«ΣΥΧΝΑ, ΣΤΙΣ ΛΟΑΤΚΙΑ+ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ, ΕΙΜΑΣΤΕ Ο,ΤΙ ΕΧΟΥΜΕ»

Η/το* κλινική/ό ψυχολόγος/ο Νάνσυ Παπαθανασίου ενδυναμώνει τις ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητες στην Ελλάδα εδώ και περίπου 20 χρόνια φέρνοντας ανθρώπους κοντά, βεβαιώνοντας πως οι ιστορίες τους ακούγονται και συμμετέχοντας σε εκστρατείες για βασικές νομοθετικές μεταρρυθμίσεις.

Σε αυτή την ιστορία, η/το Νάνσυ μοιράζεται τη δική της/του οπτική ως προς την σημασία της ασφάλειας, της υποστήριξης και του γιατί οι ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητες δεν πρέπει ποτέ να συμβιβάζονται με λιγότερα από όσα χρειάζονται...

Είμαι κλινική/ό ψυχολόγος/ο και η «επίσημη» σχέση μου με τις ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητες ξεκίνησε το 2007 μέσω της ΟΛΚΕ (Ομοφυλοφιλική Λεσβιακή Κοινότητα Ελλάδας), αφού πρώτα έκανα το δικό μου coming out το 2002.

Παρόλο που λέω ότι έκανα το «επίσημο» coming out μου το 2002, η ίδια η ιδέα του coming out είναι πολύπλευρη. Οι άνθρωποι κάνουν πολλά coming outs. Το coming out στους γονείς είναι πολύ σημαντικό ακόμα κι αν κάποιο άτομο γνωρίζει ότι οι γονείς του δεν είναι γενικότερα αποδεκτικοί. Εγώ προσωπικά έκανα coming out στην μητέρα μου το 2002. Ωστόσο, έκανα coming out σε μένα την/το ίδια/ο και σε μία ομάδα στενών φίλων πολύ νωρίτερα, το 1993. Ένα άλλο coming out έγινε το 2007, ενα άλλο το 2009 και ένα ακόμη πιθανότατα μερικές μέρες πριν! Το φύλο και η σεξουαλικότητα μπορούν να είναι δια βίου διαδικασίες με δια βίου coming outs.

Το 2018, μαζί με την επίσης ψυχολόγο Έλενα Όλγα Χρηστίδη, ιδρύσαμε το Orlando LGBT+ ως έναν επιστημονικό φορέα που αναδεικνύει κοινωνικά επιστημονικά δεδομένα σχετικά με ΛΟΑΤΚΙΑ+ ζητήματα και μιλά ριζοσπαστικά για θέματα που άπτονται τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα και έκφραση φύλου και τα χαρακτηριστικά φύλου.

Η ομάδα του Orlando LGBT+ αποτελείται από ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς που αυτοπροσδιορίζονται ανοιχτά ως ΛΟΑΤΚΙΑ+. Αυτό που είναι ριζοσπαστικό στον φορέα μας είναι οι κοινοτικές και πολυταυτοτικές προσεγγίσεις που εφαρμόζουμε. Εκτιμούμαι και αναγνωρίζουμε τις γνώσεις ενός ατόμου καθώς και τα βιώματά του και βασικός σκοπός μας είναι η ενδυνάμωση των κοινοτήτων.

Πράγματι, το πιο σημαντικό coming out που έκανα —που κάναμε ως ομάδα— ήταν το 2018 με το Orlando LGBT+. Κάναμε coming out όλα τα άτομα μαζί ως επαγγελματίες ψυχικής υγείας και αυτό ήταν ένα δημόσιο μοίρασμα: κάναμε coming out ως κουίρ και αυτό δηλώθηκε δημόσια.

Επιλέγοντας την κοινότητα

Ανά στιγμές, πιστεύω πως έχω ρομαντικοποιήσει την έννοια της κοινότητας. Όταν σκεφτόμαστε έναν ορισμό για το τι μπορεί να σημαίνει κοινότητα, είναι σημαντικό πρώτα να αναγνωρίζουμε ότι οι κοινότητες συμπεριλαμβάνουν διαφορετικούς ανθρώπους με ποικίλα παρελθόντα οι οποίοι συνδέονται κάτω από μία κοινή ομπρέλα— στην δεδομένη περίπτωση την ΛΟΑΤΚΙΑ+.

Βάσει αυτού, πιστεύω πως οι κοινότητες διαμορφώνονται όταν οι άνθρωποι επιλέγουν να έρθουν κοντά αναγνωρίζοντας πλήρως τις κοινές τους δυσκολίες αλλά και επίσης τα διαφορετικά προνόμια που τους διαχωρίζουν.

Με άλλα λόγια, ένα άτομο αναγνωρίζει ότι, παρά το οτιδήποτε το διαχωρίζει από άλλα άτομα, υπάρχει κάτι που τα συνδέει και αποφασίζει ενεργά να «κάνει κάτι για αυτό» έχοντας ταυτόχρονα την επίγνωση των προνομίων που έχει. Εκεί είναι που γεννιούνται οι κοινότητες.

Μερικές φορές δεν μπορούμε να φανταστούμε εύκολα κάτι που δεν έχουμε δει ποτέ. Αυτό περιλαμβάνει και ένα μέλλον στο οποίο θα είμαστε ασφαλή και θα μπορούμε να μεγαλώνουμε ομαλά. Συχνά, τα νεαρά τρανς άτομα μετά βίας μπορούν να φανταστούν πώς θα είναι σε μεγάλη ηλικία, επομένως χρειάζεται να φτιάχνουμε και να συντηρούμε ασφαλή πλαίσια και περιβάλλοντα εντός των κοινοτήτων όπου οι άνθρωποι νιώθουν αποδοχή, σεβασμό και προστασία από όλες τις μορφές βίας και κακομεταχείρισης.

Κουίρ χαρά

Είναι πολύ σημαντικό να παρατηρούμε τις οικογενειακές διαστάσεις των κοινοτήτων. Επιλέγουμε τους ανθρώπους μας και γινόμαστε οικογένεια μαζί τους. Οι οικογένειες που επιλέγουμε λειτουργούν προστατευτικά και αξίζει να προσπαθούμε για αυτές. Έχουμε σκοπό να τις διατηρούμε και, για να το καταφέρουμε, δουλεύουμε μέσα σε αυτές τις σχέσεις για να ξεπερνούμε τις δυσκολίες που προκύπτουν. Συχνά στις ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητες, είμαστε ό,τι έχουμε και αυτός είναι ο λόγος που έχουν τόσο μεγάλη αξία η αμοιβαία σύνδεση, διατήρηση και ανάπτυξη

Το παρόν μας είναι αυτό που έχουμε και αυτό που μπορεί να μας δίνει χαρά όταν το βιώνουμε μαζί. Μέσα σε κοινότητες οι εμπειρίες μας αναγνωρίζονται και είναι κάτι για το οποίο μπορούμε να μιλάμε ανοιχτά και να γινόμαστε αντιληπτά. Με άλλα λόγια, υπάρχει χώρος για εμάς, κάπου όπου χωράμε. Η ψυχική και σωματική μας υγεία βελτιώνονται όταν μπορούμε να αναφέρουμε και να μιλήσουμε (άμεσα ή έμμεσα) για τις διακρίσεις που βιώνουμε. Και είναι ευκολότερο να μιλάμε για αυτές μέσα στις κοινότητές μας.

Όταν ξέρουμε ότι θα ακουστούμε, θα είμαστε πιο πρόθυμα να μιλήσουμε για αυτές τις εμπειρίες.

Μέσα σε κοινότητες, μπορούμε να νιώθουμε τα συναισθήματά μας και να φροντίζουμε το ένα άτομο το άλλο.

Όταν αναλογιζόμαστε την πραγματικότητα στην οποία ζούμε, είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε την υπόθεση της δολοφονίας του Ζακ Κωστόπουλου**. Η υπόθεση του Ζακ ήταν ένα ορόσημο. Μία υπενθύμιση ότι, παρά την εισαγωγή όλων τον θετικών ΛΟΑΤΚΙΑ+ νόμων μέχρι τότε (σύμφωνο συμβίωσης, νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου και αναδοχή παιδιών), δεν είμαστε ακόμα ασφαλή. Η υπόθεση του Ζακ αντανακλά τον ενστικτώδη φόβο του να αποκλίνουμε από τις αποδεκτές νόρμες, τον οποίο πολλά άτομα από εμάς έχουμε και ο οποίος λέει: αν αναγνωριστούμε [ως ΛΟΑΤΚΙΑ+ άτομα], θα μας λιντσάρουν!

Οι υποθέσεις του Νίκου Σεργιαννόπουλου και του Κώστα Ταχτσή είχαν επίσης μεγάλη επιρροή πάνω μου. Σε αυτές τις υποθέσεις δολοφονιών, η κοινωνία κατηγόρησε ανοιχτά τα θύματα βάσει της σεξουαλικής ή/και ταυτότητας φύλου τους και των σεξουαλικών τους πρακτικών. Στην υπόθεση του Σεργιαννόπουλου, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης επίσης αποκάλυψαν την σεξουαλική του ταυτότητα μετά θάνατον (outing). Ωστόσο, αυτό που ήταν ακόμα πιο καθοριστικό παλιότερα ήταν ο θάνατος του Μπίλυ Μπο από επιπλοκές που σχετίζονταν με τον HIV/AIDS— σε μία εποχή που οι μη ετεροφυλόφιλες σεξουαλικότητες ήταν ακόμη πιο περιθωριοποιημένες και στιγματισμένες.

Η αλλαγή είναι εφικτή

Για μένα, ξεκινά από όταν το ζήτημα των γάμων των ομόφυλων ζευγαριών αναδείχθηκε στον δημόσιο διάλογο. Αυτό έγινε το 2008 με τους διάσημους «γάμους της Τήλου», οι οποίοι ήταν μία ενδοκοινοτική δράση.

Επιπρόσθετα, ο νόμος για το σύμφωνο συμβίωσης ήταν αποτέλεσμα νομικής δράσης μελών των κοινοτήτων εναντίον της κυβέρνησης βάσει διακρίσεων. Την ημέρα που θα ψηφιζόταν το σχετικό σχέδιο νόμου, δύο βασικά άρθρα που εξίσωναν τα μέλη του συμφώνου συμβίωσης με εκείνα του πολιτικού γάμου αναφορικά με δικαιώματα ασφάλισης και κληρονομιάς εξαφανίστηκαν. Μέλη των ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινοτήτων που είχαν πρόσβαση στο προσχέδιο νόμου άσκησαν τεράστια πίεση για να φέρουν αυτά τα άρθρα πίσω στο τραπέζι διαπραγμάτευσης.

Το ίδιο συνέβη και με τον νόμο για την νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου. Για παράδειγμα, η Colour Youth αντιστάθηκε στην παθολογικοποίηση που εκφράστηκε μέσω απόψεων της Παιδοψυχιατρικής Εταιρείας Ελλάδος, ενώ ήταν το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ) που πίεσε για τον νόμο. Τίποτα δεν θα είχε επιτευχθεί χωρίς την διαρκή πίεση από τις κοινότητες.

Όλοι αυτοί οι ΛΟΑΤΚΙΑ+ νόμοι ήταν προϊόντα της πίεσης των κοινοτήτων. Δεν πρέπει να συμβιβαζόμαστε με λιγότερα από αυτά που χρειαζόμαστε και από τα δικαιώματα που δικαιούμαστε ως άνθρωποι. Αν οι υπάρχοντες νόμοι δεν καλύπτουν όλες τις ανάγκες μας, πρέπει να συνεχίσουμε να απαιτούμε την πλήρη διασφάλιση όλων των δικαιωμάτων μας. Χρειάζεται να θυμόμαστε όλες τις αντιξοότητες μέσα στις οποίες έχουμε επιβιώσει και να ανακτούμε την δύναμή μας. Χρειάζεται δηλαδή να αξιοποιούμε την αποδεδειγμένη μας ανθεκτικότητα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους νέους ανθρώπους σήμερα. Στα δικά μου νεανικά χρόνια, δεν υπήρχε η ιδέα της ολίσθησης προς τα πίσω αναφορικά με ΛΟΑΤΚΙΑ+ δικαιώματα. Ωστόσο, σήμερα βλέπουμε ότι νόμοι και πολιτικές μπορούν να ανακληθούν και δεν μπορούμε να τις θεωρούμε δεδομένες.

Νιώθουμε ευγνωμοσύνη για οργανώσεις σαν την Διεθνή Αμνηστία που συνεπώς υποστηρίζουν τις ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητες. Αυτό που πραγματικά εκτιμώ είναι η αδιάκοπη και ανεπηρέαστη υποστήριξη που προσφέρει η Διεθνής Αμνηστία σχετικά με τα τρανς δικαιώματα. Η οργάνωση παραμένει ριζοσπαστική στις προσεγγίσεις της προς τα τρανς δικαιώματα χωρίς να επηρεάζεται από κύριες αρνητικές αντιδράσεις που συντονίζονται με τις σημερινές παγκόσμιες πολιτικές εξελίξεις.

Η Διεθνής Αμνηστία συνεχίζει να είναι μία ομπρέλα που βοηθά μικρότερες οργανώσεις και άτομα στον ακτιβισμό να ακούγονται πιο ευρέως. Μπορεί, λοιπόν, να συνεχίσει να ενδυναμώνει τις κοινότητές μας. Χρειαζόμαστε διεθνείς οργανώσεις σαν την Διεθνή Αμνηστία που να μιλούν ανοιχτά και χωρίς καμία απολογία σε ταραχώδεις εποχές.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η παρούσα συνέντευξη δημοσιεύτηκε πρώτα στα αγγλικά στην ιστοσελίδα της Διεθνούς Αμνηστίας (Διεθνές Τμήμα) εδώ. Οι αντωνυμίες χρησιμοποιούνται κατόπιν συζήτησης με το συνεντευξιαζόμενο πρόσωπο και το πώς αυτοπροσδιορίζεται.

** Τον Μάιο του 2022, το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο Αθήνας έκρινε σε πρώτο βαθμό ένοχους τους δύο άνδρες για θανατηφόρα σωματική βλάβη και απάλλαξε τέσσερις αστυνομικούς από τις κατηγορίες της επικίνδυνης σωματικής βλάβης σε σχέση με τον θάνατο του ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβιστή Ζακ Κωστόπουλου τον Σεπτέμβριο του 2018. Η Διεθνής Αμνηστία εξέφρασε ανησυχία ότι η δικαστική απόφαση απέκλεισε τη δικαίωση για τα θύματα της μη αναγκαίας χρήσης βίας και τις οικογένειές τους. Τον Ιούλιο του 2024, το Δευτεροβάθμιο Δικαστήριο στην Αθήνα  επικύρωσε την ετυμηγορία περί ενοχής των δύο ανδρών.