
ΑΜΕΡΙΚΗ: ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΓΓΥΗΘΟΥΝ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΝΑ ΑΝΑΖΗΤΟΥΝ ΧΩΡΙΣ ΦΟΒΟ ΟΣΑ ΑΤΟΜΑ ΑΓΝΟΟΥΝΤΑΙ ΚΑΙ ΕΞΑΦΑΝΙΣΤΗΚΑΝ ΜΕ ΤΗ ΒΙΑ
- Οι περισσότερες έρευνες για άτομα που εξαφανίστηκαν με τη βία γίνονται υπό την καθοδήγηση γυναικών (γυναίκες ερευνήτριες), οι οποίες κατά τη διαδικασία αυτή αντιμετωπίζουν κινδύνους, επιθέσεις και βλάβες στην υγεία και τα οικονομικά τους.
- Το έργο των γυναικών ερευνητριών καλύπτει το κενό που αφήνει η αποτυχία των κρατών να αναζητήσουν όσα άτομα εξαφανίστηκαν με τη βία.
- Η Διεθνής Αμνηστία καλεί τα κράτη να αναλάβουν επιμελή, έμφυλη και διαφοροποιημένη δράση για την αντιμετώπιση των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που υφίστανται οι γυναίκες ερευνήτριες.
Για τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Εξαφανίσεων, η Διεθνής Αμνηστία εγκαινιάζει σήμερα τη διεθνή εκστρατεία «Αναζήτηση Χωρίς Φόβο», η οποία αναγνωρίζει το κρίσιμο έργο των γυναικών ερευνητριών στην Αμερική και καλεί τα κράτη να προστατεύσουν και να εγγυηθούν τα δικαιώματά τους καθώς αναζητούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα.
Αν και οι εξαφανίσεις μπορεί να συμβαίνουν για διαφορετικούς λόγους, είναι καθήκον των κρατών να προσδιορίσουν την τύχη των εξαφανισμένων. Για όσο διάστημα αγνοούνται, η απουσία τους επηρεάζει βαθύτατα την οικογένειά τους, τους αγαπημένους τους και τις κοινότητές τους.
Στην Αμερική, η διαφωνία με τις κυβερνητικές πολιτικές, η υπεράσπιση των δικαιωμάτων, η διαβίωση σε ζώνες ένοπλων συγκρούσεων ή σε περιοχές με οργανωμένο έγκλημα, η μετανάστευση χωρίς τα έγγραφα που απαιτούν οι χώρες διέλευσης και προορισμού και πολλές άλλες προφάσεις έχουν χρησιμοποιηθεί για να δικαιολογήσουν το ασυγχώρητο: τον περιορισμό της ελευθερίας ενός ατόμου και την απόκρυψη της τύχης και του τόπου διαμονής του από τις οικογένειες και τους αγαπημένους του.
Στο πλαίσιο αυτής της εκστρατείας, η Διεθνής Αμνηστία δημοσιεύει την έρευνα Αναζήτηση Χωρίς Φόβο: Διεθνή Πρότυπα για την Προστασία των Ερευνητριών της Αμερικής. Η συγκεκριμένη έρευνα αναγνωρίζει ότι κυρίως οι γυναίκες είναι αυτές που έχουν πρωτοστατήσει στην αναζήτηση όσων εξαφανίστηκαν με τη βία. Εμβληματικά και ιστορικά παραδείγματα από την περιοχή είναι οι γιαγιάδες της Plaza de Mayo στην Αργεντινή και οι Χιλιανές γυναίκες της Calama κατά τη διάρκεια στρατιωτικών καθεστώτων και εσωτερικών ένοπλων συγκρούσεων- οι ιθαγενείς γυναίκες που πρωτοστάτησαν εν μέσω ένοπλων συγκρούσεων σε χώρες όπως η Γουατεμάλα και το Περού- και οι γυναίκες της Κεντρικής Αμερικής που διέσχισαν τα σύνορα και δημιούργησαν διακρατικούς μηχανισμούς για την αναζήτηση μεταναστριών και μεταναστών που έχουν υποστεί αναγκαστική εξαφάνιση.
Οι χαρακτηριστικές περιπτώσεις της Κολομβίας και του Μεξικού
«Η εκστρατεία που εγκαινιάζουμε σήμερα εφιστά την προσοχή στις ακούραστες προσπάθειες των γυναικών ερευνητριών στην αμερικανική ήπειρο, με τις καίριες περιπτώσεις της Κολομβίας και του Μεξικού, δύο χωρών βαθιά σημαδεμένων από κάθε είδους αναγκαστικών εξαφανίσεων. Οι ίδιες οι ερευνήτριες είναι θύματα της αναγκαστικής εξαφάνισης μελών της οικογένειάς τους ή αγαπημένων τους προσώπων, και το έργο τους τις καθιστά επίσης υπερασπίστριες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αξίζουν να αναγνωρίζονται και να προστατεύονται κατ’ αυτόν τον τρόπο», δήλωσε η Ana Piquer, Διευθύντρια της Διεθνούς Αμνηστίας για την Αμερική.
Οι ίδιες οι ερευνήτριες είναι θύματα της αναγκαστικής εξαφάνισης μελών της οικογένειάς τους ή αγαπημένων τους προσώπων, και το έργο τους τις καθιστά επίσης υπερασπίστριες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αξίζουν να αναγνωρίζονται και να προστατεύονται κατ’ αυτόν τον τρόπο.
— Ana Piquer, Διευθύντρια της Διεθνούς Αμνηστίας για την Αμερική.
Στην Κολομβία, οι αναγκαστικές εξαφανίσεις είναι μία από τις πολλές μορφές βίας που πλήττουν τη χώρα ως αποτέλεσμα των δεκαετιών ένοπλων συγκρούσεων και της κοινωνικοπολιτικής βίας. Η Επιτροπή για την Αλήθεια, τη Συνύπαρξη και τη Μη Επανάληψη, στην τελική της έκθεση το 2022, ανέφερε ότι έως και 210.000 άνθρωποι ήταν θύματα αυτής της σοβαρής παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οργανισμοί που δημιουργήθηκαν από συγγενείς όσων εξαφανίστηκαν με τη βία και από γυναίκες ερευνήτριες, ήταν αυτοί που πίεσαν την κυβέρνηση να αντιμετωπίσει αυτή τη φοβερή πραγματικότητα. Ένας τέτοιος οργανισμός είναι η Fundación Nydia Érika Bautista, ο οποίος αυτή τη στιγμή εργάζεται άμεσα με 519 περιπτώσεις αναγκαστικών εξαφανίσεων, παρέχοντας υπηρεσίες νομικής υποστήριξης, τεκμηρίωσης, μνήμης και επικοινωνίας. Προσφέρει επίσης ένα διοικητικό σχολείο για γυναίκες ερευνήτριες και άλλες δραστηριότητες.
Παράλληλα, το Μεξικό αντιμετωπίζει μια σοβαρή κρίση αναγκαστικών εξαφανίσεων που συνδέεται με την ανασφάλεια που πλήττει τη χώρα εδώ και δεκαετίες. Σύμφωνα με το Εθνικό Μητρώο Αγνοουμένων και Εξαφανισθέντων, στο Μεξικό περίπου 115.443 άτομα έχουν καταγραφεί ότι αγνοούνται και έχουν εξαφανιστεί και δεν βρέθηκαν ποτέ από τις 31 Δεκεμβρίου 1952 έως τις 21 Αυγούστου 2024. Πρόσφατα παρατηρήθηκε επίσης αύξηση της βίας κατά των ερευνητριών και των ερευνητών, ιδίως των γυναικών. Σύμφωνα με την οργάνωση Artículo 19, 16 ερευνήτριες και ερευνητές έχουν δολοφονηθεί τα τελευταία έξι χρόνια, 13 εκ των οποίων ήταν γυναίκες. Επιπλέον, μία γυναίκα ερευνήτρια εξαφανίστηκε κατά την ίδια περίοδο.
Στο Μεξικό υπάρχουν πάνω από 200 οργανισμοί συγγενών ατόμων που εξαφανίστηκαν με τη βία, των οποίων η μεγάλη πλειοψηφία διευθύνεται από γυναίκες. Μια τέτοια ομάδα στην πολιτεία Γκουαναχουάτο, με την ονομασία Hasta Encontrarte [Μέχρι να σας βρούμε], επικεντρώνεται κυρίως στην αναζήτηση, είτε με τη συμμετοχή του κράτους είτε μέσω ανεξάρτητων ταξιαρχιών. Μέσα από τις προσπάθειές τους, έχουν εντοπίσει 23 ανώνυμους τάφους και έχουν ανακαλύψει τα ίχνη 203 βίαια εξαφανισμένων ανθρώπων.
Γυναίκες ερευνήτριες σε κίνδυνο
Οι γυναίκες ερευνήτριες αντιμετωπίζουν μια σειρά από κινδύνους, απειλές και επιθέσεις που διασταυρώνονται με τις δικές τους ιστορίες ζωής, ταυτότητες, φιλοδοξίες και όνειρα, καθώς και με το κοινωνικοοικονομικό και πολιτισμικό περιβάλλον τους. Δεν θα έπρεπε να βρίσκονται αντιμέτωπες με αυτούς τους κινδύνους, και το γεγονός ότι συμβαίνει δείχνει ξεκάθαρα πώς η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπολείπεται.
Το Fundación Nydia Érika Bautista και το Hasta Encontrarte αποτελούν απόδειξη του ηγετικού ρόλου που έχουν αναλάβει οι γυναίκες στην Αμερική στην αναζήτηση των μελών της οικογένειάς τους και των αγαπημένων τους προσώπων. Οι ιστορίες τους ενσαρκώνουν επίσης την αντίσταση στη βία κατά των γυναικών, κατά των γυναικών που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, κατά των θυμάτων αναγκαστικής εξαφάνισης και κατά των γυναικών ερευνητριών. Παρά τους κινδύνους, τις απειλές και τις επιθέσεις που υφίστανται, οι γυναίκες αυτές συνεχίζουν να αναζητούν και να απαιτούν, δυνατά και ξεκάθαρα, να μπει τέλος στην ατιμωρησία.
«Η εμπειρία της αναζήτησης και των κινδύνων, των απειλών και των επιθέσεων στις οποίες εκτίθενται οι γυναίκες ερευνήτριες είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το ίδιο το γεγονός ότι είναι γυναίκες. Δεν είναι τυχαίο και καθοδηγείται από τους ρόλους που η κοινωνία αναθέτει στις γυναίκες. Η προστασία τους πρέπει λάβει υπόψη αυτή τη δυναμική για να είναι αποτελεσματική», εξήγησε η Ana Piquer.
Η εμπειρία της αναζήτησης και των κινδύνων, των απειλών και των επιθέσεων στις οποίες εκτίθενται οι γυναίκες ερευνήτριες είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το ίδιο το γεγονός ότι είναι γυναίκες. Δεν είναι τυχαίο και καθοδηγείται από τους ρόλους που η κοινωνία αναθέτει στις γυναίκες. Η προστασία τους πρέπει λάβει υπόψη αυτή τη δυναμική για να είναι αποτελεσματική.
— Ana Piquer, Διευθύντρια της Διεθνούς Αμνηστίας για την Αμερική.
Η Διεθνής Αμνηστία μπόρεσε να επιβεβαιώσει ότι έχουν παραβιαστεί αρκετά δικαιώματα των μελών της Fundación Nydia Érika Bautista και της Hasta Encontrarte. Οι αναζητήσεις αυτών των γυναικών σημαδεύτηκαν από απειλές, επιθέσεις, στιγματισμό, διακρίσεις και άλλες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με συνέπειες που συνεχίζονται μέχρι σήμερα και επιτείνονται από νέες παραβιάσεις, παρατείνοντας τον κύκλο της βίας.
Για παράδειγμα, τα μέλη της Hasta Encontrarte έχουν δεχθεί απειλές και ακόμη και επιθέσεις με πυροβόλα όπλα κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών. Και προς το τέλος της δεκαετίας του 1990, οι ηγέτες της Fundación Nydia Érika Bautista και οι οικογένειές τους αναγκάστηκαν να εξοριστούν εν μέσω επιθέσεων, σοβαρών απειλών και λόγων στιγματισμού από τις αρχές. Επιστρέφοντας στην Κολομβία, όπου ζουν τώρα, συνέχισαν την αναζήτησή τους, αλλά οι απειλές και οι επιθέσεις εξακολουθούν να συμβαίνουν.
Η Διεθνής Αμνηστία έχει επίσης συλλέξει μαρτυρίες για το πώς έχει επιδεινωθεί η σωματική και ψυχική τους υγεία, για τις κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις από την αναγκαστική εξαφάνιση των μελών της οικογένειάς τους και των αγαπημένων τους προσώπων και από τις επιτόπιες έρευνές τους, καθώς και για το πώς τα κράτη αδυνατούν να αναγνωρίσουν το έργο τους και να τις προστατεύσουν.
Μια άλλη μορφή βίας που βιώνουν οι γυναίκες ερευνήτριες είναι η αποτυχία διερεύνησης και τιμωρίας της αναγκαστικής εξαφάνισης του αγαπημένου τους προσώπου, καθώς και οι επακόλουθες επιθέσεις και απειλές. Παρά τις αδιάκοπες προσπάθειές τους να καταγγείλουν αυτές τις παραβιάσεις, η δικαιοσύνη δεν έχει αποδοθεί.
Τέλος στη θεσμική αδράνεια
«Τα κράτη πρέπει να εγγυηθούν το δικαίωμα των γυναικών ερευνητριών να αναζητούν χωρίς φόβο και να διερευνήσουν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχουν υποστεί αυτές οι ερευνήτριες. Μέσα από τις προσπάθειές τους, οι γυναίκες αυτές καλύπτουν το κενό που αφήνουν οι θεσμοί που αδυνατούν να δράσουν αποτελεσματικά και με τρόπο που να διασφαλίζει τα δικαιώματα. Είναι ευθύνη των κρατών να αναζητούν όσα άτομα εξαφανίστηκαν με τη βία και να προστατεύουν τα δικαιώματα των γυναικών που τους αναζητούν. Η αποτυχία τους να το πράξουν είναι κατάφωρη, αλλά ακόμη πιο κατάφωρο είναι το γεγονός ότι όσες και όσοι αναζητούν τους αγνοούμενους και τους βίαια εξαφανισθέντες, ιδίως οι γυναίκες, πρέπει να διακινδυνεύουν τη ζωή τους», δήλωσε η Edith Olivares Ferreto, Εκτελεστική Διευθύντρια της Διεθνούς Αμνηστίας για το Μεξικό.
Είναι ευθύνη των κρατών να αναζητούν όσα άτομα εξαφανίστηκαν με τη βία και να προστατεύουν τα δικαιώματα των γυναικών που τους αναζητούν. Η αποτυχία τους να το πράξουν είναι κατάφωρη, αλλά ακόμη πιο κατάφωρο είναι το γεγονός ότι όσες και όσοι αναζητούν τους αγνοούμενους και τους βίαια εξαφανισθέντες, ιδίως οι γυναίκες, πρέπει να διακινδυνεύουν τη ζωή τους.
— Edith Olivares Ferreto, Εκτελεστική Διευθύντρια της Διεθνούς Αμνηστίας για το Μεξικό.
Η Διεθνής Αμνηστία καλεί τα κράτη της Αμερικής να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους βάσει του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίες περιγράφονται στην έκθεση. Οι υποχρεώσεις αυτές περιλαμβάνουν την αναγνώριση του δικαιώματος των γυναικών ερευνητριών να συμμετέχουν στις κρατικές έρευνες και να πραγματοποιούν έρευνες με δικά τους μέσα, καθώς και το δικαίωμά τους να υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα χωρίς διακρίσεις, με μια έμφυλη και διαφοροποιημένη προσέγγιση. Τα κράτη πρέπει επίσης να προστατεύουν τις γυναίκες αυτές από τους διάφορους κινδύνους, τις απειλές και τις επιθέσεις κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις οποίες εκτίθενται.