρίου στο Αφγανιστάν, όπου ερευνούνταν προσωπικό του αμερικανικού στρατού και της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, και στην Παλαιστίνη.

Ωστόσο, αυτές οι νέες κυρώσεις, όπως και εκείνες του 2020, σηματοδοτούν μια σημαντική επανακλιμάκωση της αντίθεσης των ΗΠΑ στην εξουσία του Δικαστηρίου.

Πώς αυτές οι κυρώσεις θα εμποδίσουν τη δικαιοσύνη για όλα τα θύματα εντός του Ισραήλ και των Κατεχομένων Παλαιστινιακών Εδαφών;

Οι κυρώσεις αυτές θα εμποδίσουν τη δικαιοσύνη για όλα τα θύματα για τα οποία το Δικαστήριο αποτελεί την έσχατη λύση. Ο εισαγγελέας στον οποίο επιβλήθηκαν κυρώσεις έχει αναλάβει τον χειρισμό των υποθέσεων κατά των Μοχάμεντ Ντιάμπ Ιμπραήμ Αλ Μάσρι, Μπέντζαμιν Νετανιάχου και Γιοάβ Γκαλάντ. Ωστόσο, οι κυρώσεις έχουν ιδιαίτερο στοχευμένο αντίκτυπο στις/στους Παλαιστίνιες/ους που αναζητούν δικαιοσύνη, διότι αυτός είναι ο σκοπός τους. Οι κυρώσεις αποσκοπούν στο να πιέσουν το Δικαστήριο να μην επιδιώκει πλέον αμερόληπτη και ανεξάρτητη δικαιοσύνη ή να αντιμετωπίσει συνέπειες σε όλο το έργο του.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο είναι επί του παρόντος ο μόνος διαθέσιμος διεθνής μηχανισμός για να λογοδοτήσουν οι ατομικά υπεύθυνοι για εγκλήματα του διεθνούς δικαίου που διαπράχθηκαν στο Ισραήλ και στα Κατεχόμενα Παλαιστινιακά Εδάφη. Ωστόσο, βασίζεται στα κράτη μέλη του να συνεργάζονται στις έρευνες και τις διώξεις του, μεταξύ άλλων με τη σύλληψη ατόμων που υπόκεινται σε εντάλματα σύλληψης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Οι κυρώσεις της κυβέρνησης Τραμπ ενδέχεται να αποθαρρύνουν τις χώρες, καθώς και άτομα και εταιρείες, από το να βοηθήσουν το Δικαστήριο, καθιστώντας δυσκολότερη την παραπομπή σε δίκη φερόμενων ως δραστών από το Ισραήλ και άλλες χώρες.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο εξαρτάται επίσης από ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων - ερευνητές, δικηγόρους και υπερασπίστριες/ές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων - καθώς και από τα θύματα και τις/τους μάρτυρες για τη δημιουργία των υποθέσεών του. Οι κυρώσεις αυτές θα καταστήσουν το έργο τους πολύ πιο δύσκολο. Η δικαιοσύνη είναι σχεδόν αδύνατη αν αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούν να ενεργήσουν ελεύθερα και χωρίς εξαναγκασμό.

Πώς θα επηρεάσουν οι κυρώσεις άλλες έρευνες του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου;

Τελικά, οι κυρώσεις θα βλάψουν όλες τις έρευνες του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, όχι μόνο εκείνες στις οποίες αντιτίθεται η κυβέρνηση των ΗΠΑ. Θα επηρεάσουν αρνητικά τα συμφέροντα όλων των θυμάτων που προσβλέπουν στο Δικαστήριο για απονομή δικαιοσύνης σε όλες τις χώρες όπου διεξάγει έρευνες, συμπεριλαμβανομένων των ερευνών που φαινομενικά υποστηρίζουν οι ΗΠΑ - για παράδειγμα στην Ουκρανία, την Ουγκάντα ή το Νταρφούρ.

Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν είχε χαιρετίσει ρητά το ένταλμα σύλληψης που εξέδωσε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο κατά του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και είχε ζητήσει τη σύλληψή του. Το ένταλμα ήταν αποτέλεσμα της έρευνας του Δικαστηρίου για την Ουκρανία, το οποίο εξετάζει εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν μετά την εισβολή πλήρους κλίμακας το 2022. Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Ανταμοιβών για την Ποινική Δικαιοσύνη των ΗΠΑ έχει επίσης προσφέρει οικονομικές ανταμοιβές για πληροφορίες που θα οδηγήσουν στη σύλληψη των κατηγορουμένων από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο Τζόζεφ Κόνι, για εγκλήματα στην Ουγκάντα, και Αχμάντ Χαρούν στο Νταρφούρ.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο συνεχίζει να διερευνά τα εγκλήματα που διέπραξαν οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν μετά την επιστροφή τους στην εξουσία το 2021. Στη Βενεζουέλα, ο Εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου διερευνά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν εναντίον θεωρούμενων ως αντιπάλων της κυβέρνησης του Προέδρου Μαδούρο. Τον φετινό Φεβρουάριο, ο Εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου υπογράμμισε τη δέσμευση του γραφείου του να εντείνει περαιτέρω τις εργασίες για την απονομή δικαιοσύνης και λογοδοσίας στην ανατολική Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.

Πώς μπορούμε να προστατεύσουμε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και τη διεθνή δικαιοσύνη;

Οι αμερικανικές κυρώσεις συνιστούν σοβαρή απειλή για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, καθώς και για το ευρύτερο διεθνές κράτος δικαίου και το πολυμερές του σύστημα. Αλλά υπάρχει ακόμα ελπίδα.

Πολλές χώρες εξακολουθούν να υποστηρίζουν το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Τον Ιούνιο του 2024, 74 κράτη μέλη του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου επιβεβαίωσαν τη δέσμευσή τους να καταπολεμήσουν την ατιμωρησία. Μετά το πρόσφατο εκτελεστικό διάταγμα του προέδρου Τραμπ, οι υπουργοί Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δήλωσαν την «ακλόνητη υποστήριξή» τους προς το Δικαστήριο.

Όμως τα λόγια δεν είναι αρκετά. Τα κράτη πρέπει να μετατρέψουν τις δηλώσεις δέσμευσης και υποστήριξης σε συγκεκριμένες ενέργειες για την υπεράσπιση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Αυτό περιλαμβάνει τη θέσπιση εθνικών νόμων που προστατεύουν άτομα και εταιρείες από την απειλή των αμερικανικών νόμων περί κυρώσεων. Περιλαμβάνει επίσης την πλήρη συνεργασία με το Δικαστήριο, μεταξύ άλλων με τη σύλληψη και τη μεταφορά ατόμων που υπόκεινται σε εντάλματα σύλληψης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.

Μέσω της ατομικής και συλλογικής δράσης, τα κράτη μπορούν να υπερασπιστούν το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και να αντισταθούν στις πρωτοφανείς επιθέσεις της αμερικανικής κυβέρνησης εναντίον του. Το παγκόσμιο δίκτυο των υπερασπιστριών και υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καλεί ενεργά τις κυβερνήσεις να υποστηρίξουν το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και να υπερασπιστούν τη διεθνή δικαιοσύνη.