ΑΙΓΥΠΤΟΣ: ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΟΥΝ ΤΗΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΜΑΖΙΚΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΩΝ ΣΟΥΔΑΝΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΙΣΣΩΝ/ΩΝ

Οι αιγυπτιακές αρχές πρέπει να σταματήσουν αμέσως τις μαζικές αυθαίρετες συλλήψεις και τις παράνομες απελάσεις Σουδανών προσφύγων που πέρασαν τα σύνορα με την Αίγυπτο αναζητώντας καταφύγιο από τη σύγκρουση στο Σουδάν, δήλωσε σήμερα η Διεθνής Αμνηστία, σε νέα έκθεση που δημοσιεύθηκε πριν από την Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων.

Η έκθεση με τίτλο «Με χειροπέδες όπως οι επικίνδυνοι εγκληματίες: Αυθαίρετη κράτηση και αναγκαστικές επιστροφές Σουδανών προσφυγισσών/ων στην Αίγυπτο», αποκαλύπτει πώς Σουδανές/οί προσφύγισσες/ες συγκεντρώνονται και απελαύνονται παράνομα στο Σουδάν -μια ενεργή ζώνη σύγκρουσης- χωρίς τη δέουσα διαδικασία ή την ευκαιρία να ζητήσουν άσυλο, παραβιάζοντας κατάφωρα το διεθνές δίκαιο. Τα στοιχεία δείχνουν ότι χιλιάδες Σουδανές/οί προσφύγισσες/ες έχουν συλληφθεί αυθαίρετα και στη συνέχεια απελάθηκαν συλλογικά, με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) να εκτιμά ότι 3.000 άτομα απελάθηκαν στο Σουδάν από την Αίγυπτο μόνο τον Σεπτέμβριο του 2023.

«Είναι αδιανόητο το γεγονός ότι Σουδανές γυναίκες, άνδρες και παιδιά που διαφεύγουν από την ένοπλη σύγκρουση στη χώρα τους και αναζητούν ασφάλεια πέρα από τα σύνορα στην Αίγυπτο, συλλαμβάνονται μαζικά και κρατούνται αυθαίρετα σε άθλιες και απάνθρωπες συνθήκες πριν απελαθούν παράνομα», δήλωσε η Sara Hashash, Αναπληρώτρια Περιφερειακή Διευθύντρια για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική της Διεθνούς Αμνηστίας.

«Οι αιγυπτιακές αρχές πρέπει να τερματίσουν αμέσως αυτή τη σφοδρή εκστρατεία μαζικών συλλήψεων και ομαδικών απελάσεων. Πρέπει να τηρήσουν τις υποχρεώσεις τους βάσει του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του προσφυγικού δικαίου για να παράσχουν σε όσους διαφεύγουν από τη σύγκρουση στο Σουδάν ασφαλή και αξιοπρεπή διέλευση στην Αίγυπτο και απεριόριστη πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου».

Για δεκαετίες, η Αίγυπτος φιλοξενούσε εκατομμύρια Σουδανές και Σουδανούς που σπούδαζαν, εργάζονταν, επένδυαν ή λάμβαναν υγειονομική περίθαλψη στη χώρα, με τις Σουδανές γυναίκες και κορίτσια, καθώς και τα αγόρια κάτω των 16 ετών και τους άνδρες άνω των 49 ετών να εξαιρούνται από τις απαιτήσεις εισόδου. Περίπου 500.000 Σουδανές/οί προσφύγισσες/ες εκτιμάται ότι κατέφυγαν στην Αίγυπτο μετά το ξέσπασμα της ένοπλης σύγκρουσης στο Σουδάν τον Απρίλιο του 2023. Ωστόσο, τον επόμενο μήνα, η αιγυπτιακή κυβέρνηση εισήγαγε απαίτηση visa εισόδου για όλους τους υπηκόους του Σουδάν, αφήνοντας σε όσες και όσους διαφεύγουν ελάχιστες επιλογές παρά να διαφύγουν μέσω παράτυπων συνοριακών διαβάσεων.

Η έκθεση καταγράφει λεπτομερώς τις δοκιμασίες 27 Σουδανών προσφυγισσών/ων, οι οποίες/οι συνελήφθησαν αυθαίρετα μαζί με περίπου 260 άλλους μεταξύ Οκτωβρίου 2023 και Μαρτίου 2024 από τις δυνάμεις συνοριοφυλακής της Αιγύπτου που υπάγονται στο Υπουργείο Άμυνας, καθώς και από την αστυνομία που υπάγεται στο Υπουργείο Εσωτερικών. Καταγράφει επίσης πώς οι αρχές επέστρεψαν με τη βία περίπου 800 Σουδανές/ούς κρατούμενες/ους μεταξύ Ιανουαρίου και Μαρτίου 2024, οι οποίες/οι στερήθηκαν όλοι τη δυνατότητα να ζητήσουν άσυλο, μεταξύ άλλων με πρόσβαση στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ή να προσβάλουν τις αποφάσεις απέλασης.

Σουδανές/οί προσφύγισσες/ες κρατούνται σε ένα πρόχειρο κέντρο κράτησης μέσα σε στρατιωτικό χώρο στην επαρχία Ασουάν της Αιγύπτου, που συνορεύει με το Σουδάν, εν αναμονή της αναγκαστικής επιστροφής τους στο Σουδάν, Ιανουάριος 2024. © Private

Η έκθεση βασίζεται σε συνεντεύξεις με κρατούμενες/ους προσφύγισσες/ες, συγγενείς τους, κοινοτικούς ηγέτες, δικηγόρους και έναν επαγγελματία γιατρό- καθώς και σε ανασκόπηση επίσημων δηλώσεων και εγγράφων και οπτικοακουστικών αποδεικτικών στοιχείων. Τα αιγυπτιακά υπουργεία Άμυνας και Εσωτερικών δεν απάντησαν στις επιστολές της Διεθνούς Αμνηστίας που μοιράστηκαν την τεκμηρίωση και τις συστάσεις της, ενώ το αιγυπτιακό Εθνικό Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ο εθνικός φορέας ανθρωπίνων δικαιωμάτων, απέρριψε τα ευρήματα, υποστηρίζοντας ότι οι αρχές συμμορφώνονται με τις διεθνείς υποχρεώσεις τους.

Η έξαρση των μαζικών συλλήψεων και απελάσεων ήρθε μετά από ένα πρωθυπουργικό διάταγμα που εκδόθηκε τον Αύγουστο του 2023 και απαιτούσε από τους ξένους υπηκόους στην Αίγυπτο να νομιμοποιήσουν το καθεστώς τους. Αυτό συνοδεύτηκε από αύξηση των ξενοφοβικών και ρατσιστικών αισθημάτων τόσο στο διαδίκτυο όσο και στα μέσα ενημέρωσης, καθώς και από δηλώσεις κυβερνητικών αξιωματούχων που επικρίνουν το οικονομικό «βάρος» της φιλοξενίας «εκατομμυρίων» προσφύγων.

Πραγματοποιήθηκε επίσης στο πλαίσιο της αυξημένης συνεργασίας της ΕΕ με την Αίγυπτο στον τομέα της μετανάστευσης και του ελέγχου των συνόρων, παρά το ζοφερό ιστορικό της χώρας όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις καλά τεκμηριωμένες καταχρήσεις κατά των μεταναστών και των προσφύγων.

Τον Οκτώβριο του 2022, η ΕΕ και η Αίγυπτος υπέγραψαν συμφωνία συνεργασίας ύψους 80 εκατομμυρίων ευρώ, η οποία περιελάμβανε την ενίσχυση της ικανότητας των αιγυπτιακών δυνάμεων συνοριοφυλακής να περιορίσουν την παράτυπη μετανάστευση και την εμπορία ανθρώπων στα σύνορα της Αιγύπτου. Η συμφωνία προβλέπει την εφαρμογή «προσεγγίσεων βασισμένων στα δικαιώματα, προσανατολισμένων στην προστασία και ευαίσθητων σε θέματα φύλου». Ωστόσο, η νέα έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας τεκμηριώνει την εμπλοκή των δυνάμεων συνοριοφυλακής σε παραβιάσεις κατά Σουδανών προσφυγισσών/ων.

Μια περαιτέρω δέσμη βοήθειας και επενδύσεων, στο πλαίσιο της οποίας η μετανάστευση αποτελεί βασικό πυλώνα, συμφωνήθηκε τον Μάρτιο του 2024 στο πλαίσιο της πρόσφατα ανακοινωθείσας στρατηγικής και συνολικής εταιρικής σχέσης μεταξύ της ΕΕ και της Αιγύπτου.

«Συνεργαζόμενη με την Αίγυπτο στον τομέα της μετανάστευσης χωρίς αυστηρές εγγυήσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ΕΕ διακινδυνεύει να γίνει συνένοχη στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την Αίγυπτο. Η ΕΕ πρέπει να πιέσει τις αιγυπτιακές αρχές να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα για την προστασία των προσφύγων και των μεταναστών», δήλωσε η Sara Hashash.

«Η ΕΕ πρέπει επίσης να διενεργεί αυστηρές εκτιμήσεις κινδύνου για τα ανθρώπινα δικαιώματα πριν από την εφαρμογή οποιασδήποτε συνεργασίας στον τομέα της μετανάστευσης και να θέσει σε εφαρμογή ανεξάρτητους μηχανισμούς παρακολούθησης με σαφή κριτήρια αναφοράς για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η συνεργασία πρέπει να σταματήσει ή να ανασταλεί αμέσως εάν υπάρχουν κίνδυνοι ή αναφορές για καταχρήσεις».

Αυθαίρετες συλλήψεις από δρόμους και νοσοκομεία

Οι μαζικές συλλήψεις πραγματοποιήθηκαν κυρίως στην ευρύτερη περιοχή του Καΐρου (που περιλαμβάνει το Κάιρο και τη Γκίζα) και στις παραμεθόριες περιοχές στο κυβερνείο του Ασουάν ή εντός της πόλης του Ασουάν. Στο Κάιρο και τη Γκίζα, η αστυνομία έχει πραγματοποιήσει μαζικές στάσεις και ελέγχους ταυτότητας με στόχο άτομα με μαύρη ταυτότητα, σκορπώντας φόβο στην κοινότητα των προσφύγων, αφήνοντας πολλούς να φοβούνται να βγουν από τα σπίτια τους.

Μετά τη σύλληψη από την αστυνομία στο Ασουάν, οι Σουδανές/οί προσφύγισσες/ες μεταφέρονται σε αστυνομικά τμήματα ή στον καταυλισμό των Κεντρικών Δυνάμεων Ασφαλείας, έναν ανεπίσημο χώρο κράτησης, στην περιοχή Shallal. Οι συλληφθέντες από τις δυνάμεις συνοριοφυλακής στην επαρχία Ασουάν κρατούνται σε πρόχειρους χώρους κράτησης, όπως αποθήκες μέσα σε μια στρατιωτική τοποθεσία στο Abu Simbel και σε έναν στάβλο αλόγων μέσα σε μια άλλη στρατιωτική τοποθεσία κοντά στο Nagaa Al Karur, πριν αναγκαστούν να μπουν σε λεωφορεία και φορτηγά και να οδηγηθούν στα σύνορα με το Σουδάν.

Οι συνθήκες σε αυτά τα κέντρα κράτησης είναι σκληρές και απάνθρωπες, με υπερπληθυσμό, έλλειψη πρόσβασης σε τουαλέτες και εγκαταστάσεις υγιεινής, υποβαθμισμένο και ανεπαρκές φαγητό και άρνηση επαρκούς υγειονομικής περίθαλψης.

Η Διεθνής Αμνηστία κατέγραψε επίσης τη σύλληψη τουλάχιστον 14 προσφυγισσών/ων από δημόσια νοσοκομεία στο Ασουάν, όπου έλαβαν θεραπεία για σοβαρά τραύματα που υπέστησαν κατά τη διάρκεια τροχαίων ατυχημάτων στο ταξίδι τους από το Σουδάν στην Αίγυπτο. Οι αρχές τους μετέφεραν - παρά τις ιατρικές συμβουλές και πριν αναρρώσουν πλήρως - σε χώρους κράτησης, όπου αναγκάστηκαν να κοιμούνται στο έδαφος μετά την επέμβαση.

Η Amira, μια 32χρονη Σουδανή που διέφυγε από το Χαρτούμ με τη μητέρα της, λάμβανε θεραπεία σε νοσοκομείο του Ασουάν μετά από τροχαίο ατύχημα στις 29 Οκτωβρίου 2023 που την άφησε με κατάγματα στον αυχένα και την πλάτη. Η Nora, συγγενής της Amira, δήλωσε στην οργάνωση ότι οι γιατροί της είπαν ότι θα χρειαστεί τρεις μήνες ιατρικής περίθαλψης, αλλά μετά από μόλις 18 ημέρες η αστυνομία τη μετέφερε σε αστυνομικό τμήμα στο Ασουάν, όπου αναγκάστηκε να κοιμάται στο έδαφος για περίπου 10 ημέρες.

Κρύα και μολυσμένα από αρουραίους κρατητήρια πριν από τις ομαδικές απελάσεις

Το Εργαστήριο Αποδεικτικών Στοιχείων της Διεθνούς Αμνηστίας εξέτασε φωτογραφίες και επαληθευμένα βίντεο από τον Ιανουάριο του 2024, όπου γυναίκες και παιδιά κάθονται σε βρώμικα πατώματα ανάμεσα σε σκουπίδια σε μια αποθήκη που ελέγχεται από Αιγύπτιους συνοριοφύλακες. Οι πρώην κρατούμενοι δήλωσαν ότι οι αποθήκες ήταν μολυσμένες από αρουραίους και φωλιές περιστεριών και οι κρατούμενες/οι υπέμεναν κρύες νύχτες χωρίς κατάλληλα ρούχα ή κουβέρτες. Οι συνθήκες στις αποθήκες των ανδρών ήταν υπερπλήρεις, με πάνω από εκατό άνδρες στοιβαγμένους μαζί και περιορισμένη πρόσβαση σε ξεχειλισμένες τουαλέτες, αναγκάζοντάς τους να ουρούν σε πλαστικά μπουκάλια τη νύχτα.

Τουλάχιστον 11 παιδιά, ορισμένα ηλικίας κάτω των τεσσάρων ετών, κρατούνταν μαζί με τις μητέρες τους σε αυτούς τους χώρους.

Σουδανές/οί προσφύγισσες/ες σε πρόχειρο κέντρο κράτησης στο Ασουάν της Αιγύπτου ©Private

Η Israa, η οποία πάσχει από άσθμα, δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία ότι οι φύλακες στον υπερπλήρη στάβλο αλόγων κοντά στο χωριό Nagaa Al Karur αγνόησαν το αίτημά της για έναν εισπνευστήρα, ακόμη και όταν ζήτησε να αγοράσει έναν με δικά της έξοδα.

Μετά από περιόδους κράτησης που κυμαίνονταν από λίγες ημέρες έως έξι εβδομάδες, η αστυνομία και οι δυνάμεις συνοριοφυλακής πέρασαν χειροπέδες σε άνδρες και οδήγησαν όλους τους κρατούμενους στο συνοριακό πέρασμα Qustul-Ashkeet και τους παρέδωσαν στις αρχές του Σουδάν, χωρίς εξατομικευμένη αξιολόγηση του κινδύνου σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε περίπτωση επιστροφής. Σε κανέναν δεν δόθηκε η ευκαιρία να ζητήσει άσυλο, ακόμη και όταν είχαν ραντεβού για εγγραφή με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), ζήτησαν να μιλήσουν με την UNHCR ή παρακάλεσαν να μην τους στείλουν πίσω. Τέτοιες αναγκαστικές επιστροφές παραβιάζουν τις διεθνείς υποχρεώσεις της Αιγύπτου βάσει των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του προσφυγικού δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της αρχής της μη επαναπροώθησης.

Οι δυνάμεις συνοριοφυλακής απέλασαν τον Ahmed, τη σύζυγό του και το δίχρονο παιδί του μαζί με μια ομάδα περίπου 200 κρατουμένων, στις 26 Φεβρουαρίου 2024, αφού τους κράτησαν για έξι ημέρες στη στρατιωτική τοποθεσία Abu Simbel.

Από την έναρξη της σύγκρουσης στο Σουδάν, οι αιγυπτιακές αρχές δεν έχουν παράσχει στατιστικά στοιχεία ούτε έχουν αναγνωρίσει την πολιτική τους για τις απελάσεις.