ΓΚΑΝΑ: ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΝΤΑΙ ΓΙΑ ΜΑΓΕΙΑ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΕΠΕΙΓΟΝΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ

Οι αρχές της Γκάνας απέτυχαν να προστατεύσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα εκατοντάδων θυμάτων που κατηγορούνται για μαγεία και τελετουργικές επιθέσεις που τα ανάγκασαν να εγκαταλείψουν τις κοινότητές τους με φόβο για τη ζωή τους, αναφέρει η Διεθνής Αμνηστία σε νέα έκθεσή της.

Η έκθεση “Branded for life: How witchcraft accusations lead to human rights violations of hundreds of women in North Ghana” (Στιγματισμένες για όλη τους τη ζωή: Πώς οι κατηγορίες για μαγεία οδηγούν σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκατοντάδων γυναικών στη Βόρεια Γκάνα), καταγράφει την κατάσταση σε τέσσερις άτυπες δομές όπου οι κατηγορούμενες, κυρίως ηλικιωμένες γυναίκες, ζουν σήμερα με ανεπαρκή πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, τρόφιμα, ασφαλή στέγαση, καθαρό νερό και οικονομικές ευκαιρίες. Κατά τη στιγμή των επισκέψεων της Διεθνούς Αμνηστίας τον Νοέμβριο του 2023 και τον Απρίλιο του 2024, περισσότεροι από 500 άνθρωποι διέμεναν στους καταυλισμούς.

«Οι κατηγορίες για μαγεία και σχετικά αδικήματα παραβιάζουν το δικαίωμα ενός ατόμου στη ζωή, στην ασφάλεια και στις μη διακρίσεις. Αυτή η βαθιά ριζωμένη και διαδεδομένη πρακτική έχει οδηγήσει σε ανείπωτα δεινά και βία. Ενώ η πίστη στη μαγεία προστατεύεται από το διεθνές δίκαιο, οι επιβλαβείς πρακτικές που απορρέουν από την πίστη αυτή δεν προστατεύονται και όσες/οι επηρεάζονται χρειάζονται προστασία και αποζημίωση», δήλωσε η Michèle Eken, Ανώτερη Ερευνήτρια της Διεθνούς Αμνηστίας.

«Δεν με θέλει [στην κοινότητα], γι' αυτό με κατηγόρησε»

Οι κατηγορίες, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε απειλές, σωματικές επιθέσεις ή ακόμη και σε θάνατο, συνήθως ξεκινούν μέσα στην οικογένεια ή μεταξύ των μελών της κοινότητας μετά από ένα τραγικό γεγονός, όπως μια ασθένεια ή ένας θάνατος. Οι γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας που ζουν σε συνθήκες φτώχειας, με προβλήματα υγείας ή αναπηρίες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο, καθώς και οι γυναίκες που δεν συμμορφώνονται με τους στερεοτυπικούς ρόλους των φύλων.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι άνθρωποι που προσάπτουν τις κατηγορίες βασίζουν τους ισχυρισμούς τους ακόμη και στο ότι είχαν δει ένα κακό όνειρο για ένα πρόσωπο.

«Ο γείτονάς μου είπε ότι ονειρεύτηκε [...] ότι προσπαθούσα να τον σκοτώσω. Δεν με θέλει [στην κοινότητα], γι' αυτό με κατηγόρησε», δήλωσε η Fawza*, κάτοικος του καταυλισμού Gnani. «Αρνήθηκα στον αρχηγό [του χωριού] να παντρευτεί κάποια από τις κόρες μου. Μια μέρα, ένα παιδί αρρώστησε στην κοινότητα και ο αρχηγός με κατηγόρησε», δήλωσε η Fatma*, κάτοικος του καταυλισμού Kukuo.

Άλλη κάτοικος του καταυλισμού Kukuo ηλικίας περίπου 60 ετών, δήλωσε: «Σχεδιάζουν πάντα να θέσουν κατηγορίες εναντίον σου, ειδικά αν είσαι εργατική και εξακολουθείς να είσαι δυνατή και να τα καταφέρνεις καλά ως γυναίκα».

Οι αρχές αδυνατούν να εξασφαλίσουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης στις δομές

Οι γυναίκες που κατηγορούνται για μαγεία δεν έχουν κανένα ασφαλές μέρος για να καταφύγουν εκτός από τις δομές που εποπτεύονται από θρησκευτικούς ηγέτες στις βόρειες και βορειοανατολικές περιοχές της Γκάνας, οι οποίες έχουν πλέον συμπληρώσει πάνω από έναν αιώνα ζωής

Αν και οι δομές προσφέρουν καταφύγιο, οι συνθήκες διαβίωσης είναι ανεπαρκείς. Η Alimata* δυσκολεύεται με τη διαμονή της: «Έχω το δικό μου δωμάτιο εδώ, αλλά χρειάζεται καινούργια στέγη. Όταν βρέχει το νερό τρέχει από την οροφή». Μια κάτοικος του καταυλισμού Kukuo στα ογδόντα της, δεν είναι σε θέση να συντηρήσει τον εαυτό της από τότε που έφυγε από το χωριό της: «Μου λείπουν πολλά [από το σπίτι]. Είχα τα πάντα. Μάζευα καρύδια. Τώρα, αν κάποιο άλλο άτομο δεν με ταΐσει, πώς θα φάω;».

Η κυβέρνηση απέτυχε να διασφαλίσει την πρόσβαση σε επαρκή τρόφιμα, ασφαλή στέγαση και καθαρό νερό στις δομές. Οι υπηρεσίες υγείας είναι επίσης ανεπαρκείς για τις γυναίκες που έχουν σοβαρές ή χρόνιες παθήσεις. Οι ευκαιρίες βιοπορισμού είναι περιορισμένες και δεν υπάρχει κανένα κυβερνητικό πρόγραμμα για την υποστήριξη των θυμάτων που κατηγορούνται για μαγεία.

«Επειδή οι άνθρωποι στις δομές δεν είναι σε θέση να αυτοεξυπηρετηθούν, οι αρχές έχουν καθήκον να τους προστατεύσουν και να τους στηρίξουν. Αλλά μέχρι στιγμής δεν το έχουν πράξει», δήλωσε ο Marceau Sivieude, Προσωρινός Περιφερειακός Διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας για τη Δυτική και Κεντρική Αφρική.

Οι κατηγορίες για μαγεία και τελετουργικές επιθέσεις πρέπει να ποινικοποιηθούν

Οι μαρτυρίες επισημαίνουν την αποτυχία του κράτους να δημιουργήσει ένα περιβάλλον που να ευνοεί την ποινική διερεύνηση και δίωξη των επιθέσεων που σχετίζονται με τη μαγεία. Αυτό, με τη σειρά του, συμβάλλει στην επανάληψη των κατηγοριών και των σχετικών καταχρήσεων.

Με το να μην προβλέπουν ένα συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση αυτής της επιβλαβούς πρακτικής, οι αρχές της Γκάνας απέτυχαν να εκπληρώσουν το καθήκον τους να προστατεύσουν τα θύματα.

«Οι αρχές θα πρέπει να θεσπίσουν νομοθεσία που να ποινικοποιεί ειδικά τις κατηγορίες για μαγεία και τις τελετουργικές επιθέσεις, συμπεριλαμβανομένων μέτρων προστασίας για τα πιθανά θύματα», δήλωσε η Genevieve Partington, Διευθύντρια της Διεθνούς Αμνηστίας για τη Γκάνα και μέλος του Συνασπισμού κατά των Κατηγοριών για Μαγεία, μιας ένωσης που δημιουργήθηκε μετά το λιντσάρισμα μιας 90χρονης γυναίκας τον Ιούλιο του 2020.

Πρέπει να αντιμετωπιστούν τα βαθύτερα αίτια

Η πίστη στη μαγεία είναι παγιωμένη σε αρκετές κοινότητες. Η ποινικοποίηση των κατηγοριών για μαγεία από μόνη της δεν θα επιλύσει το ζήτημα. Ενώ έχουν πραγματοποιηθεί κάποιες πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης από ΜΚΟ και σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, δεν αρκούν για την ολοκληρωμένη καταπολέμηση των στερεοτύπων που συνδέονται με τις κατηγορίες περί μαγείας.

«Προτρέπουμε την υιοθέτηση μιας ολιστικής προσέγγισης που θα αντιμετωπίζει τα βαθύτερα αίτια των καταχρήσεων, συμπεριλαμβανομένων προγραμμάτων κοινωνικής και οικονομικής επανένταξης, μαζί με προστασία και αποζημιώσεις σε άτομα που υπέστησαν κακοποιήσεις λόγω αυτών των κατηγοριών», δήλωσε η Genevieve Partington.

«Η κυβέρνηση θα πρέπει να καθιερώσει μια κατάλληλα χρηματοδοτούμενη μακροπρόθεσμη εθνική εκστρατεία ευαισθητοποίησης που θα αμφισβητεί τις πολιτιστικές και κοινωνικές πρακτικές που εισάγουν διακρίσεις εις βάρος των γυναικών και των ηλικιωμένων, συμπεριλαμβανομένων των κατηγοριών για μαγεία».

Ιστορικό

Η παρούσα έκθεση βασίζεται σε έρευνα που διεξήχθη μεταξύ Ιουλίου 2023 και Ιανουαρίου 2025. Η οργάνωση πήρε συνεντεύξεις από 93 άτομα που κατηγορούνται για μαγεία και ζουν σε τέσσερις δομές, συμπεριλαμβανομένων 82 γυναικών, οι περισσότερες από τις οποίες ηλικίας 50 έως 90 ετών.

Στο πλαίσιο της εκστρατείας της Διεθνούς Αμνηστίας, στις αρχές Φεβρουαρίου 2025 πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις με το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα και το Υπουργείο Φύλου, Παιδιού και Κοινωνικής Προστασίας. Εξέφρασαν ενδιαφέρον για την επανεισαγωγή στο κοινοβούλιο του νομοσχεδίου ιδιωτών για την ποινικοποίηση των κατηγοριών για μαγεία και την προστασία των θυμάτων κατηγοριών για μαγεία. Το νομοσχέδιο επανεισήχθη λίγο αργότερα.

Η Διεθνής Αμνηστία μοιράστηκε τα προκαταρκτικά ευρήματα της παρούσας έκθεσης στις 26 Φεβρουαρίου 2025 με τις αρχές. Κατά τη στιγμή της οριστικοποίησης της έκθεσης, δεν είχαν ληφθεί απαντήσεις.

* Τα ονόματα έχουν αλλάξει για την προστασία της ταυτότητας των ατόμων.