Η ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΥΠΟΝΟΜΕΥΕΙ ΤΗΝ ΑΝΤΙΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΗΣ Ε.Ε.

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Νέα ανάλυση της Διεθνούς Αμνηστίας δίνεται σήμερα στη δημοσιότητα
31 Μαΐου 2005
(Βρυξέλες, 31 Μαΐου 2005) Αναλύοντας λεπτομερώς τις αντιτρομοκρατικές πρωτο­βουλίες της Ε.Ε στον τομέα του ποινικού δικαίου μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, η Διεθνής Αμνηστία καταδεικνύει ότι η απουσία απτών εγγυήσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε πολλές από αυτές τις πρωτοβουλίες πιθανότατα υπονομεύει τις προσπάθειες καταπολέμησης της «τρομοκρατίας» στην Ευρώπη.

«Ο σεβασμός για τα ανθρώπινα δικαιώματα περιγράφεται συχνά ως εμπόδιο για την κατανίκηση της 'τρομοκρατίας'. Όμως η νέα αυτή ανάλυση καταδεικνύει τους τρόπους με τους οποίους η γνήσια ασφάλεια υπονομεύεται όταν δεν γίνονται σεβαστά τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου. Η ασφάλεια τίθεται σε κίνδυνο με την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όχι με την προστασία τους. Αυτό ισχύει για την Ε.Ε. όσο και για οποιοδήποτε άλλο μέρος του πλανήτη», δήλωσε σήμερα σε συνέντευξη Τύπου στις Βρυξέλες ο Ντικ Όστινγκ, Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Γραφείου της Διεθνούς Αμνηστίας.

Η ανάλυση της Διεθνούς Αμνηστίας, έκτασης 40 σελίδων, με τίτλο «Τα ανθρώπινα δικαιώματα εξατμίζονται στα σύνορα; Αντιτρομοκρατία και ποινικό δίκαιο της Ε.Ε.», είναι η πρώτη ανάλυση αυτού του είδους για τις συνολικές συνέπειες των πρόσφατων αντιτρομοκρατικών πρωτοβουλιών της Ε.Ε. στον τομέα του ποινικού δικαίου και είναι διαθέσιμη στη διεύθυνση http://www.amnesty-eu.org. Στην ίδια διεύθυνση είναι διαθέσιμη 4σέλιδη περίληψη.

Η ανάλυση παρουσιάστηκε σήμερα στον Συντονιστή της Ε.Ε. για θέματα Αντιτρομοκρατίας, Χέις ντε Φρις, ο οποίος συμμετείχε σε δημόσια συζήτηση της Διεθνούς Αμνηστίας με τον Τζόναθαν Φολ, Γενικό Διευθυντή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέματα Δικαιοσύνης, Ελευθερίας και Ασφάλειας, τον Λόρδο Κάρλαϊλ οφ Μπέριου, Ανεξάρτητο Εξεταστή της βρετανικής νομοθεσίας περί «τρομοκρατίας», και τη Σούζι Αλέγκρε, εκ των συντακτών της ανάλυσης και σήμερα Σύμβουλο για Θέματα Αντιτρομοκρατίας του Γραφείου Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE/ODIHR).

Η Διεθνής Αμνηστία ανέλυσε σειρά αντιτρομοκρατικών πρωτοβουλιών, όπου η Ε.Ε. έχει άμεση ευθύνη να διασφαλίσει επαρκή προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μεταξύ άλλων:

• μαύρες λίστες τρομοκρατών
• Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης
• τη σύνταξη ελάχιστων προτύπων για ολόκληρη την Ε.Ε. για τα δικαιώματα των υπόπτων και των κατηγορουμένων σε ποινικές δίκες
• το αποδεκτό αποδεικτικών στοιχείων που αποκτήθηκαν με βασανιστήρια
• έκδοση και απέλαση υπόπτων τρομοκρατίας σε τρίτες χώρες.

«Αφού εξετάσαμε ένα ευρύ φάσμα αντιτρομοκρατικών πρωτοβουλιών σε επίπεδο Ε.Ε., είναι σαφές ότι η έλλειψη απτών, νομικά δεσμευτικών εγγυήσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν οδηγεί απλώς σε σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά έχει επίσης προκαλέσει νομική σύγχυση και αβεβαιότητα», τόνισε ο Ντικ Όστινγκ. «Η διασυνοριακή συνεργασία για την ποινική δίωξη και την απομάκρυνση ανθρώπων υπόπτων για ανάμιξη με την τρομοκρατία αυξάνεται, όμως οι θεμελιώδεις εγγυήσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν περνούν τα σύνορα».

Στην ανάλυσή της η Διεθνής Αμνηστία αναφέρει ότι η αντίληψη ενός «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» συμβάλλει στη δημιουργία νομικού κενού και ότι δεν είναι προς το συμφέρον κανενός -σίγουρα όχι προς το συμφέρον της ασφάλειας- η επίτευξη μιας άδικης καταδίκης σε δίκη περί τρομοκρατίας ή η τυφλή συνεργασία με χώρες που δεν σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα ή το κράτος δικαίου, συνεργασία που προσδίδει νομιμοφάνεια στις μεθόδους τους.

«Εξ αιτίας του πολιτικού και συναισθηματικού αντικτύπου των αδικημάτων τρομοκρατίας, οι υποθέσεις τρομοκρατίας είναι συχνά οι πιο ευάλωτες σε καταπατήσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ακριβώς γι' αυτό, σε αυτές τις πλέον ευαίσθητες και δύσκολες υποθέσεις πρέπει να επικρατούν σαφή και δεσμευτικά πρότυπα ποινικής δικαιοσύνης, αν πρόκειται η Ε.Ε. και τα Κράτη-Μέλη της να ανταποκριθούν στις συλλογικές τους δεσμεύσεις να προστατεύουν τις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου», κατέληξε ο κ. Όστινγκ.

F Για περισσότερες πληροφορίες, σχολιασμό και συνεντεύξεις:

Ευρωπαϊκό Γραφείο της Διεθνούς Αμνηστίας (Βρυξέλες)

Τηλ: 0032 2 5021499

Φαξ: 0032 2 5025686

Email: amnestyintl@aieu.be

Website: http://www.amnesty-eu.org

Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα εξατμίζονται στα σύνορα;

Αντιτρομοκρατία και ποινικό δίκαιο της Ε.Ε.

Τα ανθρώπινα δικαιώματα περιγράφονται συχνά ως δυνητικός φραγμός για την αποτελεσματική προστασία από πράξεις «τρομοκρατίας» και όχι ως προϋπόθεση για τη γνήσια ασφάλεια. Μερικοί υποστηρίζουν ότι η απειλή της «τρομοκρατίας» μπορεί να δικαιολογήσει τον περιορισμό ή την αναστολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αμφισβητώντας ακόμα και την απαγόρευση των βασανιστηρίων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν πάντα σαφής στη διαβεβαίωσή της ότι δεν μπορεί να υπάρξει καμία ασφάλεια χωρίς ανθρώπινα δικαιώματα. Ωστόσο, στην πράξη η Ε.Ε. και τα Κράτη-Μέλη της πάρα πολύ συχνά προτιμούν τη σιωπή όσον αφορά παραβιάσεις της προστασίας των δικαιωμάτων εντός ή εκτός της Ε.Ε. Υπάρχει μια γενική εκτίμηση ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα υπόπτων «τρομοκρατίας» θα προστατεύονται στο εσωτερικό του Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης της Ε.Ε., ενώ ελάχιστη προσοχή δίνεται στις αξιόπιστες ανησυχίες ότι σοβαρές καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων μπορεί να διαπραχθούν κατά τη μεταγωγή αυτών των υπόπτων σε χώρες εκτός των συνόρων της.

Η ανάλυση της Διεθνούς Αμνηστίας επιδιώκει:

Να τεκμηριώσει τις σοβαρές ελλείψεις της απόκρισης της Ε.Ε. στην «τρομοκρατία» όσον αφορά το ποινικό δίκαιο, από πλευράς προβλημάτων ορισμού που υπονομεύουν τη νομική σαφήνεια, από πλευράς της μυστικότητα που περιβάλλει τις μαύρες λίστες «τρομοκρατών» και από πλευράς του τρόπου με τον οποίο οι υποχρεώσεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αφήνονται να εξατμιστούν στα σύνορα.

Να καταδείξει ότι, όταν η αμοιβαία εμπιστοσύνη στην ποιότητα της δικαιοσύνης σε όλη την έκταση της Ε.Ε. υπονομεύεται από την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τα Κράτη-Μέλη, τίθεται σε κίνδυνο η αποτελεσματική συνεργασία για την καταπολέμηση της «τρομοκρατίας», έτσι ώστε η παραβίαση και όχι η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι αυτή που θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια.

Να σκιαγραφήσει πώς μπορεί η Ε.Ε. να αντιμετωπίσει το έλλειμμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην αντιτρομοκρατική στρατηγική της θέτοντας το δικό της νομικό πλαίσιο ώστε να διασφαλίσει ότι οι ορισμοί της «τρομοκρατίας» είναι επαρκώς σαφείς και ακριβείς ώστε να προσφέρουν νομική βεβαιότητα και να αποφεύγεται η κατάχρηση της κατάρτισης μαύρων λιστών «τρομοκρατών», και εδραιώνοντας σαφή και νομικώς δεσμευτικά πρότυπα ως προς το πώς πρέπει τα Κράτη-Μέλη να συμμορφώνονται με τις διεθνείς τους υποχρεώσεις να προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα όταν διώκουν ποινικά «τρομοκράτες» εκτός των συνόρων τους, είτε μέσα είτε έξω από την Ε.Ε.

Ο αντιτρομοκρατικός οδικός χάρτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που δημιουργήθηκε μέσα σε λίγες εβδομάδες μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, κάλυψε ευρύ φάσμα περιοχών που θα μπορούσαν να έχουν αντίκτυπο στη μάχη κατά της «τρομοκρατίας», από πρωτοβουλίες στο ποινικό δίκαιο και την ασφάλεια των αερομεταφορών μέχρι τις σχέσεις με τρίτες χώρες και τη βοήθεια.

Αυτό το έγγραφο εξετάζει τις περιοχές αρμοδιότητας και δράσης όπου η Ε.Ε. φέρει άμεση ευθύνη να διασφαλίσει επαρκή προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της «τρομοκρατίας». Προτείνει τρόπους με τους οποίους η Ε.Ε. μπορεί να διασφαλίσει ότι η προσέγγισή της στην καταπολέμηση της «τρομοκρατίας» ενσωματώνει ενεργά την ανάγκη να προστατευθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου, καθιστώντας έτσι αποτελεσματικότερη την αντιτρομοκρατική της προσπάθεια.

Η Διεθνής Αμνηστία συμπεραίνει ότι η Ε.Ε. έχει αποτύχει μέχρι στιγμής να αντιμετωπίσει σωστά το σοβαρό ζήτημα της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων στις συλλογικές πολιτικές και τη νομοθεσία περί αντιτρομοκρατίας. Εξετάζοντας το πλήθος αντιτρομοκρατικών πρωτοβουλιών σε επίπεδο Ε.Ε. στη σφαίρα του ποινικού δικαίου μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, είναι σαφές ότι η έλλειψη απτών εγγυήσεων δεν οδηγεί μόνο σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά έχει επίσης δημιουργήσει νομική σύγχυση και αβεβαιότητα.

Η αποτελεσματική διασυνοριακή συνεργασία για την καταπολέμηση της «τρομοκρατίας» βασίζεται στην αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης, όπου μία διαταγή δικαστικής αρχής ενός Κράτους-Μέλους αναγνωρίζεται ως έγκυρη σε άλλο Κράτος-Μέλος. Αυτό με τη σειρά του εξαρτάται από το κατά πόσον κάθε Κράτος-Μέλος της Ε.Ε. εμπιστεύεται τα νομικά συστήματα των άλλων και συμμερίζεται τις ίδιες αξίες. Η πραγματικότητα είναι ότι οι αμφισβητήσιμες πρακτικές και τα αμφισβητήσιμα νομικά πλαίσια περί αντιτρομοκρατίας σε ορισμένα Κράτη-Μέλη της Ε.Ε. αναιρούν αυτές τις κοινές αξίες και έτσι υπονομεύουν την αμοιβαία εμπιστοσύνη στην οποία στηρίζεται η συνεργασία.

Οι δίκες εναντίον υπόπτων «τρομοκρατίας» είναι συχνά ακριβώς οι δίκες που είναι πιο ευάλωτες σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή σε ισχυρισμούς τέτοιων παραβιάσεων. Οι κακοδικίες που προκύπτουν από παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε υποθέσεις «τρομοκρατίας» δεν δημιουργούν απλώς την πιθανότητα να παραμείνουν ελεύθεροι οι πραγματικοί δράστες πράξεων «τρομοκρατίας», αλλά έχουν επίσης σημαντικό αντίκτυπο στην εμπιστοσύνη του κοινού στο κράτος δικαίου. Αυτό μπορεί με τη σειρά του να οδηγήσει σε μια αίσθηση αποξένωσης σε ορισμένα κοινωνικά στρώματα που αισθάνονται σαν να γίνονται άδικα στόχος στη μάχη κατά της «τρομοκρατίας».

Δεν είναι μόνο στα εσωτερικά σύνορα της Ε.Ε. που η Διεθνής Αμνηστία πιστεύει ότι αφήνονται πίσω τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όσον αφορά τη συνεργασία με τρίτες χώρες για την έκδοση ή απέλαση υπόπτων «τρομοκρατίας», ελάχιστη προσοχή δίνεται στις αξιόπιστες ανησυχίες ότι μπορεί να διαπραχθούν σοβαρές καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων όταν αυτοί οι ύποπτοι μετάγονται σε τρίτες χώρες, κάνοντας την Ε.Ε. συνεργό σε αυτές τις καταπατήσεις. Η ανησυχητική τάση στις μεθόδους απομάκρυνσης υπόπτων «τρομοκρατίας» από εδάφη δικαιοδοσίας της Ε.Ε. μέσω απέλασης, «απόδοσης», ακόμα και απαγωγής, υπογραμμίζει αυτήν την ανησυχία.

Κύρια σημεία

1. Ορισμός της «τρομοκρατίας»

Κατά τις διαπραγματεύσεις για την Απόφαση-Πλαίσιο του 2001 περί καταπολέμησης της «τρομοκρατίας», αρκετά Κράτη-Μέλη της Ε.Ε. καθώς και ΜΚΟ, περιλαμβανομένης της Διεθνούς Αμνηστίας, διατύπωσαν ανησυχίες ότι ο ορισμός που περιλαμβανόταν στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν ήταν επαρκώς ακριβής ώστε να εγγυάται νομική βεβαιότητα και ότι το εύρος του προτεινόμενου ορισμού θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το δικαίωμα στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και στη θεμιτή διαμαρτυρία. Αυτό είχε ως συνέπεια να επισυναφθεί στην Απόφαση-Πλαίσιο μια διακήρυξη και να συμπεριληφθούν διαβεβαιώσεις στο προοίμιό της σε μια απόπειρα διόρθωσης αυτού του προβλήματος. Η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί αμφίβολες αυτές τις απόπειρες και επισημαίνει ότι δεν θεραπεύουν την αοριστία του ίδιου του ορισμού της «τρομοκρατίας». Αυτό είναι πηγή ιδιαίτερης ανησυχίας καθ' ότι παρέχει τη βάση για περαιτέρω μέτρα, όπως η καθιέρωση λιστών «τρομοκρατών».

Η Διεθνής Αμνηστία καλεί την Ε.Ε. να διασφαλίσει ότι οι ορισμοί της τρομοκρατίας είναι επαρκώς σαφείς και ακριβείς ώστε να παρέχουν νομική βεβαιότητα.

2. Μαύρες λίστες «τρομοκρατών»

Οι δυσκολίες που απαντώνται στον προσδιορισμό τού τι είναι τρομοκρατία, γίνονται οξύτερες όταν άνθρωποι ή οργανώσεις χαρακτηρίζονται ως «τρομοκράτες». Σε μια ατμόσφαιρα, όπου ο χαρακτηρισμός κάποιου ως «τρομοκράτη» έχει σοβαρές επιπτώσεις στην απόλαυση θεμελιωδών δικαιωμάτων, είναι ζωτικής σημασίας κάθε τέτοιος χαρακτηρισμός να βασίζεται σε σαφή αποδεικτικά στοιχεία που να είναι δυνατόν να αμφισβητηθούν. Ωστόσο, δεν έχει υπάρξει πρακτικά κανένας δημοκρατικός έλεγχος σε σχέση με την καθιέρωση αυτών των μαύρων λιστών «τρομοκρατών» και δεν υπάρχει καμία δικαστική επίβλεψη όσον αφορά τη συμπερίληψη κάποιου σε αυτές, ενώ τα άτομα που αναγράφονται σε αυτές ουσιαστικά στερούνται αποτελεσματικού ένδικου μέσου για να αμφισβητήσουν τη συμπερίληψή τους.

Η Διεθνής Αμνηστία καλεί την Ε.Ε. να αναθεωρήσει τη νομοθεσία που αφορά τη σύνταξη μαύρων λιστών «τρομοκρατών» ώστε να διασφαλίσει ότι υφίστανται σαφείς διαδικασίες δικαστικής επανεξέτασης της συμπερίληψης ατόμων ή ομάδων στις λίστες.

3. Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης (ΕΕΣ)

Δύο υποθέσεις, στις οποίες απορρίφθηκε η έκδοση μεταξύ δύο Κρατών-Μελών λίγο πριν τεθεί σε ισχύ το ΕΕΣ το 2004, δείχνουν ότι η παράλειψη σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μπορεί να υπονομεύσει την αποτελεσματική συνεργασία κατά της «τρομοκρατίας» ακόμα και στο εσωτερικό της Ε.Ε. θέτοντας εμπόδια στην έκδοση. Τα πραγματικά περιστατικά αυτών των υποθέσεων αφορούσαν το αποδεκτό αποδεικτικών στοιχείων που φέρονταν να έχουν αποσπαστεί από κάποιον τρίτο μέσω βασανιστηρίων ή άλλης μορφής κακομεταχείρισης, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε κατάφωρη άρνηση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη. Χωρίς αμοιβαία εμπιστοσύνη στις δικονομικές εγγυήσεις, το ΕΕΣ πιθανότατα θα αντιμετωπίσει παρόμοιες δυσκολίες.

Η Διεθνής Αμνηστία καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επιβλέψει προσεκτικά την εφαρμογή στην πράξη του Ευρωπαϊκού Εντάλματος Σύλληψης, προσέχοντας ιδιαίτερα τις υποθέσεις που εγείρουν ερωτήματα πιθανών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή της δέουσας διαδικασίας και αντιμετωπίζοντας μέσω συστάσεων ή νομοθεσίας τα ζητήματα που οι υποθέσεις αυτές αναδεικνύουν

4. Προστασία των δικαιωμάτων υπόπτων και κατηγορουμένων σε ποινικές δίκες

Η Ε.Ε. πρότεινε στο προσχέδιο Απόφασης-Πλαισίου ελάχιστα πρότυπα για ορισμένα δικονομικά δικαιώματα υπόπτων και κατηγορουμένων. Η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί απογοητευτικό το εύρος και το επίπεδο των προτεινόμενων ελάχιστων προτύπων και εκφράζει την ανησυχία ότι οι διαπραγματεύσεις ενδέχεται να οδηγήσουν σε περαιτέρω αποδυνάμωση αυτών των προτύπων. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την πιθανότητα να αποκλειστούν από το πεδίο εφαρμογής της προτεινόμενης Απόφασης-Πλαισίου τα αδικήματα «τρομοκρατίας» και οργανωμένου εγκλήματος. Η πρόταση παρουσιάστηκε αρχικά ως απαραίτητο συμπλήρωμα του Ευρωπαϊκού Εντάλματος Σύλληψης, το οποίο με τη σειρά του είναι ένα όργανο που παρουσιάστηκε ως καίρια συνιστώσα στη μάχη κατά της «τρομοκρατίας». Επομένως, θα φαινόταν σε αυτό το πλαίσιο όχι μόνο ασυνάρτητο και ασυνεπές, αλλά και πραγματικά απαράδεκτο να αποκλειστούν από το πεδίο εφαρμογής της τα αδικήματα αυτού ακριβώς του είδους που αναμενόταν να αντιμετωπίσει.

Η Διεθνής Αμνηστία θα παροτρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αποσύρει την προτεινόμενη Απόφαση-Πλαίσιο περί δικονομικών δικαιωμάτων σε περίπτωση που αποκλειστούν από το πεδίο εφαρμογής της τα αδικήματα «τρομοκρατίας».

5. Αποδοχή αποδεικτικών στοιχείων που αποκτήθηκαν με βασανιστήρια

Η Διεθνής Αμνηστία ανησυχεί βαθύτατα για την απόφαση του Εφετείου της Αγγλίας και Ουαλίας, τον Αύγουστο του 2004, σύμφωνα με την οποία θα μπορούσαν να γίνονται αποδεκτά «αποδεικτικά στοιχεία» που αποκτήθηκαν μέσω βασανιστηρίων από όργανα ξένων κρατών.

Η Διεθνής Αμνηστία παροτρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αντιμετωπίσει το ζήτημα των αποδεικτικών στοιχείων που αποσπάστηκαν μέσω βασανιστηρίων και άλλων μορφών κακομεταχείρισης στα επικείμενα «πράσινα έγγραφά» της περί αποδεικτικών στοιχείων.

6. Έκδοση σε τρίτες χώρες

Το 2003 η Ε.Ε. σύναψε συμφωνία έκδοσης με τις ΗΠΑ - την πρώτη συμφωνία δικαστικής συνεργασίας σε ποινικά ζητήματα με τρίτη χώρα. Η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί ότι η συμφωνία αφήνει απαράδεκτα μεγάλο περιθώριο διακριτικής ευχέρειας όσον αφορά τη θανατική ποινή και τη δίκαιη δίκη. Αν και η συμφωνία έκδοσης Ε.Ε.-ΗΠΑ είναι η πρώτη του είδους της, περιατέρω συμφωνίες με τρίτες χώρες ενδέχεται να συναφθούν στο μέλλον, ιδίως στο πλαίσιο της μάχης κατά της «τρομοκρατίας». Για παράδειγμα, μετά την πρόσφατη Διάσκεψη Κορυφής Ε.Ε.-Ρωσίας, η συνεργασία μεταξύ Ε.Ε. και Ρωσικής Ομοσπονδίας στον τομέα της αντιτρομοκρατίας πρόκειται να ενταθεί.

Η Διεθνής Αμνηστία συνιστά όλες οι μελλοντικές συμφωνίες με τρίτες χώρες να θέτουν σαφείς παραμέτρους για τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίες να ανταποκρίνονται στα πρότυπα που εφαρμόζει η Ε.Ε. εντός του δικού της Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης.

7. Έκδοση και άσυλο

Το άσυλο και η έκδοση διασταυρώνονται όταν ένας αιτών άσυλο ή αναγνωρισμένος πρόσφυγας ζητείται από τρίτη χώρα για ποινική δίκη. Το τελικό προσχέδιο οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου αφήνει ανοικτή τη δυνατότητα των Κρατών-Μελών να εκπληρώνουν αίτημα έκδοσης ενόσω ακόμη εκκρεμεί αίτηση ασύλου. Με δεδομένες τις δυνητικά ευρύτατες συνέπειές του για την αρχή της μη επαναπροώθησης (non-refoulement), δηλαδή της μη επιστροφής κάποιου σε μια χώρα όπου ενδέχεται να αντιμετωπίσει σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι διαταγές έκδοσης δεν πρέπει να πραγματοποιούνται ενόσω ακόμη εξετάζεται αίτημα ασύλου.

Η οδηγία περί χαρακτηρισμού ως πρόσφυγα το κάνει ευκολότερο για τα Κράτη-Μέλη να ανακαλούν ή να τερματίζουν την προσφυγική ιδιότητα όταν «υφίστανται εύλογοι λόγοι να τον ή την θεωρούν ως κίνδυνο για την ασφάλεια του Κράτους-Μέλους στο οποίο είναι παρών ή παρούσα». Αυτή η διάταξη είναι ακόμα πιο ανησυχητική δεδομένου ότι η εφαρμογή της μπορεί να οδηγήσει στην αποδυνάμωση της απόλυτης απαγόρευσης της μη επαναπροώθησης. Η Διεθνής Αμνηστία πιστεύει ότι η ανάκληση της προσφυγικής ιδιότητας δεν αποτελεί κατάλληλο τρόπο αντιμετώπισης πιθανών υπόπτων «τρομοκρατίας». Αν υπάρχουν λόγοι υποψίας ότι ένας αιτών άσυλο ή πρόσφυγας έχει διαπράξει εγκλήματα που εμπίπτουν στις ρήτρες αποκλεισμού της Σύμβασης περί Προσφύγων, τα κράτη πρέπει να τον διώκουν ποινικά ή να τον παραδίδουν δε άλλο κράτος σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η Διεθνής Αμνηστία καλεί την Ε.Ε. να διασφαλίσει ότι τα Κράτη-Μέλη σέβονται την απόλυτη αρχή της μη επαναπροώθησης σε όλες τις περιστάσεις.

8. «Απόδοση» και απαγωγή

Εκτός του παραδοσιακού πλαισίου της έκδοσης, υπάρχει μια όλο και πιο ανησυχητική τάση στο πλαίσιο του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» να χρησιμοποιούνται για τη διασυνοριακή μεταγωγή υπόπτων τρόποι που παρακάμπτουν τις προϋποθέσεις της δέουσας διαδικασίας και οδηγούν σε σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στις πρακτικές αυτού του είδους συγκαταλέγονται η «κατ' εξαίρεση απόδοση», η απέλαση με διπλωματικές διαβεβαιώσεις και η παράνομη απαγωγή. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 έχουν γίνει συνηθέστατες ανά τον κόσμο οι αναφορές «κατ' εξαίρεση αποδόσεων», όπου άνθρωποι μετάγονται ακούσια πέραν των συνόρων χωρίς καμία δέουσα διαδικασία και συχνά με τρόπο λαθραίο.

Στις περισσότερες από τις αναφερθείσες περιπτώσεις, με εξαίρεση τις υποθέσεις στη Σουηδία που παρατίθενται σε αυτήν την έκθεση, οι «αντικανονικές αποδόσεις» διαπράχθηκαν από τις ΗΠΑ και όχι απ' ευθείας από Κράτη-Μέλη της Ε.Ε. Υπάρχουν ωστόσο ανησυχητικοί ισχυρισμοί ότι Κράτη-Μέλη της Ε.Ε. έχουν επιτρέψει να χρησιμοποιηθεί το έδαφός τους ως τόπος προσγείωσης αεροσκαφών που χρησιμοποιούνται στις αποδόσεις και ότι έχουν πραγματοποιηθεί αποδόσεις μέσω εναέριου χώρου της Ε.Ε. Αναφορές των ΜΜΕ και άλλες αναφέρουν ότι τα αεροδρόμια της Φρανκφούρτης, της Μαγιόρκα και του Σάνον είναι γνωστοί τόποι στάσης αεριοπροωθούμενων αεροσκαφών της CIA χωρίς διακριτικά που πραγματοποιούν αντικανονικές αποδόσεις. Τα Κράτη-Μέλη που επιτρέπουν να χρησιμοποιηθεί το έδαφός τους για τέτοιες στάσεις συμπράττουν σε σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η Διεθνής Αμνηστία καλεί την Ε.Ε. να θεσμοθετήσει κανόνες που να απαγορεύουν την έγκριση της χρήσης εναέριου χώρου ή αεροδρομίων σε έδαφος Κρατών-Μελών της Ε.Ε. για τη μεταγωγή ανθρώπων σε περιστάσεις όπου υπάρχει σοβαρή απειλή ότι τα ανθρώπινα δικαιώματά τους θα παραβιαστούν περαιτέρω καθ' οδόν ή στον τόπο προορισμού.

9. Διπλωματικές διαβεβαιώσεις

Η πρακτική, σε υποθέσεις έκδοσης και απέλασης, να στηρίζεται το κράτος σε διπλωματικές διαβεβαιώσεις εν όψει του κινδύνου βασανιστηρίων ή άλλων μορφών κακομεταχείρισης έχει οδηγήσει σε σοβαρές καταπατήσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο εκτελεστικός κλάδος της κυβέρνησης σε Κράτη-Μέλη της Ε.Ε. έχει παραμερίσει τις επιφυλάξεις των δικαστηρίων, με σοβαρότατες συνέπειες για τα εν λόγω πρόσωπα.

Η Διεθνής Αμνηστία καλεί τα Κράτη-Μέλη της Ε.Ε. να διασφαλίσουν ότι, όταν μετάγουν άτομα προς τρίτες χώρες, τα άτομα αυτά δεν τίθενται σε κίνδυνο βασανιστηρίων ή άλλων μορφών κακομεταχείρισης ανεξαρτήτως των διπλωματικών διαβεβαιώσεων από τις χώρες παραλαβής.