Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ "ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ" ΣΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Η ενότητα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης με τίτλο «Ανθρώπινα Δικαιώματα», συστάθηκε το 2007 με σκοπό να ρίξει φως στην βάναυση καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα ντοκιμαντέρ που επιλέγονται από το Φεστιβάλ και συμμετέχουν στη συγκεκριμένη ενότητα, εγείρουν ερωτήματα που αφορούν σε μείζονα θέματα, όπως η ελευθερία του λόγου, o πόλεμος, η θέση της γυναίκας στον σύγχρονο κόσμο, το δικαίωμα σε διαφορετικές πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Από το 2007 και το 9ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ανάμεσα στα ντοκιμαντέρ που τιμήθηκαν με το Βραβείο της Διεθνούς Αμνηστίας, ξεχωρίζουν σπουδαίες δημιουργίες. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά το ντοκιμαντέρ "Τσαπουλτζού: Φωνές από το Γκεζί", το οποίο βραβεύτηκε το 2014, καθώς και το ντοκιμαντέρ "Αυτό δεν είναι μια ταινία" (2012), του σπουδαίου Ιρανού σκηνοθέτη Τζαφάρ Παναχί, ο οποίος παρά την απαγόρευση που του έχει επιβληθεί στην πατρίδα του, συνεχίζει να προσφέρει στον χώρο της έβδομης τέχνης, ενώ πριν λίγες εβδομάδες η νέα του ταινία "Taxi", τιμήθηκε με την Χρυσή Άρκτο στο 65ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Βερολίνου.
Συνολικά οι νικητές του Βραβείου της Διεθνούς Αμνηστίας στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης - με χρονολογική σειρά - είναι οι εξής:
- The Trials of Darryl Hunt / Οι δίκες του Ντάριλ Χαντ από τις ΗΠΑ σε σκηνοθεσία Ricki Stern / Ρίκι Στερν και Annie Sundberg / Άνι Σάντμπεργκ (2007 - 9ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλoνίκης)
- Price of Sugar / Η τιμή της ζάχαρης από τις ΗΠΑ σε σκηνοθεσία Bill Haney / Μπιλ Χέινι (2008 - 10ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλoνίκης)
- Burma VJ - Reporting from a Closed Country / Βίντεο Βιρμανία - Ρεπορτάζ από μια κλειστή χώρα του Anders Ostergaard / Άντερς Έστεργκααρντ (2009 - 11ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλoνίκης)
- Καταγγελία / Petition (Γαλλία - Κίνα) σε σκηνοθεσία Ζάο Λιανγκ / Zhao Liang (2010 - 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλoνίκης)
- Ατελείωτη θλίψη, η ζωή μετά τη θανατική ποινή / Everlasting sorrow, life after the death penalty (Γαλλία) σε σκηνοθεσία Νταβίντ Αντρέ / David Andre (2011 - 13ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλoνίκης)
- Αυτό δεν είναι μια ταινία / This Is Not A Film (Ιράν) σε σκηνοθεσία των Τζαφάρ Παναχί / Jafar Panahi και Μοτζτάμπα Μιρταχμάς / Mojtaba Mirtahmasb (2012 - 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλoνίκης)
- Λέγε με Κούτσου / Call me Kuchu (ΗΠΑ) σε σκηνοθεσία Κάθριν Φέρφαξ Ράιτ / Katherine Fairfax Wright και Μάλικα Ζουχάλι- Ουόρολ / Malika Zouhali-Worrall (2013 - 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλoνίκης)
- Τσαπουλτζού: Φωνές από το Γκεζί (Ιταλία-Τουρκία), σε σκηνοθεσία: Μπενεντέτα Αρτζεντιέρι, Κλάουντιο Καζάτσα, Κάρλο Πρεβόστι, Ντούτσο Σέρβι και Στέφανο Ζόγια (2014 - 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλoνίκης)
Η Αντιπρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, κα Ειρήνη Τσολάκη, ερωτηθείσα για το πως ξεκίνησε, η συνεργασία με το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Η πρόταση του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης προς την Διεθνής Αμνηστία για τη βράβευση του καλύτερου ντοκιμαντέρ στην ενότητα Ανθρώπινα Δικαιώματα έγινε το 2006 και την αποδεχτήκαμε ευχαρίστως, αναγνωρίζοντας ότι η συμμετοχή μας, με την βράβευση του καλύτερου ντοκιμαντέρ στην ενότητα "Ανθρώπινα Δικαιώματα", θα αποτελούσε όχι μόνο προβολή του έργου και της δράσης της Διεθνούς Αμνηστίας, αλλά και την συμμετοχή μας στην αναγνώριση των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω της τέχνης του ντοκιμαντέρ, το οποίο ως γνωστόν δεν αποτελεί σενάριο, αλλά σε βάζει στην καρδιά του προβλήματος σχεδόν ζωντανά και προκαλεί τον θεατή να συμμετάσχει στα συμβαίνοντα μετατρέποντας την πληροφορία σε γνώση. Η πρώτη βράβευση πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2007 στο 9ο Φεστιβάλ και από τότε μέχρι σήμερα συνεχίζουμε την πορεία μας με το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ όχι μόνο στον τομέα αυτό αλλά και στον τομέα του Κινηματογραφικού Αφιερώματος που πραγματοποιούμε κάθε χρόνο τον Οκτώβρη εδώ στην Θεσσαλονίκη και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου είναι ο Μεγάλος Χορηγός μας.»
- Ποια η σημασία και ο συμβολισμός του Βραβείο της Διεθνούς Αμνηστίας σε ταινία της ενότητας «Ανθρώπινα Δικαιώματα»;
«Είναι η προσπάθεια να αναδείξουμε με τη βράβευση του καλύτερου ντοκιμαντέρ γεγονότα που τρέχουν σε συνδυασμό με τις εκστρατείες της Διεθνούς Αμνηστίας που επίσης τρέχουν την ίδια περίοδο, αν βέβαια αυτό είναι εφικτό. Για παράδειγμα πέρσι βραβεύσαμε το τούρκικο ντοκιμαντέρ "Τσαπουλτζού: Φωνές από το Γκεζί" (σε σκηνοθεσία Μπενεντέτα Αρτζεντιέρι, Κλάουντιο Καζάτσα, Κάρλο Πρεβόστι, Ντούτσο Σέρβι και Στέφανο Ζόγια), επίκαιρο καθώς αναδείκνυε της παραβιάσεις στην Τουρκία στην Πλατεία Ταξιμ. Παλαιότερα το θέμα ήταν η Θανατική Ποινή στις Ηνωμένες Πολιτείες, επίσης, ο κατ οίκον περιορισμός Ιρανού κινηματογραφιστή και άλλες πολλές θεματικές τις οποίες φροντίζει να αναδείξει η Διεθνής Αμνηστία μέσω των εκστρατειών της και παράλληλα εμείς τα μέλη μέσω των δράσεων μας.»
Αξίζει στο σημείο αυτό να θυμηθούμε αναλυτικά όλους του νικητές του Βραβείου της Διεθνούς Αμνηστίας στην ενότητα «Ανθρώπινα Δικαιώματα» του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης:
Σκηνοθεσία: Ρίκι Στερν και Άνι Σάντμπεργκ
2007 - 9ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Η Ντέμπορα Σάικς, νεαρή λευκή ρεπόρτερ σε εφημερίδα, δέχτηκε επίθεση, βιάστηκε και μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου μερικά μόλις τετράγωνα από τον χώρο εργασίας της στο Ούινστον-Σέιλεμ, της Βόρειας Καρολίνας. Ήταν ένα έγκλημα του οποίου η βιαιότητα σόκαρε ολόκληρη την πολιτεία. Ενώ δεν υπήρχε κανένα στοιχείο που να τον συνδέει με το έγκλημα, ο Ντάριλ Χαντ, ένας 19χρονος μαύρος, καταδικάστηκε γι’ αυτό, κατά κύριο λόγο εξαιτίας ενός αυτόπτη μάρτυρα, πρώην μέλους της Κου Κλουξ Κλαν. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1994, το τεστ DNA απέδειξε ότι ο Χαντ δεν βίασε την Σάικς. Παρ’ όλα αυτά, ο Χαντ θα περάσει άλλα δέκα χρόνια πίσω από τα κάγκελα για ένα έγκλημα που δεν έκανε. Μόλις το 2004, με τη βοήθεια ενός νεαρού δημοσιογράφου που έψαξε εις βάθος το θέμα, ο Χαντ απαλλάχθηκε τελικά από την κατηγορία.
Σκηνοθεσία: Μπιλ Χέινι
2008 - 10ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Στη Δημοκρατία του Άγιου Δομίνικου, που μοιράζεται το τροπικό νησί της Ισπανιόλας με την Αϊτή, οι τουρίστες συνωστίζονται στις παρθένες παραλίες αγνοώντας ότι λίγα μίλια παραπέρα χιλιάδες πάμφτωχοι Αϊτιανοί ιδρώνουν κάτω από το βλέμμα οπλισμένων φρουρών κατά τη συγκομιδή του ζαχαροκάλαμου, μεγάλο μέρος της οποίας καταλήγει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Δουλεύουν εξουθενωτικά ωράρια και συνήθως δεν έχουν ούτε σωστό κατάλυμα, ούτε καθαρό νερό, ενώ εργάζονται χωρίς ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Η "Τιμή της Ζάχαρης" ακολουθεί τον Κρίστοφερ Χάρτλι, έναν χαρισματικό Ισπανό ιερέα, καθώς προσπαθεί να οργανώσει τους πιο φτωχούς ανθρώπους αυτού του ημισφαιρίου ώστε να παλέψουν για τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματά τους. Η ταινία θέτει καίρια ερωτήματα για την προέλευση των προϊόντων που καταναλώνουμε και για το ανθρώπινο κόστος της παραγωγής τους.
Βίντεο Βιρμανία – Ρεπορτάζ από μια Κλειστή Χώρα
Σκηνοθεσία: Άντερς Έστεργκαρντ
2009 - 11ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Η Δημοκρατική Φωνή της Βιρμανίας (DVB) είναι μια ομάδα 30 περίπου Βιρμανών δημοσιογράφων, οι οποίοι καταγράφουν κρυφά με τις κάμερές τους την καταπάτηση των δικαιωμάτων που συντελείται στη χώρα τους. Το υλικό βγαίνει στη συνέχεια παράνομα απ’ τη χώρα και εκπέμπεται απ’τα κεντρικά γραφεία της ομάδας στο Όσλο μέσω δορυφόρου. Αυτές τις εικόνες είδε ολόκληρος ο κόσμος στα τέλη του καλοκαιριού του 2007, όταν πήγε να ξεσπάσει επανάσταση. Καθοδηγούμενοι από βουδιστές μοναχούς, περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους να διαμαρτυρηθούν ειρηνικά ενάντια στην στρατιωτική χούντα που κυβερνά με σιδερένια πυγμή τη χώρα εδώ και 40 χρόνια. Η ταινία αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από το υλικό που τράβηξαν οι δημοσιογράφοι της Δημοκρατικής Φωνής. Πρόκειται για τρεμάμενες εικόνες τραβηγμένες με κάμερα στο χέρι που δείχνουν τις βιαστικές συσκέψεις μεταξύ των διαδηλωτών και τη βίαιη διάλυση του πλήθους από την αστυνομία. Με τις κάμερές τους κρυμμένες, οι δημοσιογράφοι της Δημοκρατικής Φωνής βάζουν σε κίνδυνο τη ζωή τους για να μεταφέρουν τον θεατή στην καρδιά των εξελίξεων.
Καταγγελία
Σκηνοθεσία: Ζάο Λιάνγκ
2010 - 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Από το 1996, ο Ζάο Λιάνγκ κινηματογραφεί ενάγοντες που έρχονται στο Πεκίνο από κάθε γωνιά της Κίνας για να καταγγείλουν καταχρήσεις και αδικήματα που έχουν διαπράξει οι τοπικές αρχές. Μαζεμένοι κοντά στα γραφεία καταγγελιών, γύρω από τον νότιο σιδηροδρομικό σταθμό του Πεκίνου, και ζώντας ως επί το πλείστον σε πρόχειρα καταλύματα, οι ενάγοντες περιμένουν για μήνες ή και για χρόνια για να δικαιωθούν. Αποδέκτες βάναυσου εκφοβισμού από τις τοπικές αρχές, οι ενάγοντες που επιμένουν πεισματικά βρίσκουν πολλές φορές ότι οι ελπίδες τους είναι μάταιες. Ο Ζάο Λιάνγκ παρακολούθησε ορισμένους από αυτούς και ειδικά μια μητέρα και την κόρη της, των οποίων την ιστορία παρακολουθούμε για δέκα χρόνια. Η "Καταγγελία" γυριζόταν μέχρι και τις αρχές των Ολυμπιακών αγώνων και δείχνει τις επίμονες αντιφάσεις της Κίνας εν μέσω μιας πρωτοφανούς οικονομικής άνθησης.
Ατελείωτη Θλίψη, η Ζωή Μετά τη Θανατική Καταδίκη (φώτο)
Σκηνοθεσία: Νταβίντ Αντρέ
2011 - 13ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Το 1999, ο Σον Σέλερς - καταδικασμένος σε θάνατο από τα δεκάξι του για τον θάνατο τριών ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων της μητέρας και του πατριού του - εκτελέστηκε στην Οκλαχόμα σε ηλικία 29 ετών. Ο σκηνοθέτης κατέγραψε τις τελευταίες του μέρες στην πτέρυγα των θανατοποινιτών και συνάντησε στην ακροαματική διαδικασία επιείκειας τις οικογένειες των θυμάτων που ζητούσαν δικαιοσύνη. Δέκα χρόνια αργότερα, ο σκηνοθέτης επιστρέφει στην Οκλαχόμα αναζητώντας τους πρωταγωνιστές εκείνων των γυρισμάτων. Το ερώτημά του είναι ένα: μπορεί η θανατική ποινή να επουλώσει τις πληγές ή λειτουργεί ως δηλητήριο; Ο εισαγγελέας παραδέχεται την αποτυχία του· οι εκτελεστές κατατρύχονται από τις αναμνήσεις· οι οικογένειες των θυμάτων διχάζονται ανάμεσα στην ντροπή, στο μίσος και στην ανυποχώρητη θλίψη τους...
Σκηνοθεσία: Τζαφάρ Παναχί, Μοτζτάμπα Μιρταχμάς
2012 - 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Το Ιρανικό καθεστώς έχει απαγορεύσει στον Τζαφάρ Παναχί τη σκηνοθεσία ταινιών, την έξοδο από τη χώρα και την επαφή με τον Τύπο για 20 χρόνια. Ο Τζαφάρ Παναχί και ο Μοτζτάμπα Μιρταχμάς, αναφέρουν σχετικά: «"Τα προβλήματά μας είναι όλα πλεονεκτήματα". Όταν καταλάβαμε το νόημα αυτής της πολλά υποσχόμενης παραδοξολογίας, ανακτήσαμε την ελπίδα μας και προχωρήσαμε μπροστά, αφού οπουδήποτε στον κόσμο κι αν ζούμε πάντα θα αντιμετωπίζουμε προβλήματα, είτε μικρά είτε μεγάλα. Είναι καθήκον μας να μη σηκώσουμε τα χέρια ψηλά, αλλά να σκεφτούμε λύσεις. Η πραγματικότητα της καθημερινής ζωής και το όνειρο να κρατήσουμε ζωντανή την τέχνη μας μάς κινητοποίησε ώστε να υπομείνουμε τους περιορισμούς που έχουν επιβληθεί στο ιρανικό σινεμά.»
Σκηνοθεσία: Κάθριν Φέρφαξ Ράιτ, Μάλικα Ζουχάλι-Ουόρολ
2013 - 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Στην Ουγκάντα, ένας νέος νόμος απειλεί να τιμωρεί με θανατική ποινή την ομοφυλοφιλία. Ο Ντέιβιντ Κάτο, ο πρώτος δηλωμένος ομοφυλόφιλος στην Ουγκάντα και άλλοι ομοϊδεάτες ακτιβιστές δουλεύουν με στενά χρονικά περιθώρια για να αποτρέψουν τη νομοθέτηση, ενώ έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με άγριους διωγμούς. Αλλά κανείς δεν είναι προετοιμασμένος για τη βάρβαρη δολοφονία που θα κλονίσει τα θεμέλια του κινήματός τους και θα σοκάρει ολόκληρη την υφήλιο.
Τσαπουλτζού: Φωνές από το Γκεζί
Σκηνοθεσία: Μπενεντέτα Αρτζεντιέρι, Κλάουντιο Καζάτσα, Κάρλο Πρεβόστι, Ντούτσο Σέρβι, Στέφανο Ζόγια
2014 - 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Το ντοκιμαντέρ που συνυπογράφουν πέντε σκηνοθέτες, παρουσιάζει τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Κωνσταντινούπολη, με αφετηρία την ειρηνική κατάληψη του πάρκου Γκεζί. Οι δημιουργοί, αναφέρουν σχετικά: «Συγκεντρώσαμε φωνές φοιτητών, δικηγόρων, αρχιτεκτόνων, δημοσιογράφων, ακτιβιστών, νέων και ηλικιωμένων, πλούσιων και φτωχών. Κάποιοι απ' αυτούς ήταν θυμωμένοι, άλλοι ήταν χαρούμενοι, μερικοί θαρραλέοι ή φοβισμένοι [...] H λογοκρισία προσπάθησε να κρύψει τη διαδήλωση από τα ΜΜΕ και να την αφήσει έξω από τον δημόσιο διάλογο. Προσπαθήσαμε να δείξουμε την ποικιλομορφία των διαδηλωτών, που αν και διαφέρουν ο ένας από τον άλλο, βρίσκονται ενωμένοι σε μια απρόσμενη συμμαχία ενάντια στην κατάχρηση εξουσίας.»
Στο πλαίσιο της ενότητας "Ανθρώπινα Δικαιώματα" στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, έχουν παρουσιαστεί όλα αυτά τα χρόνια σπουδαίες δημιουργίες, που έφεραν στο προσκήνιο κρίσιμες καταστάσεις. Ντοκιμαντέρ που ανέδειξαν την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη. Ντοκιμαντέρ που προβλημάτισαν τους θεατές, έδωσαν το δικό τους στίγμα και έφεραν στην επιφάνεια θεματικές όπως: η ελευθερία του λόγου, η θέση της γυναίκας στον σύγχρονο κόσμο, το δικαίωμα σε διαφορετικές πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Αντί επιλόγου στο μικρό αυτό αφιέρωμα στην ιστορία της ενότητας "Ανθρώπινα Δικαιώματα" στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα, επίκαιρο και συνάμα διαχρονικό, από την ομιλία της κας Ειρήνης Τσολάκη (Αντιπρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας) κατά την πρώτη βράβευση το 2007 στο 9ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης:
«Η τέχνη του Ντοκιμαντέρ διερευνά. Και μέσα από αυτή τη διερεύνηση κατορθώνει να φέρει στο φως εικόνες αθέατες που πιθανότατα ποτέ δεν θα φιλοξενηθούν στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων ή στα κεντρικά δελτία ειδήσεων. Η σχέση του Ντοκιμαντέρ με τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι σχέση παλιά. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει εντονότερη και ουσιαστικότερη, φέρνοντας τον θεατή κοντά με τα γεγονότα και τις ευθύνες τους [...] Θα συνεχίσουμε να δίνουμε αυτό το βραβείο μέχρι να πάψουν να παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όνειρο; Μπορεί. Το κάθε ντοκιμαντέρ μπορεί να περνάει μηνύματα και να ευαισθητοποιεί το κοινό. Είναι διαφορετικό να διαβάζει κανείς για τα παιδιά - στρατιώτες που πολεμάνε στο Κογκό, από το να βλέπεις μπροστά σου σχεδόν ζωντανά την εικόνα ενός παιδιού που κρατάει ένα τεράστιο όπλο στα χέρια του...»
Γιώργος Ρούσσος, δημοσιογράφος, υπεύθυνος της κινηματογραφικής στήλης του www.tvxs.gr - 17 Μαρτίου 2015
