ΙΡΑΝ / ΤΟΥΡΚΙΑ: ΑΦΓΑΝΕΣ/-ΟΙ ΠΟΥ ΔΙΑΦΕΥΓΟΥΝ ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΥΦΙΣΤΑΝΤΑΙ ΠΑΡΑΝΟΜΕΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΕΣ ΚΑΙ ΠΥΡΑ ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ

Οι ιρανικές και οι τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας έχουν επανειλημμένα επαναπροωθήσει Αφγανές/-ούς που προσπαθούν να διασχίσουν τα σύνορά τους για να βρουν ασφάλεια, μεταξύ άλλων ανοίγοντας παράνομα πυρ εναντίον αντρών, γυναικών και παιδιών, δήλωσε σήμερα η Διεθνής Αμνηστία. Σε νέα έκθεσή της με τίτλο «Δεν μας αντιμετωπίζουν σαν ανθρώπους», η οργάνωση έχει καταγράψει επίσης πολυάριθμες περιπτώσεις, κυρίως στα ιρανικά σύνορα, όπου οι δυνάμεις ασφαλείας έχουν πυροβολήσει απευθείας εναντίον ανθρώπων καθώς σκαρφάλωναν πάνω από τοίχους ή σέρνονταν κάτω από φράχτες. Οι Αφγανές/-οί που καταφέρνουν να εισέλθουν Ιράν ή την Τουρκία κρατούνται συστηματικά αυθαίρετα και υποβάλλονται σε βασανιστήρια και άλλη κακομεταχείριση προτού επιστραφούν παράνομα και βίαια.

Οι ερευνήτριες/-τές της Διεθνούς Αμνηστίας επισκέφτηκαν το Αφγανιστάν τον Μάρτιο του 2022 και πραγματοποίησαν συνεντεύξεις στην πόλη Herat και στη συνοριακή πόλη Islam Qala. Πήραν συνέντευξη από 74 Αφγανές/-ούς που είχαν επαναπροωθηθεί από το Ιράν και την Τουρκία, 48 από τις/τους οποίες/-ους ανέφεραν ότι δέχτηκαν πυρά καθώς προσπαθούσαν να διασχίσουν τα σύνορα. Κανένας από τους ανθρώπους με τους οποίους μίλησε η Διεθνής Αμνηστία δεν είχε καταφέρει να καταθέσει αίτημα ασύλου σε καμία από τις δύο χώρες, και η πλειονότητα αυτών έχει επιστραφεί στο Αφγανιστάν κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου.

«Έναν χρόνο μετά το τέλος των αερομεταφορών εκκένωσης από το Αφγανιστάν, πολλές/-οί από όσες/-ους έμειναν πίσω διακινδυνεύουν τη ζωή τους για να φύγουν από τη χώρα. Αφγανές/-οί που έχουν ταξιδέψει στα σύνορα του Ιράν και της Τουρκίας κατά το τελευταίο έτος, σε αναζήτηση ασφάλειας, αντιθέτως έχουν επιστραφεί βίαια υπό πυρά. Καταγράψαμε πώς οι ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας έχουν σκοτώσει και έχουν τραυματίσει παράνομα δεκάδες Αφγανές/-ούς από τον περασμένο Αύγουστο, μεταξύ άλλων πυροβολώντας επανειλημμένα σε γεμάτα αυτοκίνητα. Οι Τούρκοι συνοριοφύλακες έχουν επίσης χρησιμοποιήσει παράνομα αληθινά πυρομαχικά εναντίον Αφγανών, πυροβολώντας στον αέρα για να απωθήσουν τους ανθρώπους, αλλά και πυροβολώντας τους ίδιους σε ορισμένες περιπτώσεις», δήλωσε η Marie Forestier, ερευνήτρια για τα Δικαιώματα των Προσφύγων και των Μεταναστριών/-ών στη Διεθνή Αμνηστία.

«Οι κίνδυνοι δεν τελειώνουν στα σύνορα. Πολλές/-οί Αφγανές/-οί με ττις/τους οποίους μιλήσαμε είχαν περάσει χρόνο σε αυθαίρετη κράτηση, είτε στην Τουρκία είτε στο Ιράν, όπου υποβλήθηκαν σε βασανιστήρια και άλλη κακομεταχείριση πριν υποστούν παράνομη επιστροφή. Καλούμε τις τουρκικές και τις ιρανικές αρχές να τερματίσουν αμέσως όλες τις επαναπροωθήσεις και τις απελάσεις Αφγανών, να σταματήσουν τα βασανιστήρια και τις λοιπές μορφές κακομεταχείρισης και να κατοχυρώσουν ασφαλή διέλευση και πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου για όλες/-ους τις/τους Αφγανούς πολίτες που ζητούν προστασία. Οι δυνάμεις ασφαλείας πρέπει να τερματίσουν αμέσως την παράνομη χρήση πυροβόλων όπλων εναντίον Αφγανών στα σύνορα, και οι δράστες παραβιάσεων των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των παράνομων φόνων και των βασανιστηρίων, πρέπει να λογοδοτήσουν».

Η Διεθνής Αμνηστία καλεί επίσης τη διεθνή κοινότητα να παράσχει οικονομική και υλική υποστήριξη σε χώρες που φιλοξενούν μεγάλο αριθμό Αφγανών, όπως το Ιράν και η Τουρκία. Πρέπει να διασφαλίσουν ότι η χρηματοδότηση αυτή δεν συμβάλλει σε παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων: Αυτό είναι κρίσιμο, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη παράσχει κονδύλια για το νέο συνοριακό τείχος της Τουρκίας, καθώς και για την κατασκευή αρκετών «κέντρων απομάκρυνσης» όπου η Διεθνής Αμνηστία κατέγραψε την κράτηση Αφγανών. Άλλες χώρες πρέπει επίσης να αυξήσουν τις ευκαιρίες επανεγκατάστασης για τις/τους Αφγανές/-ούς που χρειάζονται διεθνή προστασία.

Ένα μακρύ και γεμάτο κινδύνους ταξίδι

Εκατοντάδες χιλιάδες Αφγανές/-οί έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους από τότε που οι Ταλιμπάν ανέλαβαν την εξουσία τον Αύγουστο του 2021. Οι γειτονικές χώρες του Αφγανιστάν έχουν κλείσει τα σύνορά τους για τις/τους Αφγανές/-ούς πολίτες χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα, με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να μην έχουν άλλη επιλογή από το να ταξιδεύουν παράτυπα. Αυτό σημαίνει ότι εισέρχονται στο Ιράν μέσω ανεπίσημων συνοριακών διαβάσεων – π.χ. κάτω από έναν φράχτη κοντά σε επίσημη διάβαση στην επαρχία Herat του Αφγανιστάν ή πάνω από έναν τοίχο ύψους δύο μέτρων στην επαρχία Nimroz.

Όσες/-οι δεν συλλαμβάνονται αμέσως από τους Ιρανούς συνοριοφύλακες ταξιδεύουν στη συνέχεια σε διάφορες πόλεις του Ιράν ή στα τουρκικά σύνορα, που απέχουν σχεδόν 2.000 χιλιόμετρα από το βορειοδυτικό Ιράν. Τόσο στα σύνορα Αφγανιστάν-Ιράν όσο και στα σύνορα Τουρκίας-Ιράν, οι Αφγανές/-οί υποβάλλονται σε βίαιες και παράνομες επαναπροωθήσεις – από το Ιράν πίσω στο Αφγανιστάν ή από την Τουρκία στο Ιράν.

Ερευνήτριες/-ητές της Διεθνούς Αμνηστίας ταξίδεψαν στο Αφγανιστάν και την Τουρκία τον Μάρτιο και τον Μάιο του 2022. Πήραν συνεντεύξεις από γιατρούς, εργαζόμενες/-ους σε ΜΚΟ και Αφγανούς αξιωματούχους, καθώς και από 74 Αφγανές/-ούς που είχαν επιχειρήσει να περάσουν στην Τουρκία ή στο Ιράν. Κάποιες/-οι είχαν κάνει πολλαπλές προσπάθειες και κάποιες/-οι είχαν ταξιδέψει σε ομάδες – με βάση τις μαρτυρίες τους, η Διεθνής Αμνηστία κατέγραψε συνολικά 255 περιπτώσεις παράνομων επιστροφών μεταξύ Μαρτίου 2021 και Μαΐου 2022.

Σκοτώθηκαν προσπαθώντας να εισέλθουν στο Ιράν

Η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνέντευξη από τους συγγενείς έξι αντρών κι ενός 16χρονου αγοριού που σκοτώθηκαν από τις ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας καθώς επιχειρούσαν να περάσουν στο Ιράν μεταξύ Απριλίου 2021 και Ιανουαρίου 2022. Συνολικά, η οργάνωση κατέγραψε 11 φόνους από τις ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας, αν και ο πραγματικός αριθμός των νεκρών είναι πιθανό να είναι σημαντικά υψηλότερος. Η έλλειψη ολοκληρωμένων διαδικασιών αναφοράς σημαίνει ότι υπάρχουν λίγα δημόσια διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, αλλά οι εργαζόμενες/-οι σε ανθρωπιστικές οργανώσεις και οι Αφγανές/-οί γιατροί δήλωσαν στην οργάνωση ότι κατέγραψαν τουλάχιστον 59 θανάτους και 31 τραυματισμούς μόνο μεταξύ Αυγούστου και Δεκεμβρίου 2021.

Ο Ghulam* περιέγραψε πώς ο 19χρονος ανιψιός του πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε τον Αύγουστο του 2021:

«Έφτασε στο τείχος των συνόρων, το ανέβηκε και σήκωσε το κεφάλι του πάνω από την κορυφή. Τον πυροβόλησαν στο κεφάλι, στον αριστερό κρόταφο. Έπεσε στο έδαφος στην [αφγανική] πλευρά των συνόρων».

Ορισμένοι από τους καταγεγραμμένους πυροβολισμούς έλαβαν χώρα εντός του ιρανικού εδάφους. Η Sakeena, 35 ετών, είπε στη Διεθνή Αμνηστία πώς ο 16χρονος γιος της πυροβολήθηκε θανάσιμα καθώς απομακρύνονταν από τα ιρανικά σύνορα:

«Άκουσα τον γιο μου να φωνάζει ζητώντας με. Είχε χτυπηθεί από δύο σφαίρες στα πλευρά του. Δεν ξέρω τι συνέβη αφού λιποθύμησα [...] Όταν συνήλθα, βρισκόμουν στο Αφγανιστάν. Είδα ότι ο γιος μου ήταν νεκρός. Ήμουν δίπλα στο σώμα του σε ένα ταξί".

Πυροβολισμοί από τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας

Η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνέντευξη από 35 άτομα που επιχείρησαν να περάσουν στην Τουρκία, 23 από τα οποία ανέφεραν ότι δέχτηκαν πυρά. Οι ερευνήτριες/-τές πήραν συνέντευξη από έναν Αφγανό, ο οποίος δήλωσε ότι ήταν μάρτυρας των φόνων τριών εφήβων από τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας. Άλλες/-οι μάρτυρες περιέγραψαν τον τραυματισμό έξι αντρών και τριών αγοριών από τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας, ενώ η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνέντευξη από δύο άντρες που είχαν υποστεί τραύματα από πυροβολισμούς στα τουρκικά σύνορα.

Ο Aref, πρώην αξιωματικός των μυστικών υπηρεσιών του Αφγανιστάν που διέφυγε αφού δέχθηκε απειλές θανάτου από τους Ταλιμπάν δήλωσε ότι ήταν μάρτυρας του τραυματισμού μικρών παιδιών από τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας:

«Πυροβολούσαν απευθείας εναντίον μας, όχι στον αέρα (...) Είδα μια γυναίκα και δύο παιδιά που τραυματίστηκαν. Ένα δίχρονο παιδί πυροβολήθηκε στο νεφρό κι ένα εξάχρονο παιδί πυροβολήθηκε στο χέρι. Ήμουν πολύ φοβισμένος».

Κανένας από τους νεκρούς ή τους τραυματίες δεν φαίνεται να αποτελούσε άμεση απειλή για τις δυνάμεις ασφαλείας ή άλλους –πόσο μάλλον απειλή θανάτου ή σοβαρού τραυματισμού–, που σημαίνει ότι η χρήση πυροβόλων όπλων θα ήταν παράνομη και αυθαίρετη.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας φαίνεται να χρησιμοποίησαν πυροβόλα όπλα με τρόπο που να αποδεικνύει την πρόθεση να σκοτώσουν, για παράδειγμα πυροβολώντας απευθείας άτομα από κοντινή απόσταση.

«Κάθε φόνος που προκύπτει από σκόπιμη και παράνομη χρήση πυροβόλων όπλων από πράκτορες του κράτους πρέπει να διερευνηθεί ως πιθανή εξωδικαστική εκτέλεση», δήλωσε η Marie Forestier.

Μια κρίση συστημικής ατιμωρησίας αναφορικά με τα ευρέως διαδεδομένα πρότυπα βασανιστηρίων, εξωδικαστικών εκτελέσεων και άλλων παράνομων φόνων επικρατεί στο Ιράν. Ως εκ τούτου, η Διεθνής Αμνηστία επαναλαμβάνει την έκκλησή της προς το Συμβούλιο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ να δημιουργήσει έναν ανεξάρτητο μηχανισμό έρευνας και λογοδοσίας για τη συλλογή και την ανάλυση στοιχείων για τα σοβαρότερα εγκλήματα του διεθνούς δικαίου που διαπράχτηκαν στο Ιράν, μεταξύ άλλων και κατά Αφγανών στο πλαίσιο των επαναπροωθήσεων, ώστε να καταστεί δυνατή η άσκηση μελλοντικών διώξεων.

Κράτηση και βασανιστήρια

Σχεδόν όλες/-οι οι ερωτηθείσες/-θέντες που αναχαιτίστηκαν μόλις εισήλθαν στο Ιράν ή την Τουρκία και δεν επαναπροωθήθηκαν αμέσως, κρατήθηκαν αυθαίρετα. Ο χρόνος κράτησης κυμαινόταν από μία ή δύο ημέρες έως δυόμιση μήνες. Είκοσι τρία άτομα περιέγραψαν μεταχείριση που θα ισοδυναμούσε με βασανιστήρια ή άλλη κακομεταχείριση κατά την κράτησή τους στο Ιράν, όπως και 21 άτομα που κρατούνταν στην Τουρκία.

Ο Hamid περιέγραψε πώς οι τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας χτύπησαν τον ίδιο και τον φίλο του κατά τη διάρκεια της κράτησης:

«Ένας από τους αστυνομικούς χτύπησε τον φίλο μου με την κάννη του όπλου του, και στη συνέχεια ο αστυνομικός κάθισε πάνω στον φίλο μου, σαν να καθόταν σε καρέκλα. Κάθισε εκεί και άναψε ένα τσιγάρο. Στη συνέχεια χτύπησε κι εμένα στα πόδια μου με το όπλο του».

Αρκετά άτομα από τα οποία πήρε συνέντευξη η Διεθνής Αμνηστία κρατήθηκαν στο Ιράν μετά από τραυματισμούς λόγω πυροβολισμών.

Ο Amir τραυματίστηκε όταν μια σφαίρα που εκτοξεύθηκε από τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας άγγιξε το κεφάλι του. Αφού τον επαναπροώθησαν στο Ιράν, ο Amir συνελήφθη από τις ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας, που τον χτύπησαν στο κεφάλι:

«Με χτυπούσαν κατευθείαν στην πληγή και άρχιζε πάλι να αιμορραγεί... Μια φορά είπα, “σας παρακαλώ μη με χτυπάτε στο κεφάλι μου”, και ο φρουρός [στο κέντρο κράτησης] είπε: “Πού;”. Όταν του έδειξα, τότε με χτύπησε στο ίδιο σημείο», δήλωσε ο Amir.

Έντεκα Αφγανές/-οί που υπέστησαν παράνομη επιστροφή από τις τουρκικές αρχές είχαν κρατηθεί σε ένα από τα έξι κέντρα απομάκρυνσης στην Τουρκία, την κατασκευή των οποίων χρηματοδότησε εν μέρει η Ε.Ε. «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να διασφαλίσει ότι η χρηματοδότηση της Τουρκίας όσον αφορά τη μετανάστευση και το άσυλο δεν συμβάλλει σε παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Εάν η Ε.Ε. συνεχίσει να χρηματοδοτεί κέντρα κράτησης όπου κρατούνται Αφγανές/-οί πριν επιστραφούν παράνομα, διακινδυνεύει τη συνενοχή της σε αυτές τις φρικτές παραβιάσεις», δήλωσε η Marie Forestier.

Άρνηση διεθνούς προστασίας

Καμία/Κανένας από τις/τους Αφγανές/-ούς που ερωτήθηκαν από τη Διεθνή Αμνηστία δεν μπόρεσε να καταθέσει αίτημα διεθνούς προστασίας, ούτε στο Ιράν ούτε στην Τουρκία. Οι ερωτηθείσες/-θέντες δήλωσαν ότι προσπάθησαν να πουν στις αρχές ότι θα διέτρεχαν σοβαρό κίνδυνο παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων τους αν επέστρεφαν στο Αφγανιστάν, αλλά οι φόβοι τους απορρίφθηκαν.

Οι ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας μετέφεραν τις/τους κρατούμενες/-ους με λεωφορεία στα αφγανικά σύνορα, ενώ οι τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας τούς μετέφεραν συνήθως πίσω στο Ιράν σε παράτυπες διαβάσεις.

Δέκα από τα άτομα που απελάθηκαν από την Τουρκία στάλθηκαν κατευθείαν πίσω στο Αφγανιστάν με αεροπλάνο. Η Τουρκία επανέλαβε τις πτήσεις τσάρτερ προς το Αφγανιστάν στα τέλη Ιανουαρίου 2022. Στα τέλη Απριλίου, η τουρκική μεταναστευτική αρχή ανακοίνωσε στους ιστότοπούς της ότι οι πτήσεις τσάρτερ είχαν ήδη επιστρέψει 6.805 Αφγανούς πολίτες.

Όλες/-οι οι ερωτηθείσες/-θέντες που είχαν επιστραφεί δήλωσαν ότι οι τουρκικές και οι ιρανικές αρχές τούς εξανάγκασαν να φύγουν. Η Διεθνής Αμνηστία άκουσε πώς κρατούμενοι έκλαιγαν με λυγμούς και λιποθυμούσαν όταν άκουγαν ότι επιστρέφουν στο Αφγανιστάν και πώς ένας άντρας επιχείρησε να αυτοκτονήσει πηδώντας από το παράθυρο. Οχτώ άτομα που συνελήφθησαν και στη συνέχεια απελάθηκαν με πτήσεις τσάρτερ από την Τουρκία δήλωσαν ότι οι τουρκικές αρχές τούς πίεσαν να υπογράψουν έγγραφα που δήλωναν ότι έφευγαν οικειοθελώς.

Ένας άντρας δήλωσε: «Είπα [στις δυνάμεις ασφαλείας] ότι κινδύνευα στο Αφγανιστάν. Δεν τους ενδιέφερε. Με χτύπησαν, με έσπρωξαν στον τοίχο. Έπεσα στο έδαφος. Δύο άντρες κρατούσαν τα πόδια μου κι ένας καθόταν στο στήθος μου. Δύο άλλοι έβαλαν τα δάχτυλά μου στο χαρτί».

Αυτό συνάδει με προηγούμενες έρευνες της Διεθνούς Αμνηστίας σχετικά με «εθελοντικές» επιστροφές από την Τουρκία.

«Η διεθνής νομική αρχή τής μη επαναπροώθησης απαγορεύει στα κράτη να επιστρέφουν οποιοδήποτε άτομο σε έδαφος όπου κινδυνεύει από διώξεις και άλλες σοβαρές παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Καλούμε τις τουρκικές και τις ιρανικές αρχές να τηρήσουν αυτή την υποχρέωση και να σταματήσουν να αναγκάζουν ανθρώπους να επιστρέφουν στον κίνδυνο στο Αφγανιστάν», δήλωσε η Marie Forestier.

«Η διεθνής κοινότητα πρέπει επίσης να φροντίσει για την ασφαλή διέλευση των Αφγανών που κινδυνεύουν και να προχωρήσει σε συντονισμένη αντίδραση για να μοιραστεί την ευθύνη της φιλοξενίας των Αφγανών προσφύγων».

*Όλα τα ονόματα είναι ψευδώνυμα