ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑΣ 2022/23: ΕΥΡΩΠΗ

Η αντίδραση στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποκαλύπτει ένα διεθνές σύστημα ακατάλληλο να αντιμετωπίσει παγκόσμιες κρίσεις

Η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 εξαπέλυσε πολυάριθμα εγκλήματα πολέμου, δημιούργησε μια παγκόσμια ενεργειακή και επισιτιστική κρίση και διατάραξε περαιτέρω ένα αδύναμο πολυμερές σύστημα. Αποκάλυψε επίσης την υποκρισία των ευρωπαϊκών χωρών, οι οποίες αντέδρασαν σθεναρά στην επιθετικότητα του Κρεμλίνου, αλλά ανέχθηκαν ή υπήρξαν συνένοχες σε σοβαρές παραβιάσεις που διαπράχθηκαν αλλού. Είναι αξιέπαινο ότι έθεσαν αμέσως σε εφαρμογή νομικές προστασίες για τις/τους Ουκρανές/-ούς προσφύγισσες και πρόσφυγες που διέφευγαν από τον πόλεμο. Ωστόσο την ίδια στιγμή εμπόδισαν άλλους ανθρώπους που διέφευγαν από συγκρούσεις και καταστολή στη Μέση Ανατολή και την υποσαχάρια Αφρική, δήλωσε η Διεθνής Αμνηστία, στην παρουσίαση της «Ετήσιας Έκθεσης 2022/23: Η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο».

«Το 2022 θα μείνει στην ιστορία ως η χρονιά που η Ρωσία ηγήθηκε μιας στρατιωτικής εισβολής πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία, διαπράττοντας εγκλήματα πολέμου και πιθανά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, προκαλώντας επιπτώσεις σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης μετακίνησης προσφύγων στην Ευρώπη από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο», δήλωσε ο Nils Muižnieks, διευθυντής Ευρώπης της Διεθνούς Αμνηστίας.

Επαίσχυντα δύο μέτρα και σταθμά και ρατσισμός

Μέσα σε λίγες ημέρες από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η Ε.Ε. ενεργοποίησε για πρώτη φορά την «Οδηγία για την προσωρινή προστασία» (TPD), παρέχοντας άμεση προστασία στις/στους εκτοπισμένες/-ους Ουκρανές/-ούς και σε ορισμένα άλλα άτομα που διέφευγαν από τη ρωσική επίθεση. Με τον τρόπο αυτόν απέδειξε ότι, ως ένα από τα πλουσιότερα μπλοκ στον κόσμο, είναι περισσότερο από ικανή να υποδεχτεί μεγάλο αριθμό ανθρώπων που αναζητούν ασφάλεια και να τους παρέχει γρήγορη πρόσβαση σε καταλύματα, στην αγορά εργασίας και στην εκπαίδευση. Η Διεθνής Αμνηστία είχε και προηγουμένως ζητήσει να εφαρμοστεί η TPD όταν άλλες ομάδες ανθρώπων που αναζητούσαν ασφάλεια έρχονταν στην Ευρώπη.

Ωστόσο, οι άνθρωποι που έφταναν στα σύνορα της Ευρώπης ζητώντας προστασία, και ιδίως τα φυλετικοποιημένα άτομα που εγκατέλειπαν το Αφγανιστάν, τη Συρία και την υποσαχάρια Αφρική, συνέχισαν να αντιμετωπίζουν ρατσισμό, να υποβάλλονται σε βασανιστήρια, σε άλλες μορφές κακομεταχείρισης και σε βίαιη απόρριψη στα σύνορα. Οι ανάγκες προστασίας τους ή οι ατομικές τους συνθήκες συχνά δεν εξετάζονταν καν. Τον Ιούνιο, 37 άνθρωποι από την υποσαχάρια Αφρική σκοτώθηκαν και άλλοι 77 παραμένουν αγνοούμενοι μετά τις θανατηφόρες ενέργειες Ισπανών και Μαροκινών αξιωματούχων ασφαλείας στη Μελίγια.

Ο Ζαχαρίας, 22 ετών, από το Τσαντ, δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία: «Οι μαροκινές και οι ισπανικές δυνάμεις ασφαλείας μάς πετούσαν τα πάντα, βόμβες αερίου, πέτρες, σφαίρες από καουτσούκ, μπάλες από καουτσούκ... Δεν μπορούσαμε να δούμε τίποτα, και ήταν δύσκολο να αναπνεύσουμε».

Χιλιάδες άνθρωποι επιστράφηκαν με συνοπτικές διαδικασίες από τη Βουλγαρία και την Ελλάδα στην Τουρκία, από την Τουρκία στο Ιράν και τη Συρία, από την Κύπρο στον Λίβανο, από την Κροατία στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, από την Ουγγαρία στη Σερβία και από τη Λετονία, τη Λιθουανία και την Πολωνία στη Λευκορωσία. Όσοι κατάφεραν να φτάσουν στο έδαφος της Ε.Ε. κρατήθηκαν αυθαίρετα, μεταξύ άλλων για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ή επιστράφηκαν παράνομα, συχνά βίαια. Μετά τη διέλευση των συνόρων προς τη Λιθουανία, τη Λετονία και την Πολωνία, υποβλήθηκαν και πάλι σε βασανιστήρια και άλλη κακομεταχείριση.

Οι άνθρωποι που προσπαθούν να φτάσουν στις ευρωπαϊκές ακτές με πλοίο συχνά αναχαιτίζονται από τη χρηματοδοτούμενη από την Ε.Ε. λιβυκή ακτοφυλακή και επαναπροωθούνται στη Λιβύη, για να υποβληθούν συστηματικά σε παρατεταμένη αυθαίρετη κράτηση υπό φρικτές συνθήκες και να εκτεθούν σε βασανιστήρια, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής βίας, αυθαίρετες δολοφονίες, εξαναγκαστικές εξαφανίσεις, καταναγκαστική εργασία και εκμετάλλευση. Οι ΜΚΟ που λειτουργούσαν σκάφη διάσωσης στη Μεσόγειο ποινικοποιήθηκαν από τις αρχές, και οι δραστηριότητές τους παρεμποδίστηκαν με διάφορους τρόπους, μεταξύ άλλων με καθυστερήσεις στην αποβίβαση ή με οδηγίες να αποβιβαστούν σε λιμάνια μακριά από το σημείο όπου είχαν διασώσει ανθρώπους.

«Τα ευρωπαϊκά έθνη έχουν αποδείξει ότι γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν για να ανταποκριθούν στους ανθρώπους που ζητούν διεθνή προστασία και, το σημαντικότερο, ότι μπορούν να το κάνουν. Αντί για ρατσισμό, βία, αυθαίρετη κράτηση, παράνομες επαναπροωθήσεις, πρέπει να υπάρξει συμπόνια και συμμόρφωση με το διεθνές δίκαιο. Αντί για την οχύρωση των συνόρων, οι αρχές πρέπει να ανοίξουν ασφαλείς και νόμιμες διαδρομές για τους ανθρώπους που αναζητούν ασφάλεια στην Ευρώπη», δήλωσε ο Nils Muižnieks διευθυντής Ευρώπης της Διεθνούς Αμνηστίας.

Αμείλικτη καταστολή της διαφωνίας

Αρκετές χώρες της Ευρώπης επέβαλαν αυθαίρετες ή δυσανάλογες απαγορεύσεις στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, οι αρχές απαγόρευσαν τις διαδηλώσεις μνήμης για τις διώξεις κατά τη διάρκεια του πολέμου, ενώ η Τουρκία απαγόρευσε τις πορείες υπερηφάνειας, καθώς και τις εκδηλώσεις μνήμης για τα θύματα εξαναγκαστικών εξαφανίσεων. Οι αρχές κατέφυγαν και σε άλλα περιοριστικά μέτρα, όπως προληπτική κράτηση (Σουηδία), υπερβολική χρήση βίας (Σερβία), αυστηρά πρόστιμα (Σλοβενία), αυθαίρετες προσαγωγές (Ελλάδα) και άδικη απομάκρυνση των συμμετεχόντων σε διαδηλώσεις (Ουγγαρία). Πολλές κυβερνήσεις προσπάθησαν να τιμωρήσουν πράξεις πολιτικής ανυπακοής, ιδίως από διαδηλώτριες/-ωτές που διαμαρτύρονταν για το περιβάλλον.

Η Τουρκία και η Γαλλία περιόρισαν την ελευθερία της συνάθροισης επιδιώκοντας να επιβάλουν κυρώσεις ή να διαλύσουν διάφορες ενώσεις. Στην Τουρκία, αυτό επηρέασε μια πλατφόρμα για τα δικαιώματα των γυναικών, μια κοινοτική ομάδα και ένα από τα κύρια κόμματα της αντιπολίτευσης. Στη Γαλλία, μια αντιφασιστική ομάδα, φιλοπαλαιστινιακές ομάδες και μια συλλογικότητα για τα περιβαλλοντικά δικαιώματα. Η Τουρκία άσκησε αβάσιμες διώξεις κατά ορισμένων υπερασπιστριών/-ών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Τουρκία, η Ελλάδα και η Ιταλία έβαλαν στο στόχαστρο υπερασπίστριες/-ιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων που εργάζονται για τα δικαιώματα των μεταναστριών/-ών και των προσφυγισσών/-ύγων. Η Πολωνία και η Ανδόρα στοχοποίησαν εξέχουσες υπερασπίστριες των δικαιωμάτων των γυναικών που εργάζονταν για τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία και τα δικαιώματα.

Η τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε ως όπλο για τη φίμωση και την κατασκοπεία επικριτών. Χρησιμοποιήθηκε λογισμικό κατασκοπείας για τη στοχοποίηση δημοσιογράφων και πολιτικών της αντιπολίτευσης στην Ισπανία, την Πολωνία και την Ελλάδα. Στη Σερβία, η κυβέρνηση προσπάθησε να εισαγάγει νομοθεσία που διευκολύνει τη βιομετρική παρακολούθηση και την επεξεργασία δεδομένων. Στην Ελβετία και την Ιρλανδία, οι ΜΚΟ εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με τα σχέδια νόμου που θα επέκτειναν τις εξουσίες των υπηρεσιών πληροφοριών στην πρώτη και θα εισήγαγαν την τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου στην επιβολή του νόμου στη δεύτερη. Το κοινοβούλιο της Τουρκίας ψήφισε έναν νέο νόμο για την παραπληροφόρηση που ενισχύει τις κυβερνητικές εξουσίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Στα Δυτικά Βαλκάνια, οι αρχές άσκησαν πιέσεις, παρενόχλησαν και απείλησαν δημοσιογράφους, ιδίως όσες/-ους έκαναν ρεπορτάζ για το οργανωμένο έγκλημα, τη διαφθορά και τα εγκλήματα πολέμου. Οι στρατηγικές αγωγές κατά της δημόσιας συμμετοχής (SLAPPs), καταχρηστικές αγωγές που στοχοποιούν δημοσιογράφους και περιβαλλοντικούς ακτιβιστές και ακτιβίστριες, ήταν όλο και πιο συχνές. Η χρήση των SLAPPs ήταν ανησυχητική στην Αυστρία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τη Βουλγαρία και την Ελλάδα, και επίσης τρομακτικά συχνή στην Κροατία, τη Σερβία και τη Σλοβενία.

Οι γυναίκες σηκώνουν το κύριο βάρος καθώς τα κράτη αποτυγχάνουν να προστατεύσουν τα δικαιώματα στο εσωτερικό τους

Τα δικαιώματα των γυναικών είδαν τόσο πρόοδο όσο και πισωγυρίσματα. Μια δικαστική απόφαση του 2020 συνέχισε να περιορίζει σημαντικά την πρόσβαση στην άμβλωση στην Πολωνία, και το 2022 μια ακτιβίστρια διώχτηκε ποινικά επειδή βοήθησε μια γυναίκα να αποκτήσει πρόσβαση σε χάπια άμβλωσης.

Ωστόσο, η Ολλανδία, η Γερμανία και η Ισπανία άρχισαν να αίρουν ορισμένους περιορισμούς στην πρόσβαση στην άμβλωση, ενώ η Μάλτα άρχισε να συζητά τη δυνατότητα διακοπής της κύησης εάν η ζωή και η υγεία της γυναίκας βρίσκονται σε κίνδυνο.

Ενώ τα επίπεδα βίας κατά των γυναικών παρέμειναν υψηλά σε ολόκληρη την Ευρώπη, το Βέλγιο, η Φινλανδία και η Ισπανία προχώρησαν στη μεταρρύθμιση των νόμων περί βιασμού και στην κατοχύρωση της αρχής της συναίνεσης. Η Ουκρανία και το Ηνωμένο Βασίλειο επικύρωσαν τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης), ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συζήτησε μια νέα οδηγία για το ίδιο θέμα.

Ρατσισμός και διακρίσεις σε έξαρση

Σε ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, οι αναφορές για αντισημιτικά εγκλήματα μίσους έφτασαν σε επίπεδα ρεκόρ. Αρκετές χώρες, όπως η Ανδόρα και η Γαλλία, ενίσχυσαν ή ψήφισαν νέα μέτρα που στοχοποιούν τις μουσουλμάνες γυναίκες. Οι ερευνήτριες/-ητές στο Βέλγιο, την Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία διαπίστωσαν ενδείξεις δομικού ρατσισμού κατά των μαύρων και των ατόμων αφρικανικής καταγωγής. Οι Ρομά αντιμετώπισαν υποτιμητικό λόγο σε πολλές χώρες, και συστηματικές διακρίσεις μέσω του διαχωρισμού στην εκπαίδευση στην Αλβανία, την Κροατία, το Κόσοβο, τη Βόρεια Μακεδονία και τη Σλοβακία.

Οι διακρίσεις και η βία κατά των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων σε ορισμένες χώρες συνοδεύονταν από δικαστική ή νομοθετική πρόοδο σε άλλες. Στη Σλοβακία, ένας άντρας που σκότωσε δύο ΛΟΑΤΚΙ άτομα και στη συνέχεια αυτοκτόνησε διαπιστώθηκε ότι είχε αναρτήσει ένα αντι-ΛΟΑΤΚΙ και αντισημιτικό μανιφέστο στο Twitter πριν από την επίθεση. ΛΟΑΤΚΙ ηγέτες στο Μαυροβούνιο, τη Βόρεια Μακεδονία και την Πολωνία υπέστησαν επιθέσεις ή/και απειλές. Δικαστήρια στην Κροατία, τη Σλοβενία και τη Λετονία επιβεβαίωσαν την ισότητα για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα σε θέματα όπως η παιδοθεσία, ο γάμος ατόμων ίδιου φύλου και η αναγνώριση ομόφυλων ζευγαριών, αντίστοιχα. Η Ισπανία ψήφισε έναν νόμο-ορόσημο για την αναγνώριση των τρανς ατόμων. Αντίθετα, η κυβέρνηση στην Ουγγαρία διοργάνωσε δημοψήφισμα με βάση έναν νόμο κατά των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων το 2021, ενώ ακτιβίστριες/-ιστές στην Πολωνία αντιμετώπισαν αγωγές SLAPP και αυθαίρετη κράτηση.    

Η παγκόσμια δράση ενάντια στις απειλές κατά της ανθρωπότητας είναι θλιβερά ανεπαρκής

Η κλιματική κρίση έγινε κοινώς αντιληπτή από τους πρωτοφανείς καλοκαιρινούς καύσωνες, με θερμοκρασίες που ξεπέρασαν τους 40˚C σε ορισμένα μέρη για πρώτη φορά στην ιστορία.

Ο επείγων χαρακτήρας της ανάληψης δράσης για το κλίμα υπονομεύτηκε από τις επιπτώσεις του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η ανάγκη να μειωθεί η εξάρτηση από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο οδήγησε σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να εξασφαλιστούν εναλλακτικές πηγές ορυκτών καυσίμων, σε αποφάσεις για την παράταση της διάρκειας ζωής του άνθρακα και των πυρηνικών εργοστασίων και σε προσωρινές μειώσεις των φόρων στα καύσιμα.

«Η κλιματική αλλαγή είναι μια από τις μεγαλύτερες απειλές για τα ανθρώπινα δικαιώματά μας. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι επιπτώσεις στον ενεργειακό εφοδιασμό και την τιμολόγηση θα πρέπει να κάνουν τους πολιτικούς ηγέτες να επιταχύνουν ακόμη πιο γρήγορα τη δίκαιη μετάβαση, αντί να στρέφονται σε περισσότερα ορυκτά καύσιμα, τα οποία απειλούν περαιτέρω την υγεία και το δικαίωμά μας στη ζωή», δήλωσε ο Nils Muižnieks.