ΚΑΤΑΡ: Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ/ΡΙΩΝ ΑΦΗΝΕΙ ΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ΣΕ ΑΠΟΓΝΩΣΗ

Οι αρχές του Κατάρ απέτυχαν να διερευνήσουν τον θάνατο χιλιάδων εργαζομένων μεταναστών/ριών την τελευταία δεκαετία, παρά τα στοιχεία που σχετίζουν τους πρόωρους θανάτους με μη ασφαλείς συνθήκες εργασίας. Η νέα έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας «In the Prime of their Lives» τεκμηριώνει πώς το Κατάρ εκδίδει τακτικά πιστοποιητικά θανάτου για μετανάστες/ριες εργαζόμενους/ες χωρίς να διεξάγει επαρκείς έρευνες, αλλά αντιθέτως αποδίδοντας τους θανάτους σε «φυσικά αίτια» ή σε αόριστες καρδιακές ανεπάρκειες. Αυτές οι πιστοποιήσεις, που περιγράφονται από κορυφαίο παθολόγο ως «άνευ νοήματος», αποκλείουν το ενδεχόμενο αποζημίωσης για τις οικογένειες των αποθανόντων, πολλές από τις οποίες αντιμετωπίζουν ήδη οικονομικές δυσκολίες μετά την απώλεια του βασικού ατόμου που τις συντηρούσε.

Η Διεθνής Αμνηστία υπογραμμίζει τους κινδύνους που διατρέχουν οι εργαζόμενοι/ες εξαιτίας του ακραίου κλίματος του Κατάρ, ειδικά όταν συνδυάζεται με υπερβολικά πολλές και σωματικά απαιτητικές ώρες εργασίας. Το Κατάρ εισήγαγε πρόσφατα κάποια νέα μέτρα προστασίας για τους/τις εργαζόμενους/ες, αλλά μείζονες κίνδυνοι εξακολουθούν να υπάρχουν, και οι αρχές έχουν κάνει ελάχιστα για να ερευνήσουν την κλίμακα των θανάτων που σχετίζονται με τη καιρικές συνθήκες. Η Διεθνής Αμνηστία, εκτός από τη διαβούλευση με κορυφαίους ιατρικούς εμπειρογνώμονες και τη μελέτη κυβερνητικών δεδομένων σχετικά με χιλιάδες θανάτους, ανέλυσε επίσης 18 πιστοποιητικά θανάτου και πήρε συνέντευξη από τις οικογένειες έξι αντρών, οι οποίοι ήταν όλοι μεταξύ 30 και 40 ετών όταν πέθαναν.

«Οι αρχές του Κατάρ, μην ερευνώντας τις βασικές αιτίες θανάτου των μεταναστών/ριών εργαζομένων, αγνοούν τα προειδοποιητικά σημάδια που θα μπορούσαν, αν λαμβάνονταν υπόψη, να σώσουν ζωές. Αυτό αποτελεί παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή. Αρνούνται επίσης το δικαίωμα των οικογενειών αποθανόντων σε αποζημιώσεις, αφήνοντάς τες με οδυνηρές αναπάντητες ερωτήσεις».

«Καλούμε τις αρχές του Κατάρ να διερευνήσουν πλήρως όλους τους θανάτους των μεταναστών/ριών εργαζομένων. Εάν οι εργαζόμενοι/ες είχαν εκτεθεί σε επικίνδυνες συνθήκες όπως η ακραία ζέστη, και καμία άλλη αιτία θανάτου δεν μπορεί να προσδιοριστεί, το Κατάρ πρέπει να παρέχει στις οικογένειες επαρκή αποζημίωση και να εφαρμόσει επειγόντως μέτρα για την ενίσχυση της ζωής των εργαζομένων. Η αποτυχία διερεύνησης, αποκατάστασης και πρόληψης των θανάτων των μεταναστών/ριών εργαζομένων αποτελεί παραβίαση της υποχρέωσης του Κατάρ να διατηρεί και να προστατεύει το δικαίωμα στη ζωή».

Ειδικοί επιδημιολόγοι δήλωσαν ότι σε ένα σύστημα υγείας με επαρκείς πόρους θα πρέπει να είναι δυνατή η ταυτοποίηση της ακριβούς αιτίας θανάτου στο 99% των περιστατικών, αλλά η μελέτη των δεδομένων από τις χώρες που κατεξοχήν στέλνουν εργατικό δυναμικό στο Κατάρ διαπίστωσε ότι το ποσοστό ανεξήγητων θανάτων μεταναστών/ριών εργαζομένων στο Κατάρ αγγίζει το 70%.

Ανεξήγητοι θάνατοι κλίμακας 

Η Διεθνής Αμνηστία μελέτησε 18 πιστοποιητικά θανάτου μεταναστών/ριών εργαζομένων που εκδόθηκαν από το Κατάρ μεταξύ 2017 και 2021. Από αυτά, τα 15 δεν παρείχαν καμία πληροφορία σχετικά με τις υποκείμενες αιτίες, αλλά αντίθετα χρησιμοποιούσαν όρους όπως «οξεία καρδιακή ανεπάρκεια λόγω φυσικών αιτίων», «απροσδιόριστη καρδιακή ανεπάρκεια» και «οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια λόγω φυσικών αιτίων».

Παρόμοιες φράσεις χρησιμοποιήθηκαν σε αναφορές για περισσότερους από τους μισούς από τους 35 θανάτους που έχουν καταγραφεί ως «μη σχετιζόμενοι με την εργασία» στις εγκαταστάσεις του Παγκοσμίου Κυπέλλου από το 2015, υποδηλώνοντας ότι είναι απίθανο να πραγματοποιήθηκαν ουσιαστικές έρευνες σε αυτές τις περιπτώσεις.

Ο δρ David Bailey, κορυφαίος παθολόγος και μέλος της Ομάδας Εργασίας του ΠΟΥ για την πιστοποίηση θανάτου, δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία:

«Αυτές είναι φράσεις που δεν πρέπει να περιλαμβάνονται σε πιστοποιητικά θανάτου χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις σχετικά με τις υποκείμενες αιτίες. Ουσιαστικά, όλοι/ες πεθαίνουν από αναπνευστική ή καρδιακή ανεπάρκεια στο τέλος, και τέτοιες φράσεις είναι άνευ νοήματος αν δεν συνοδεύονται από την εξήγηση του λόγου για τον οποίο συνέβησαν».

Τα επίσημα στατιστικά του Κατάρ δείχνουν ότι πάνω από 15.021 άτομα, όλων των ηλικιών και των επαγγελμάτων, μη προερχόμενα από το Κατάρ, πέθαναν μεταξύ 2010 και 2019, αλλά τα στοιχεία για τα αίτια θανάτου είναι αναξιόπιστα λόγω της έλλειψης ερευνών που τεκμηρίωσε η Διεθνής Αμνηστία.

Το γεγονός ότι ένας μεγάλος αριθμός θανάτων κατηγοριοποιείται ως «καρδιαγγειακές παθήσεις» στις στατιστικές του Κατάρ ενδέχεται να αποκρύπτει έναν μεγάλο αριθμό θανάτων που στην πραγματικότητα είναι ανεξήγητοι. Αυτό υποδεικνύεται επίσης από τα δεδομένα θανάτων από χώρες της Νότιας Ασίας, από όπου προέρχεται η μεγάλη πλειονότητα των εργαζόμενων μεταναστών/ριών.

Για παράδειγμα, τα αρχεία της κυβέρνησης του Μπαγκλαντές δείχνουν ότι το 71% των θανάτων υπηκόων του Μπαγκλαντές στο Κατάρ μεταξύ Νοεμβρίου 2016 και Οκτωβρίου 2020 έχουν αποδοθεί από τις αρχές του Κατάρ σε «φυσικά αίτια».

Έρευνα του «Guardian» επίσης διαπίστωσε ότι το 69% των θανάτων εργαζομένων από την Ινδία, το Νεπάλ και το Μπαγκλαντές, μεταξύ 2010 και 2020, έχει αποδοθεί σε φυσικά αίτια.

Ξαφνικοί θάνατοι

Η Διεθνής Αμνηστία διερεύνησε λεπτομερώς τον θάνατο έξι μεταναστών εργαζομένων, συγκεκριμένα τεσσάρων εργατών οικοδομής, ενός φύλακα κι ενός οδηγού φορτηγού. Κανείς δεν είχε γνωστές υποκείμενες παθήσεις και όλοι είχαν περάσει υποχρεωτικές ιατρικές εξετάσεις πριν ταξιδέψουν στο Κατάρ. Καμία από τις οικογένειές τους δεν έχει λάβει αποζημίωση.

Ο 40χρονος Manjur Kha Pathan εργαζόταν 12 με 13 ώρες την ημέρα ως οδηγός φορτηγού. Είχε παραπονεθεί ότι ο κλιματισμός στην καμπίνα του ήταν ελαττωματικός. Ο Manjur κατέρρευσε στο κατάλυμά του στις 9 Φεβρουαρίου 2021 και πέθανε πριν φτάσει το ασθενοφόρο.

Ο Sujan Miah, 32 ετών, εργάστηκε ως συναρμολογητής σωλήνων σε ένα έργο στην έρημο. Οι συνάδελφοί του τον βρήκαν νεκρό στο κρεβάτι του το πρωί της 24ης Σεπτεμβρίου 2020. Τέσσερις ημέρες πριν από τον θάνατο του Sujan Miah οι θερμοκρασίες ξεπερνούσαν τους 40°C.

Ο Tul Bahadur Gharti, 34 ετών, εργαζόταν στην οικοδομή. Πέθανε στον ύπνο του στις 28 Μαΐου 2020, αφού εργάστηκε για περίπου δέκα ώρες σε θερμοκρασίες που άγγιζαν τους 39°C.

Ο Suman Miah, 34 ετών, εργαζόταν επίσης στην οικοδομή. Πέθανε στις 29 Απριλίου 2020, αφού ολοκλήρωσε τη βάρδιά του έπειτα από ραγδαία αύξηση των θερμοκρασιών που έφτασαν τους 38°C.

Ο Yam Bahadur Rana, 34 ετών, εργαζόταν ως φύλακας αεροδρομίου, μια δουλειά που απαιτούσε να είναι πολλές ώρες έξω στον ήλιο. Πέθανε στη δουλειά στις 22 Φεβρουαρίου 2020.

Ο Mohammad Kaochar Khan, 34 ετών, εργαζόταν ως σοβατζής. Βρέθηκε νεκρός στο κρεβάτι του στις 15 Νοεμβρίου 2017.

Η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνέντευξη από τις οικογένειες των αντρών στο Νεπάλ και το Μπαγκλαντές. Τα μέλη της οικογένειας τόνισαν το σοκ τους για τους θανάτους, τονίζοντας ότι πίστευαν πως οι συγγενείς τους ήταν καλά στην υγεία τους. Αρκετοί μίλησαν για την ακραία ζέστη και τις δύσκολες συνθήκες στις οποίες οι συγγενείς τους εκτίθεντο τακτικά στη δουλειά.

Η σύζυγος του Yam Bahadur Rana, Bhumisara, είπε:

«[Ο σύζυγός μου] έπρεπε να βρίσκεται στον ήλιο για πολλή ώρα. Νιώθω ότι έπαθε καρδιακή προσβολή λόγω ξηρότητας και ζέστης, γιατί ποτέ δεν ήξερα ότι ήταν άρρωστος».

Η σύζυγος του Tul Bahadur Gharti. Bipana είπε:

«Δεν τον είχα ακούσει ποτέ να αναφέρει ότι έχει κάποια ασθένεια… ήταν δύσκολο να το πιστέψω όταν άκουσα την είδηση ​​του ξαφνικού θανάτου του… Ο άντρας μου πυρπολήθηκε. Νιώθω σαν να καίγομαι στο λάδι».

Κίνδυνοι για την υγεία από την ακραία ζέστη

Το καθήκον ενός κράτους είναι να προστατεύει το δικαίωμα στη ζωή, καθώς και να υπηρετεί την υποχρέωσή του να διασφαλίζει υγιείς συνθήκες εργασίας και περιβάλλοντος, που περιλαμβάνει τη θέσπιση νόμων ή άλλων μέτρων για την προστασία της ζωής από εύλογα προβλέψιμες απειλές. Ένας από τους πιο καλά τεκμηριωμένους και προβλέψιμους κινδύνους για τη ζωή και την υγεία των εργαζομένων στο Κατάρ είναι η έκθεση σε ακραία ζέστη και υγρασία, η οποία έχει αποτελέσει αντικείμενο πολυάριθμων αναφορών.

Το 2019, η κυβέρνηση του Κατάρ ανέθεσε μια μελέτη για το θέμα από το Εργαστήριο FAME της Ελλάδας. Διαπίστωσε ότι οι εργαζόμενοι που είχαν μόνο την ελάχιστη προστασία που απαιτούσε ο νόμος του Κατάρ, και εκείνη τη στιγμή διέτρεχαν σημαντικά υψηλότερο κίνδυνο θερμοπληξίας από ό,τι μια ομάδα σε έργο Παγκοσμίου Κυπέλλου, όπου οι εργαζόμενοι έχουν γενικά υψηλότερα πρότυπα προστασίας.

Μια μελέτη του 2019 στο περιοδικό «Cardiology» διαπίστωσε συσχέτιση μεταξύ της ζέστης και των θανάτων Νεπαλέζων εργαζομένων στο Κατάρ, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι «έως 200 από τους 571 καρδιαγγειακούς θανάτους [των Νεπαλέζων μεταναστών εργαζομένων] κατά την περίοδο 2009-2017 θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί» με αποτελεσματικά μέτρα προστασίας από τη ζέστη.

Μέχρι πρόσφατα, η κύρια προστασία από την επαγγελματική θερμική καταπόνηση στο Κατάρ ήταν η απαγόρευση της υπαίθριας εργασίας σε συγκεκριμένες ώρες, μεταξύ 15 Ιουνίου και 31 Αυγούστου. Δεν υπήρχαν περιορισμοί για το υπόλοιπο έτος. Τον Μάιο του 2021, το Κατάρ παρέτεινε την απαγόρευση των θερινών ωρών εργασίας από την 1η Ιουνίου έως τις 15 Σεπτεμβρίου και εισήγαγε και άλλα μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της απαγόρευσης των υπαίθριων εργασιών όταν ένας δείκτης που μετρά τη θερμότητα και την υγρασία φτάσει τους 32 βαθμούς. Η νέα νομοθεσία δίνει επίσης στους/τις εργαζόμενους/ες το δικαίωμα να σταματήσουν να εργάζονται και να υποβάλουν καταγγελία στο Υπουργείο Διοικητικής Ανάπτυξης, Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, εάν ανησυχούν για τη θερμική καταπόνηση.

Ο καθηγητής David Wegman, ειδικός στην υγεία και την ασφάλεια στον κατασκευαστικό κλάδο, δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία ότι ο νέος νόμος, αν και συνιστά βελτίωση, «υπολείπεται κατά πολύ από όσα είναι απαραίτητα για την προστασία των εργαζομένων που υπόκεινται σε θερμική καταπόνηση όλων των τύπων».

Ενώ οι νέοι κανονισμοί παρέχουν όντως κάποια μεγαλύτερη προστασία, ωστόσο δεν περιλαμβάνουν υποχρεωτικές περιόδους ανάπαυσης ανάλογες των κλιματικών συνθηκών και της φύσης των εργασιών που αναλαμβάνονται. Αντ’ αυτού, παραχωρούν στους εργαζόμενους το δικαίωμα να «αυτορρυθμίζονται» σε ζεστό καιρό.

Δεδομένων των εξαιρετικά άνισων σχέσεων εξουσίας μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών στο Κατάρ, οι ειδικοί που συμβουλεύτηκε η Διεθνής Αμνηστία τόνισαν ότι η «αυτορρύθμιση» είναι μάλλον αδύνατη για πολλούς εργαζόμενους και ότι η ασφάλειά τους εξαρτάται σε «κρίσιμο» βαθμό από υποχρεωτικά θεσπισμένα διαλείμματα.

«Όλα μας τα όνειρα χάθηκαν»

Σε καμία από τις οικογένειες με τις οποίες μίλησε η Διεθνής Αμνηστία δεν προσφέρθηκε κάποια μορφή νεκροψίας για τον εντοπισμό της υποκείμενης αιτίας θανάτου των αγαπημένων τους προσώπων. Αυτό σήμαινε ότι δεν μπορούσε να προσδιοριστεί εάν συνέβαλαν οι συνθήκες εργασίας, αποκλείοντας έτσι τη δυνατότητα αποζημίωσης είτε από τους εργοδότες είτε από τις αρχές του Κατάρ.

Η Διεθνής Αμνηστία συνάντησε την οικογένεια του Suman Miah, συμπεριλαμβανομένων των δύο μικρών παιδιών του, στο σπίτι τους στο Μπαγκλαντές. Άκουσαν για τον θάνατο του Suman από τους συναδέλφους του∙ οι αρχές του Κατάρ δεν ήρθαν σε επαφή μαζί τους ούτε τους πρότειναν νεκροψία.

«Δεν μπορούσα να πιστέψω την είδηση ​​στην αρχή. Είχα μιλήσει μαζί του λίγες ώρες νωρίτερα», είπε η σύζυγος του Suman, Sumi Akte.

Το Συμβούλιο Πρόνοιας του Μπαγκλαντές έδωσε στην οικογένεια του Suman 300.000 τάκα (περίπου 3.500 δολάρια ΗΠΑ), αλλά αυτό χρησιμοποιήθηκε για την εξόφληση των χρεών που είχε αναλάβει ο Suman από τα τέλη πρόσληψης που καταβλήθηκαν κατά τη μετανάστευσή του στο Κατάρ.

Ο Mohammad Kaochar Khan είχε επίσης πληρώσει τέλη πρόσληψης για να βρει τη δουλειά του στο Κατάρ. Η οικογένειά του είχε χρηματοδοτήσει εν μέρει την αμοιβή των 350.000 τάκα (περίπου 4.130 δολάρια ΗΠΑ) με την πώληση γης και τη λήψη δανείων. Τους χορηγήθηκε επίσης οικονομική βοήθεια από την κυβέρνηση του Μπαγκλαντές, την οποία χρησιμοποίησαν για να εξοφλήσουν το χρέος πρόσληψης του Mohammad.

Ο Didarul Islam, αδελφός του Μοχάμεντ, είπε:

«Όλα μας τα όνειρα χάθηκαν όταν πέθανε ο αδερφός μου. Ήλπιζε να βελτιώσει όλο το βιοτικό μας επίπεδο, αλλά ποτέ δεν καταφέραμε να εξοικονομήσουμε χρήματα, επειδή οι περισσότεροι μισθοί του χρησιμοποιήθηκαν για την αποπληρωμή του κόστους της μετανάστευσης ».

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αυτές οι οικογένειες απεικονίζουν τον κύκλο της εκμετάλλευσης που συνεχίζει να παγιδεύει τόσο πολλούς μετανάστες εργάτες στο Κατάρ. Από την ανάληψη του Παγκόσμιου Κυπέλλου FIFA 2022 το 2010, το Κατάρ πραγματοποίησε αρκετές σημαντικές θετικές μεταρρυθμίσεις στους εργασιακούς νόμους του. Αλλά η αδύναμη εφαρμογή και επιβολή σημαίνει ότι η πρόοδος στο πεδίο είναι αργή και ότι η εκμετάλλευση παραμένει συνηθισμένη. Πολλοί μετανάστες εργάτες παραμένουν στο έλεος των αδίστακτων εργοδοτών, που αφήνονται να διαπράττουν ατιμώρητες καταχρήσεις.

Η Διεθνής Αμνηστία καλεί το Κατάρ να ενισχύσει τους νόμους του για την προστασία των εργαζομένων από την ακρία ζέστη, εισάγοντας υποχρεωτικές διακοπές ανάπαυσης σε ανταπόκριση με τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν, και να βελτιώσει τη διερεύνηση, την πιστοποίηση και την αποζημίωση των θανάτων μεταναστών εργαζομένων.

«Το Κατάρ πρέπει να δημιουργήσει μια εξειδικευμένη ομάδα για να διερευνήσει κατάλληλα τον θάνατο κάθε εργαζομένου και να διασφαλίσει ότι η αποζημίωση καταβάλλεται σε κάθε περίπτωση όπου οι συνθήκες εργασίας όπως η έκθεση σε ακραία ζέστη δεν μπορούν να αποκλειστούν ως παράγοντας που έχει συμβάλει στον θάνατο του εργαζομένου», δήλωσε ο Steve Cockburn.

«Το Κατάρ είναι μία από τις πλουσιότερες χώρες στον κόσμο - όχι μόνο μπορεί να αντέξει οικονομικά να τα πάει πολύ καλύτερα, έχει και υποχρέωση να το κάνει».

Ιστορικό

Οι ειδικοί περιέγραψαν μια σειρά τεχνικών που χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση της αιτίας των θανάτων σε περιπτώσεις όπου η έκθεση σε ακραία ζέστη μπορεί να αποτελέσει αιτία θανάτου. Αυτές περιλαμβάνουν έρευνες γύρω από τις συνθήκες του χώρου εργασίας, το ιατρικό ιστορικό των εργαζομένων και διάφορες ιατρικές εξετάσεις για να αποκλειστούν άλλες αιτίες θανάτου.

Οι επίσημες στατιστικές δείχνουν ότι 15.021 άτομα μη προερχόμενα από το Κατάρ έχουν πεθάνει στη χώρα μεταξύ 2010 και 2019. Αυτό δεν ισοδυναμεί με τον αριθμό των μεταναστών εργαζομένων που πέθαναν λόγω συνθηκών εργασίας, καθώς περιλαμβάνει άτομα όλων των ηλικιών, των επαγγελμάτων και των αιτιών.

Τα κυβερνητικά στοιχεία δεν δείχνουν επίσης πόσοι εργαζόμενοι έχουν πεθάνει κατά την προετοιμασία για το Παγκόσμιο Κύπελλο. Η Ανώτατη Επιτροπή Παράδοσης και Κληρονομιάς του Κατάρ λέει ότι 35 εργαζόμενοι σε έργα για το Παγκόσμιο Κύπελλο έχουν πεθάνει από το 2015, αλλά δεν υπάρχει εκτίμηση για το πόσοι εργαζόμενοι έχουν πεθάνει σε άλλα έργα υποδομής που σχετίζονται με την παράδοση του τουρνουά.