ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΤΙΓΜΗ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Από κάθε πλευρά, το τελευταίο δεκαπενθήμερο περιλάμβανε κάποιες αρκετά σημαντικές εξελίξεις για την διεθνή δικαιοσύνη:
Πριν μια εβδομάδα, στις 24 Μαρτίου, ο Radovan Karadžić καταδικάστηκε από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ΔΠΔΓ) για τον ρόλο που διαδραμάτισε στην γενοκτονία και σε άλλα εγκλήματα κατά τη διάρκεια του πολέμου σε Βοσνία και Ερζεγοβίνη, συμπεριλαμβανομένης της σφαγής περισσότερων από 7000 ανδρών και αγοριών στην Σρεμπρένιτσα.

Μπορεί αυτή η ιστορία να βρήκε θέση στα πρωτοσέλιδα, όμως συνέβη εν μέσω μιας πυρετώδους κινητικότητας στο άλλο δικαστικό ορόσημο της Χάγης, στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ). 

Στις 21 Μαρτίου το ΔΠΔ καταδίκασε τον Jean-Pierre Bemba Gombo για εγκληματικές δράσεις που διαπράχθηκαν από στρατεύματα που βρίσκονταν, υπό τον ουσιαστικό έλεγχό του, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία ανάμεσα στα έτη 2002-2003. Ο ίδιος διετέλεσε Αντιπρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, ωστόσο τα εν λόγω εγκλήματα έλαβαν χώρα την περίοδο που ήταν επικεφαλής της πολιτοφυλακής της αντίστασης. Δεν ήταν απλώς η πρώτη φορά που το ΔΠΔ καταδίκασε κάποιον για βιασμό αποδίδοντας την κατηγορία του εγκλήματος πολέμου και του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας. Ήταν επίσης και η πρώτη καταδίκη στο διεθνή ποινικό νόμο που κατατάσσει το βιασμό ανδρών στη σεξουαλική βία. Επιπλέον ήταν η πρώτη καταδίκη του ΔΠΔ που βασίστηκε στη διοικητική ευθύνη, δηλαδή οι επικεφαλής μπορεί να φέρουν ποινική ευθύνη για τις πράξεις των ατόμων που έχουν υπό τις διαταγές τους. 

Έπειτα, στις 23 Μαρτίου το ΔΠΔ αποφάνθηκε ότι υπήρχαν αρκετά στοιχεία ώστε να προσάγει σε δίκη τον Dominic Ongwen, διοικητή του Αντιστασιακού Στρατού του Κυρίου (LRA). Το Προ-Ανακριτικό τμήμα επιβεβαίωσε και τις 70 κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που φέρεται να διαπράχθηκαν στην Ουγκάντα ανάμεσα στα έτη 2002-2005, συμπεριλαμβανομένων δολοφονιών, βιασμών, σεξουαλικής δουλείας καθώς και στρατολόγηση και χρήση παιδιών ως στρατιώτες. Ο κατηγορούμενος θα αποτελέσει το πρώτο άτομο που θα δικαστεί για εξαναγκασμένη εγκυμοσύνη, υπό τον διεθνή εγκληματικό νόμο και το πρώτο άτομο που θα σταθεί μπροστά στο ΔΠΔ , αντιμέτωπο με την κατηγορία του εξαναγκασμού σε γάμο. 

Αυτή η υπόθεση είναι πρωτοποριακή και για έναν ακόμα λόγο. Ο Dominic Ongwen, ως πρώην παιδί – στρατιώτης είναι ταυτόχρονα θύμα και θύτης. Η ιστορία αυτή αποκτά επιπλέον σημασία, καθώς η Ουγκάντα, ενώ επανειλημμένα εξέφρασε την κριτική της για το ΔΠΔ, συνεργάστηκε για την μεταφορά του Dominic Ongwen στην Χάγη το 2015 αντί να τον δικάσει εγχώρια.  

Επιπλέον, μια ημέρα μετά την απόφαση για την υπόθεση του Ongwen, το ΔΠΔ επιβεβαίωσε πως θα ασκούσε δίωξη έναντι του τζιχαντιστή από το Μαλί, Ahmad Al Faqi Al-Mahdi, που φέρεται να είναι ηγέτης του Ansar Eddine, ενός κινήματος κυρίως των Τουαρέγκ που σχετίζεται με την Αλ-Κάιντα και το Ισλαμικό Μαγκρέμπ, για το «έγκλημα πολέμου των σκόπιμων επιθέσεων κατά κτηρίων αφιερωμένων στη θρησκεία και ιστορικών μνημείων». Ο Ahmad Al Faqi Al-Mahdi έχει δηλώσει πως θα παραδεχτεί την ενοχή του απέναντι στις κατηγορίες, οι οποίες σχετίζονται με επιθέσεις σε αρκετά τζαμιά και μαυσωλεία στο Τιμπουκτού το 2012. 

Ηχηρό Μήνυμα

Το γεγονός ότι όλες αυτές οι υποθέσεις τέθηκαν υπό ακρόαση την ίδια εβδομάδα μπορεί να αποτελεί εν μέρει συμπτωματικό γεγονός, ωστόσο εκπέμπει ένα ισχυρό μήνυμα: οι επικεφαλής διοίκησης που διαπράττουν ή επιτρέπουν φρικαλεότητες, θα κατηγορηθούν εν τέλει ως υπεύθυνοι. Μπορεί να κρύβονται  -σε μερικές περιπτώσεις για χρόνια, και όπως στην περίπτωση του Karadžić ακόμα και υπό πλαστή ταυτότητα- όμως το ΔΠΔ αποδεικνύει κατηγορηματικά ότι δεν θα μπορούν να κρύβονται από την δικαιοσύνη για πάντα.    

Μερικά θύματα στην Βοσνία – Ερζεγοβίνη δεν είναι ικανοποιημένα με την καταδίκη των 40 ετών, που εκδόθηκε από το ΔΠΔΥ, δεδομένης της βαρύτητας των εγκλημάτων για τα οποία καταδικάστηκε ο Karadzic. Δύο δεκαετίες μετά τον πόλεμο στην Βοζνία – Ερζεγοβίνη χιλιάδες άνθρωποι εξακολουθούν να αγνοούνται, και οι πλειοψηφία των δραστών δεν έχει ακόμα προσαχθεί ενώπιον της δικαιοσύνης. Η ετυμηγορία της προηγούμενης εβδομάδας αποτελεί ωστόσο ένα σημαντικό ορόσημο για το ΔΠΔΥ καθώς πλησιάζει το τέλος της θητείας του. Οι υποθέσεις του ΔΠΔ εμφανίστηκαν κι αυτές σε μια σημαντική στιγμή καθώς το Δικαστήριο – που βασίζεται εξ ολοκλήρου στο ότι τα επιμέρους κράτη οφείλουν να ενεργούν αναλόγως στα εντάλματα σύλληψης που εκδίδει- αντιμετωπίζει όλο και μεγαλύτερες οικονομικές και πολιτικές προκλήσεις.

Ενώ το ΔΠΔΓ έχει περιορισμένη δικαιοδοσία τόσο στον χρόνο όσο και στον χώρο, το ΔΠΔ θεωρείται το μόνιμο δικαστήριο που εξασφαλίζει την δικαιοσύνη για τα θύματα εγκλημάτων βάσει του διεθνούς δικαίου. Δυστυχώς οι επιθέσεις απέναντι στο Δικαστήριο έχουν ενταθεί τα τελευταία χρόνια. Η Κένυα και η Ανατολική Αφρική πρόσφατα ανέφεραν ότι μπορεί να αποχωρήσουν από το καταστατικό του ΔΠΔ, και η Αφρικανική Ένωση ενέκρινε την εξέταση ενός χάρτη πορείας για μια πιθανή αποχώρηση από το ΔΠΔ για τα κράτη μέλη της.  

Υπό αυτές τις συνθήκες είναι επιτακτικό να αναγνωρίσουμε ότι η σημασία του Δικαστηρίου ως βασική διαδρομή στην δικαιοσύνη για πολλά θύματα είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Περισσότερα από 10,000 θύματα έχουν εμπλακεί στις εργασίες του ΔΠΔ μέχρι στιγμής, από χώρες όπως το Αφγανιστάν, η Κολομβία, η Λιβύη, το Μεξικό, η Παλαιστίνη, η Συρία, το Σουδάν, το Νότιο Σουδάν και η Ουκρανία. Παρά το γεγονός αυτό, από την ίδρυσή του το 2002, μόνο 10 επίσημες έρευνες έχουν ξεκινήσει και έχουν πραγματοποιηθεί επιπλέον 7 προκαταρκτικές εξετάσεις.

Παρόλο που το διεθνές δίκαιο και τα μέσα με τα οποία επιβάλλεται απέχουν πολύ από την τελειότητα, παραμένουν οι καλύτεροι μηχανισμοί που διαθέτει ο κόσμος για να αντιμετωπίσει την ατιμωρησία, να διασφαλίσει την υπευθυνότητα, και να παράσχει δικαιοσύνη για θύματα γενοκτονιών, εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Οι πρόσφατες εξελίξεις έχουν αποδείξει πως οι μηχανισμοί αυτοί μπορεί να φανούν αποτελεσματικοί.