ΙΡΑΚ: ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ TISHREEN, Η ΑΤΙΜΩΡΗΣΙΑ ΚΥΡΙΑΡΧΕΙ

Οι διαδοχικές κυβερνήσεις στο Ιράκ απέτυχαν να εξασφαλίσουν δικαιοσύνη, αλήθεια και αποζημίωση για τη φονική καταστολή κατά των διαδηλώσεων του κινήματος Tishreen το 2019 [Οκτώβριος], που οδήγησαν στη δολοφονία και την εξαφάνιση εκατοντάδων και τον τραυματισμό χιλιάδων διαδηλωτριών και διαδηλωτών, δήλωσε σήμερα η Διεθνής Αμνηστία, ενόψει της πενταετούς επετείου των εθνικών διαδηλώσεων, κατά τις οποίες εκατοντάδες χιλιάδες Ιρακινές και Ιρακινοί ζήτησαν οικονομικές μεταρρυθμίσεις και το τέλος της διαφθοράς.

Μια νέα έκθεση με τίτλο «Τους θεωρούμε υπεύθυνους για την αιματοχυσία της νεολαίας μας» αποκαλύπτει τη λίστα των αθετημένων υποσχέσεων των ιρακινών αρχών προς τα θύματα της καταστολής των διαδηλώσεων του Οκτωβρίου 2019. Η έκθεση αποκαλύπτει ένα ανησυχητικό μοτίβο αμέλειας και ατιμωρησίας, με πενιχρές προσπάθειες απονομής ουσιαστικής δικαιοσύνης σε σύγκριση με την κλίμακα των σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των εγκλημάτων βάσει του διεθνούς δικαίου που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια και μετά τις εθνικές διαδηλώσεις του Οκτωβρίου 2019, συμπεριλαμβανομένης της υπερβολικής και παράνομης χρήσης θανατηφόρας βίας από την αστυνομία της ομάδας καταστολής, τις αντιτρομοκρατικές δυνάμεις και τα μέλη των Μονάδων Λαϊκής Κινητοποίησης (PMU).

«Η επέτειος πέντε χρόνων από τις εθνικές διαδηλώσεις του κινήματος Tishreen αποτελεί μια έντονη υπενθύμιση της συνεχιζόμενης παγιωμένης ατιμωρησίας σε συνδυασμό με την έλλειψη πολιτικής βούλησης των ιρακινών αρχών να εξασφαλίσουν δικαιοσύνη, αλήθεια και αποζημίωση στα θύματα, τις επιζώσες, τους επιζώντες και τους συγγενείς τους για εγκλήματα βάσει του διεθνούς δικαίου και άλλες σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν από τις δυνάμεις ασφαλείας και τις συνεργαζόμενες πολιτοφυλακές κατά τη διάρκεια και μετά τις διαδηλώσεις», δήλωσε η Aya Majzoub, Αναπληρώτρια Περιφερειακή Διευθύντρια της Διεθνούς Αμνηστίας για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.

«Οι ιρακινές αρχές πρέπει να λάβουν όλα τα μέτρα για να διασφαλίσουν ανεξάρτητες, αμερόληπτες και διαφανείς έρευνες που θα περιλαμβάνουν όσες και όσους μπορεί να σχεδίασαν ή να διέταξαν εγκλήματα που διαπράχθηκαν από το 2019 σε βάρος διαδηλωτριών, διαδηλωτών, ακτιβιστριών, ακτιβιστών και των οικογενειών τους, καθώς και να διασφαλίσουν την προστασία των μαρτύρων και των οικογενειών που αγωνίζονται για δικαιοσύνη. Πρέπει να δημιουργήσουν μια εθνική βάση δεδομένων για την παροχή αξιόπιστων στοιχείων σχετικά με την ταυτότητα των εξαφανισμένων ατόμων, όπως συνιστά η Επιτροπή του ΟΗΕ για τις Εξαναγκαστικές Εξαφανίσεις, και να διασφαλίσουν ότι το σχέδιο νόμου για τις εξαναγκαστικές εξαφανίσεις που βρίσκεται επί του παρόντος ενώπιον του κοινοβουλίου είναι σύμφωνο με το διεθνές δίκαιο και τα διεθνή πρότυπα. Τα μέλη της διεθνούς κοινότητας πρέπει επίσης να συνεχίσουν τις ποινικές έρευνες για τα εγκλήματα που διέπραξαν οι ιρακινές αρχές βάσει της αρχής της καθολικής δικαιοδοσίας».

Από τις 2.700 ποινικές έρευνες που ξεκίνησαν, εκδόθηκαν μόνο 10 εντάλματα σύλληψης κατά υπόπτων δραστών και μόνο επτά καταδικαστικές αποφάσεις, σύμφωνα με την ανάλυση της Διεθνούς Αμνηστίας πάνω σε πληροφορίες από τα ιρακινά δικαστήρια που μοιράστηκε το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο του Ιράκ με την οργάνωση τον Αύγουστο του 2024. Έξι υποθέσεις υψηλού προφίλ που σχετίζονται με τις παραβιάσεις του κινήματος Tishreen και εξετάστηκαν από τη Διεθνή Αμνηστία υπογραμμίζουν τις σοβαρές αδυναμίες του δικαστικού συστήματος, την πολιτική παρέμβαση στο έργο της δικαιοσύνης, την έλλειψη βούλησης να λογοδοτήσουν τα ισχυρά μέλη των δυνάμεων ασφαλείας και των συνεργαζόμενων πολιτοφυλακών και την πλήρη έλλειψη διαφάνειας γύρω από τις δικαστικές διαδικασίες. Οι υποθέσεις καταδεικνύουν επίσης τον μεγάλο κίνδυνο που αντιμετωπίζουν οι μάρτυρες και τα μέλη των οικογενειών των θυμάτων που αναζητούν δικαιοσύνη.

Η βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων, την οποία η Διεθνής Αμνηστία καταγράφει με συνέπεια, συνοδεύτηκε από μια εκστρατεία εκφοβισμού, απαγωγών και δολοφονιών με στόχο σημαντικά άτομα του κινήματος διαμαρτυρίας ή όσες και όσους ζητούσαν δικαιοσύνη για τις καταχρήσεις που διαπράχθηκαν.

Αντί να καταβάλει πραγματική προσπάθεια για να συμμετέχει η κοινωνία των πολιτών σε μεταρρυθμίσεις, να διασφαλίσει τη λογοδοσία και να αποτρέψει μελλοντικές παραβιάσεις, η κυβέρνηση υιοθέτησε νέα μέτρα που συρρικνώνουν περαιτέρω τον χώρο των πολιτών. Στις 9 Μαΐου 2023, οι βουλεύτριες και βουλευτές επανέφεραν στο Κοινοβούλιο ένα σχέδιο νόμου για τη ρύθμιση της ελευθερίας της έκφρασης και της ειρηνικής συνάθροισης, το οποίο, εάν ψηφιστεί, θα περιορίσει σημαντικά τα δικαιώματα στην ελευθερία της έκφρασης και θα δώσει ουσιαστικά στις αρχές ανεξέλεγκτες εξουσίες για την απαγόρευση κάθε διαμαρτυρίας. Μέχρι και αυτή τη στιγμή, ένα σχέδιο νόμου για τη διακυβέρνηση των ΜΚΟ είναι υπό συζήτηση στο Κοινοβούλιο. Μέλη της κοινωνίας των πολιτών που είδαν εκδοχές του σχεδίου που διέρρευσαν το 2024 δήλωσαν ότι ανησυχούν για τις διατάξεις που θα επέτρεπαν τη διάλυση ΜΚΟ χωρίς δικαστική απόφαση. Εργαζόμενες και εργαζόμενοι της κοινωνία των πολιτών δήλωσαν στη Διεθνή Αμνηστία ότι οι περιορισμοί αυτοί οδηγούνται από τον «φόβο ενός άλλους κινήματος Tishreen» που εφαρμόζει μέτρα για την αποτροπή μελλοντικών εξεγέρσεων και την καταστολή των διαφωνιών, αντί να αντιμετωπίζει τα νόμιμα παράπονα που οδήγησαν τους Ιρακινούς στους δρόμους το 2019.

Η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνεντεύξεις από 56 άτομα για την παρούσα έκθεση, συμπεριλαμβανομένων επιζώσων, επιζώντων, μαρτύρων, μελών οικογενειών των δολοφονηθέντων, καθώς και υπερασπιστριών και υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δικηγόρων και εργαζομένων της κοινωνία των πολιτών. Επίσης, υπέβαλε αιτήματα για πληροφορίες από την ιρακινή κυβέρνηση και εξέτασε δικαστικά έγγραφα, ιατρικές εκθέσεις, άρθρα των μέσων ενημέρωσης και αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που σχετίζονται με συγκεκριμένα περιστατικά.

Αποτυχημένη λογοδοσία σε κλίμα φόβου

Τα τελευταία πέντε χρόνια, οι ιρακινές αρχές δημιούργησαν πολυάριθμες επιτροπές για τη διερεύνηση της δολοφονίας και της απόπειρας δολοφονίας, της εξαφάνισης και του τραυματισμού διαδηλωτριών, διαδηλωτών ακτιβιστριών και ακτιβιστών. Ωστόσο, τα πορίσματά τους, η σύνθεση, ο προϋπολογισμός και το πεδίο εργασίας τους παραμένουν καλυμμένα από μυστικότητα. Λίγους μήνες αφότου ανέλαβε πρωθυπουργός τον Οκτώβριο του 2022, ο Mohammed Shia al-Sudani έδωσε εντολή στην επιτροπή διερεύνησης γεγονότων που είχε συσταθεί από τον τότε πρωθυπουργό al-Kadhimi να επισπεύσει το έργο της και υποσχέθηκε ότι τα αποτελέσματα των ερευνών της επιτροπής θα παρουσιαστούν σε δημόσια διάσκεψη. Μέχρι σήμερα, αυτό δεν έχει υλοποιηθεί.

Τουλάχιστον εννέα άτομα που ερωτήθηκαν από τη Διεθνή Αμνηστία επανέλαβαν μια φράση, απροειδοποίητα, που έχει γίνει κοινός τόπος όταν περιγράφουν αυτές τις επιτροπές: «Αν θέλεις να σκοτώσεις μια υπόθεση, δημιούργησε μια επιτροπή».

Μια γυναίκα που συμμετείχε στις διαμαρτυρίες στη Βαγδάτη δήλωσε: «Θεωρούμε [τις αρχές] υπεύθυνες για τους νέους ανθρώπους που χάσαμε, για το αίμα που χύθηκε σε αυτούς τους δρόμους. Αλλά η κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται».

Πολλές οικογένειες θυμάτων έχουν αναγκαστεί να σιωπήσουν ή να μετεγκατασταθούν αφού αντιμετώπισαν εκφοβισμό και αντίποινα επειδή μίλησαν δημόσια, εν μέσω της αποτυχίας των αρχών να τους προστατεύσουν. Σε μια περίπτωση, οι συγγενείς των δολοφονηθέντων ή εξαφανισθέντων δολοφονήθηκαν οι ίδιοι μόνο και μόνο επειδή απαίτησαν δημόσια δικαιοσύνη και κατονόμασαν τους υπόπτους για εγκληματική ευθύνη.

Σε μια άλλη περίπτωση, ο Sajjad al-Iraqi, σημαντικός ακτιβιστής της κοινωνίας των πολιτών και σημαίνον πρόσωπο των διαδηλώσεων του κινήματος Tishreen, απήχθη από ομάδα ενόπλων ενώ ταξίδευε στην επαρχία Thi Qar τον Σεπτέμβριο του 2020. Η οικογένειά του ζήτησε από τις αρχές να μάθει πού βρίσκεται, αλλά δεν έλαβε καμία ουσιαστική απάντηση. Υπέστησαν πολλαπλές απειλές αφού κατέθεσαν δικαστική μήνυση κατά των υπόπτων δραστών.

Ένας συγγενής δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία: «Η υπόθεση του Sajjad είναι η πιο επικίνδυνη επειδή οι κατηγορούμενοι είναι γνωστοί και τα ονόματά τους είναι γνωστά... Θέλουν να παραιτηθούμε από την υπόθεση».

Εφετείο εξέδωσε εντάλματα σύλληψης για δύο άτομα για την απαγωγή του και αργότερα καταδικάστηκαν ερήμην σε θάνατο, αλλά μέχρι σήμερα κανένας από τους δύο δεν έχει συλληφθεί και η τύχη του al-Iraqi παραμένει άγνωστη.

Δύσκολη διαδικασία για την εξασφάλιση αποζημίωσης για τραυματισμούς

Τουλάχιστον 504 οικογένειες έλαβαν αποζημίωση για τη δολοφονία των αγαπημένων τους προσώπων κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων του κινήματος Tishreen, σύμφωνα με επιστολή που απέστειλε το γραφείο του πρωθυπουργού στη Διεθνή Αμνηστία στις 2 Απριλίου 2023, αφού η κυβέρνηση τους αναγνώρισε ως «μάρτυρες» που τους δίνει το δικαίωμα εφάπαξ πληρωμής μέσω του Ιδρύματος Μαρτύρων.

Ωστόσο, όσοι τραυματίστηκαν ή έμειναν ανάπηροι κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν σημαντικά εμπόδια στην πρόσβαση σε αυτά τα κεφάλαια.

Ορισμένες διαδηλώτριες και ορισμένοι διαδηλωτές που τραυματίστηκαν ή υπέστησαν αναπηρία κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων δήλωσαν ότι αποθαρρύνονται να ζητήσουν αποζημίωση επειδή τα κυβερνητικά κτίρια που έπρεπε να επισκεφθούν δεν ήταν προσβάσιμα και η διαδικασία είναι χρονοβόρα και επίπονη, απαιτώντας την περιήγηση σε όχι λιγότερους από πέντε κυβερνητικούς φορείς.

Ένα άλλο σημαντικό γραφειοκρατικό εμπόδιο ήταν η απαίτηση ότι οι τραυματισμένες διαδηλώτριες και οι τραυματισμένοι διαδηλωτές πρέπει να προσκομίσουν έκθεση νοσοκομείου από την εποχή που τραυματίστηκαν αρχικά για να υποβάλουν αίτηση αποζημίωσης. Ορισμένες διαδηλώτριες και ορισμένοι διαδηλωτές δήλωσαν ότι ήταν απρόθυμες/οι κατά τη στιγμή του περιστατικού να αναζητήσουν ιατρική περίθαλψη φοβούμενες/οι ότι θα συλληφθούν από τις δυνάμεις ασφαλείας. Η Διεθνής Αμνηστία κατέγραψε περιπτώσεις συλλήψεων και απόπειρας συλλήψεων τραυματισμένων διαδηλωτριών και διαδηλωτών από νοσοκομεία και ασθενοφόρα το 2019, με αποτέλεσμα πολλές/οί να φεύγουν με τα τραύματά τους αντί να αναζητήσουν ιατρική βοήθεια.