ΕΛΛΑΔΑ: Η ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΕΠΙΖΩΝΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΗΣ ΠΥΛΟΥ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕΙ ΑΣΠΙΔΑ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ ΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΕΥΘΥΝΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ
Η επικείμενη δίκη εννέα επιζώντων του ναυαγίου που συνέβη τον Ιούνιο του 2023 στην Πύλο εγείρει ανησυχίες για δίκαιη δίκη, δήλωσαν σήμερα το Human Rights Watch και η Διεθνής Αμνηστία. Οι επιζώντες κατηγορούνται για λαθρεμπορία, επιβαρυμένη με τον θάνατο των επιβατών, πρόκληση ναυαγίου, παράνομη είσοδο και σύσταση και συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση, ενώ θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν πολλαπλά ισόβια σε περίπτωση καταδίκης. Μια παράλληλη έρευνα για την ενδεχόμενη ευθύνη των ελληνικών αρχών για το ναυάγιο βρίσκεται σε προκαταρκτικό στάδιο, πράγμα που σημαίνει ότι το ποινικό δικαστήριο θα έχει ελλιπή στοιχεία για την αξιολόγηση της ενοχής των κατηγορουμένων. Η ποινική δίκη αναμένεται να ξεκινήσει στην Καλαμάτα, στην Ελλάδα στις 21 Μαΐου 2024.
«Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος αυτοί οι εννέα επιζώντες να κριθούν “ένοχοι” βάσει ελλιπών και αμφισβητούμενων στοιχείων, δεδομένου ότι η επίσημη έρευνα για το ρόλο του Λιμενικού Σώματος δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί», δήλωσε η Judith Sunderland, Αναπληρώτρια Διευθύντρια Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας στο Human Rights Watch. «Η αξιόπιστη και ουσιαστική απόδοση ευθυνών για ένα από τα χειρότερα ναυάγια στη Μεσόγειο πρέπει να περιλαμβάνει τον προσδιορισμό τυχόν ευθυνών των ελληνικών αρχών».
Το υπερφορτωμένο αλιευτικό σκάφος ανατράπηκε στις 14 Ιουνίου 2023, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους περισσότεροι από 600 από τους περίπου 750 επιβάτες του, κυρίως από τη Συρία, το Πακιστάν και την Αίγυπτο. Έρευνα του Human Rights Watch και της Διεθνούς Αμνηστίας, καθώς και πολλών ερευνητικών δημοσιογράφων και οργανισμών επισημαίνουν αρκετές παραλείψεις των ελληνικών αρχών, τις ώρες που προηγήθηκαν του ναυαγίου, καθώς και σοβαρές καταγγελίες ότι περιπολικό σκάφος του Ελληνικού Λιμενικού Σώματος προκάλεσε την ανατροπή του σκάφους, ενώ επιχειρούσε να το ρυμουλκήσει.
Η υπόθεση κατά των εννέα Αιγυπτίων επιζώντων, που αναφέρονται ως «οι 9 της Πύλου», φαίνεται να βασίζεται στη θεωρία ότι η κακή και υπερπλήρης κατάσταση του σκάφους προκάλεσε το ναυάγιο και ότι οι κατηγορούμενοι ήταν λαθρέμποροι που είχαν την ευθύνη για το σκάφος και τους επιβάτες του και, ως εκ τούτου, ήταν υπεύθυνοι για το θάνατο των επιβαινόντων. Οι κατηγορούμενοι αρνούνται τις κατηγορίες. Δεν είναι σαφές αν και πώς το ποινικό δικαστήριο θα εξετάσει τη συμπεριφορά του Λιμενικού Σώματος ή τον ισχυρισμό ότι η προσπάθεια ρυμούλκησης του σκάφους ήταν η άμεση και ουσιώδης αιτία του ναυαγίου.
Η ξεχωριστή έρευνα του Ναυτοδικείου για την ενδεχόμενη ευθύνη του Λιμενικού Σώματος, που ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2023, παραμένει σε προκαταρκτικό στάδιο. Νομικές μη κυβερνητικές οργανώσεις συμμετείχαν στην υπόθεση καταθέτοντας μήνυση εκ μέρους 53 επιζώντων που ισχυρίζονται ότι οι ελληνικές αρχές ήταν υπεύθυνες για το ναυάγιο, και πολλοί από αυτούς έχουν κληθεί να καταθέσουν. Το αίτημα του εισαγγελέα του Ναυτοδικείου για τη διενέργεια εγκληματολογικής ανάλυσης των τηλεφώνων των αξιωματικών του Λιμενικού Σώματος -που κατασχέθηκαν από τις αρχές παρά μόνο στα τέλη Σεπτεμβρίου 2023, πάνω από δύο μήνες μετά τα γεγονότα- εκκρεμεί ακόμη.
Οι «οι 9 της Πύλου» συνελήφθησαν στις 15 Ιουνίου 2023, προφανώς με βάση τις μαρτυρίες εννέα άλλων επιζώντων που λήφθηκαν από αξιωματικούς του Λιμενικού Σώματος αμέσως μετά το τραυματικό ναυάγιο, μεταξύ 14 και 15 Ιουνίου. Δεν είναι σαφές εάν ή πόσοι άλλοι επιζώντες έδωσαν τις μαρτυρίες τους και εάν αυτές αξιολογήθηκαν πριν από τη σύλληψη των κατηγορουμένων και στη συνέχεια την προφυλάκισή τους, στις 20 Ιουνίου.
Το Human Rights Watch και η Διεθνής Αμνηστία έχουν δηλώσει προηγουμένως ότι το γεγονός ότι αξιωματούχοι του Λιμενικού Σώματος διεξήγαγαν τις συνεντεύξεις εγείρει ανησυχίες για την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της έρευνας, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι οι ισχυρισμοί σχετικά με τις ενέργειες του Λιμενικού Σώματος εμφανίστηκαν αμέσως μετά το ναυάγιο.
Υπάρχουν πραγματικές ανησυχίες σχετικά με τον σεβασμό των προτύπων δίκαιης δίκης με βάση τα ερωτήματα σχετικά με την ακεραιότητα της έρευνας και των αποδεικτικών στοιχείων, δήλωσαν οι οργανισμοί. Η ταχύτητα με την οποία ολοκληρώθηκε η έρευνα κατά των επιζώντων και η έλλειψη πρόσβασης των δικηγόρων υπεράσπισης των «9 της Πύλου» στο φάκελο της υπόθεσης του Ναυτοδικείου επιτείνουν αυτές τις ανησυχίες.
Σε ξεχωριστές έρευνες, οι Lighthouse Reports, Solomon και άλλοι διαπίστωσαν ότι διάφορες καταθέσεις επιζώντων στην Ακτοφυλακή, που έγιναν δεκτές ως αποδεικτικά στοιχεία, περιέγραφαν το ναυάγιο με πανομοιότυπους όρους και δεν περιλάμβαναν ισχυρισμούς σχετικά με την προσπάθεια ρυμούλκησης, γεγονός που υποδηλώνει ότι αυτοί που έλαβαν τις πρώτες καταθέσεις μπορεί να είχαν γράψει επίσημες τυπικές καταθέσεις και όχι τις πραγματικές καταθέσεις που έδωσαν οι επιζώντες. Ωστόσο, σε μεταγενέστερη κατάθεση στον εισαγγελέα Καλαμάτας, αρκετοί από τους ίδιους επιζώντες προέβαλαν τον ισχυρισμό για την απόπειρα ρυμούλκησης. Ένας επιζών δήλωσε επίσης στη Διεθνή Αμνηστία και το Human Rights Watch ότι η κατάθεσή του στον εισαγγελέα ότι το Λιμενικό Σώμα που είχε προκαλέσει την ανατροπή του αλιευτικού σκάφους άλλαξε λέγοντας ότι το σκάφος βυθίστηκε για άλλους λόγους.
Μέλη της ομάδας υπεράσπισης των «9 της Πύλου» δήλωσαν στους οργανισμούς ότι ο ανακριτής στο δικαστήριο της Καλαμάτας απέρριψε τα αιτήματα των κατηγορουμένων να εξασφαλίσουν περαιτέρω αποδεικτικά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων των στοιχείων που αφορούν την πιθανή ευθύνη του Λιμενικού Σώματος, με την αιτιολογία ότι εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του Ναυτοδικείου. Οι δικηγόροι των κατηγορουμένων δεν μπόρεσαν να αποκτήσουν πρόσβαση στο φάκελο της έρευνας ενώπιον του Ναυτοδικείου, παρά τη σαφή σημασία του για την προετοιμασία της υπεράσπισης.
Ο δικαστής απέρριψε το αίτημα για ανάλυση τυχόν δεδομένων από τα κινητά τηλέφωνα των επιζώντων, τα οποία κατασχέθηκαν από τις ελληνικές αρχές υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, στη συνέχεια φέρεται να ανακαλύφθηκαν στο σκάφος του λιμενικού και να κατασχέθηκαν στο πλαίσιο της έρευνας της Καλαμάτας μόλις τον Ιούλιο του 2023. Ο δικαστής απέρριψε επίσης τις προτάσεις των δικηγόρων υπεράσπισης να ληφθούν καταθέσεις από επιπλέον επιζώντες και να αποκτηθούν οι επικοινωνίες μεταξύ της Ελληνικής Ακτοφυλακής, του Frontex και του Ενιαίου Κέντρου Συντονισμού Έρευνας & Διάσωσης, καθώς και οι αεροφωτογραφίες του σκάφους πριν από το ναυάγιο.
Η ξεχωριστή έρευνα σχετικά με την πιθανή ευθύνη της Ελληνικής Ακτοφυλακής δεν θα πρέπει να εμποδίσει την πρόσβαση των κατηγορουμένων σε κρίσιμα, και δυνητικά αθωωτικά, στοιχεία σχετικά με τα αίτια του ναυαγίου, δήλωσαν η Διεθνής Αμνηστία και το Human Rights Watch. Το δικαστήριο της Καλαμάτας και το Ναυτοδικείο θα πρέπει να συνεργαστούν προς το συμφέρον της δικαιοσύνης, με στόχο την επίτευξη μιας όσο το δυνατόν πληρέστερης και αξιόπιστης έκθεσης για το πώς συνέβη το ναυάγιο και τον εντοπισμό των υπευθύνων και τυχόν φερόμενων ως μοιραίων ελλείψεων στις προσπάθειες διάσωσης.
Το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εγγυάται το δικαίωμα του κατηγορουμένου σε αποτελεσματική υπεράσπιση όταν αντιμετωπίζει ποινική κατηγορία. Μεταξύ άλλων, αυτό σημαίνει ότι οι κατηγορούμενες/οι έχουν δικαίωμα σε «επαρκείς διευκολύνσεις» για την προετοιμασία της υπεράσπισής τους, συμπεριλαμβανομένων «όλων των υλικών που η εισαγγελία σχεδιάζει να προσφέρει στο δικαστήριο εναντίον της/του κατηγορουμένης/μένου ή που είναι απαλλακτικά».
Το δικαστήριο της Καλαμάτας θα πρέπει να εγγυηθεί ότι «οι 9 της Πύλου» θα λάβουν μια δίκαιη και αμερόληπτη δίκη και ότι θα υποστηριχθούν και θα γίνουν σεβαστά τα πλήρη δικαιώματα της δίκης τους. Το Ναυτοδικείο θα πρέπει να προωθήσει τις έρευνες άμεσα, αποτελεσματικά και αμερόληπτα και να διασφαλίσει την ασφαλή και αποτελεσματική συμμετοχή του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού επιζώντων και συγγενών των θυμάτων και την πλήρη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων.
«Ξανά και ξανά, στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες, άτομα που αντιμετωπίζουν φυλετικές διακρίσεις και επιδιώκουν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη καταλήγουν να είναι οι μόνοι που έρχονται αντιμέτωποι με τη λογοδοσία στο πλαίσιο των μεταναστευτικών ροών», δήλωσε η Adriana Tidona, Ερευνήτρια Μετανάστευσης της Διεθνούς Αμνηστίας. «Οι έρευνες και οι δίκες στην Πύλο πρέπει να αποτελέσουν σημείο καμπής για αυτή την επικίνδυνη πορεία».
Αφού εξέτασε 81 δίκες στην Ελλάδα, η μη κυβερνητική ομάδα Borderline Europe διαπίστωσε ότι «οι ίδιοι οι διακινούμενοι, συμπεριλαμβανομένων των αιτούντων άσυλο, καταδικάζονται συστηματικά για λαθρεμπόριο επειδή (υποτίθεται ότι) οδήγησαν ή βοήθησαν στην οδήγηση του σκάφους ή του αυτοκινήτου» και κατήγγειλε σοβαρές ελλείψεις και καταχρήσεις στο πλαίσιο των συλλήψεων και των προκαταρκτικών ερευνών. Σύμφωνα με τη μελέτη, μέχρι τον Φεβρουάριο του 2023, 2.154 άτομα είχαν συλληφθεί στην Ελλάδα ως ύποπτοι για λαθρεμπόριο και το 90% αυτών ήταν υπήκοοι τρίτων χωρών. Ταυτόχρονα, οι σοβαρές και επίμονες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράττονται από τις αρχές σε βάρος προσφύγων και μεταναστών στα ελληνικά σύνορα - συμπεριλαμβανομένων των επαναπροωθήσεων, των αυθαίρετων κρατήσεων και των βασανιστηρίων - παραμένουν ατιμώρητες.
