ΓΙΑΤΙ ΟΙ BIG TECH ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΑΠΕΙΛΗ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ;

Οι Big Tech ή αλλιώς οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, όπως η Meta, η Google, η Microsoft, η Amazon και η Apple, επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο έχουμε πρόσβαση και αλληλεπιδρούμε στο διαδίκτυο. Ελέγχουν βασικούς τομείς, όπως η αναζήτηση, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το cloud computing, το ηλεκτρονικό εμπόριο και τα συστήματα παραγωγής κινητών τηλεφώνων. Η πρόσβαση σε αυτές τις υπηρεσίες είναι σχεδόν εξίσου σημαντική για τα δικαιώματα και τα μέσα διαβίωσής μας με καθημερινές ανάγκες, όπως το νερό και η ηλεκτρική ενέργεια. Η νέα μας έκθεση, "Breaking up with Big Tech" περιγράφει πώς αυτή η συγκέντρωση εξουσίας επηρεάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Πώς μοιάζει αυτή η κυριαρχία στην αγορά;

Εκτός Κίνας, αυτές οι πέντε εταιρείες κατέχουν σημαντικό μερίδιο σε διάφορες ψηφιακές αγορές. Η Google κυριαρχεί στην αναζήτηση, τα βίντεο, την περιήγηση στο διαδίκτυο, τα κινητά (λειτουργικά συστήματα και διανομή εφαρμογών) και τις online διαφημίσεις. Η Meta στα κοινωνικά μέσα, τις υπηρεσίες ανταλλαγής μηνυμάτων και τις online διαφημίσεις. Η Microsoft στα λειτουργικά συστήματα cloud και desktop. Η Amazon στο ηλεκτρονικό εμπόριο και το cloud. Η Apple στα οικοσυστήματα κινητών (smartphone, λειτουργικά συστήματα και διανομή εφαρμογών) και στην παρακολούθηση της υγείας και της φυσικής κατάστασης. Αυτές οι εταιρείες ενισχύουν επίσης τη δύναμή τους μέσω της ταχείας επέκτασης της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης (AI), όπου δεν είναι μόνο προγραμματιστές AI, αλλά και ιδιοκτήτες της ψηφιακής υποδομής από την οποία εξαρτώνται όλοι οι προγραμματιστές παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης (generative AI) και τεχνητής νοημοσύνης (AI).

Πώς χτίστηκε η κυριαρχία τους;

Meta και Google

Όπως καταγράφεται στην έκθεσή μας Surveillance Giants, η κυριαρχία της Meta και της Google συνδέεται με τις δυνατότητές τους στη συλλογή δεδομένων. Μέσω πλατφορμών όπως το Facebook και το Instagram, η Meta επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο αναζητούμε και μοιραζόμαστε πληροφορίες, εμπλεκόμαστε σε συζητήσεις και συμμετέχουμε στην κοινωνία. Η Google έχει χτίσει την κυριαρχία της στην αγορά μέσω της εκτεταμένης συλλογής δεδομένων μέσω των υπηρεσιών αναζήτησης και online διαφήμισης.

Η κυριαρχία τόσο της Meta όσο και της Google υποστηρίζεται από την εξαγωγή και τη συσσώρευση τεράστιων ποσοτήτων δεδομένων που τους επιτρέπουν να μας παρέχουν εξαιρετικά εξατομικευμένο περιεχόμενο και διαφημίσεις, μέσω μιας πρακτικής που ονομάζεται profiling. Σύμφωνα με αυτά τα μοντέλα, μπορεί να μην χρεωνόμαστε για τις υπηρεσίες τους, αλλά πληρώνουμε με τα προσωπικά μας δεδομένα. Αυτή η συμπεριφορά εγείρει σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την ιδιωτικότητα, τις διακρίσεις και τη χειραγώγηση.

Πρόσφατα, η Meta κατέχει βασικό ρόλο στον τομέα της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης (generative AI) και η Google στον τομέα των υπηρεσιών cloud.

Microsoft 

Η Microsoft κυριαρχεί στην αγορά των λειτουργικών συστημάτων desktop και του λογισμικού παραγωγικότητας. Πρόσφατα επεκτάθηκε στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης (AI), του cloud computing και των εργαλείων επικοινωνίας (όπως το Microsoft Teams). Η ομαδοποίηση των υπηρεσιών της Microsoft δημιουργεί υψηλό κόστος μετακίνησης για τους χρήστες, ενισχύοντας την εξάρτησή τους από τη σειρά προϊόντων της εταιρείας. 

Amazon

Ως η μεγαλύτερη εταιρεία ηλεκτρονικού εμπορίου στον κόσμο, η Amazon έχει καταστεί η κύρια πηγή για διαδικτυακές αγορές σε περισσότερες από 100 χώρες. Αυτό της δίνει σημαντικό έλεγχο επί των ανεξάρτητων πωλητών στην πλατφόρμα, οι οποίοι συχνά αισθάνονται υποχρεωμένες/οι να λειτουργούν εντός του οικοσυστήματός της. Η ιδιότητα της Amazon ως διαχειριστή αγοράς, παρόχου υπηρεσιών και άμεσου πωλητή της προσδίδει τεράστια δύναμη. Πέραν του ηλεκτρονικού εμπορίου, η Amazon έχει επίσης καθιερωθεί ως πρωτοπόρος στον τομέα της υποδομής cloud, με μερίδιο αγοράς 30%. 

Apple

Η Apple διαθέτει ένα ευρύ οικοσύστημα κινητών τηλεφώνων και λογισμικού. Σε αντίθεση με άλλες μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας που κερδίζουν κυρίως από τη διαφήμιση, το επιχειρηματικό μοντέλο της Apple επικεντρώνεται στις πωλήσεις συσκευών – όπως iPhone, iPad και MacBook – σε συνδυασμό με στενά ενσωματωμένο λογισμικό και υπηρεσίες. Αυτό της δίνει δύναμη έναντι των χρηστών που ήδη διαθέτουν προϊόντα Apple. Ως η μόνη πηγή για τη διανομή εφαρμογών σε συσκευές iOS, το App Store της Apple αποτελεί βασικό πυλώνα της αγοραστικής της δύναμης.

Πώς επηρεάζει αυτό τα ανθρώπινα δικαιώματά μας;

Οι χρήστες των υπηρεσιών των Big Tech αναγκάζονται να αποδεχθούν πρακτικές που επηρεάζουν άμεσα και αρνητικά τα προσωπικά τους δικαιώματα. Η αδυναμία των χρηστών να «αποχωρήσουν» πλήρως δίνει σε αυτές τις εταιρείες τη δύναμη να υπαγορεύουν τους κανόνες της ψηφιακής συμμετοχής με τρόπο που μπορεί να βλάψει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτές οι εταιρείες διαμορφώνουν την πρόσβαση σε πληροφορίες για εκατομμύρια από εμάς και μάλιστα χειραγωγούν τις απόψεις μας σε μεγάλη κλίμακα. Ξοδεύουν εκατομμύρια για να ασκήσουν πιέσεις στους πολιτικούς ώστε να διαμορφώσουν τους κανόνες προς όφελός τους. Επίσης, εξαγοράζουν τον ανταγωνισμό και επιβάλλουν κανόνες σε άλλες εταιρείες που δυσκολεύουν τους ανταγωνιστές να αναπτυχθούν. Δεν μας αφήνουν καμία πραγματική επιλογή – είτε χρησιμοποιούμε τις υπηρεσίες τους είτε αποκοβόμαστε από το μεγαλύτερο μέρος του διαδικτύου.

Ελευθερία γνώμης και πρόσβαση στην πληροφορία

Η ικανότητα της Google και της Meta να εξατομικεύουν το περιεχόμενο και να κάνουν στοχευμένες διαφημίσεις σημαίνει ότι διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της διαδικτυακής εμπειρίας των ανθρώπων και καθορίζουν τις πληροφορίες στις οποίες έχουν πρόσβαση. Περιπτώσεις κατάργησης περιεχομένου, ασυνεπής διαχείριση, αλγοριθμική μεροληψία και έλλειψη επενδύσεων στη διαχείριση περιεχομένου σε χώρες της παγκόσμιας πλειοψηφίας υπογραμμίζουν τους κινδύνους του να επιτρέπεται σε μια μικρή μερίδα εταιρειών να ενεργούν ως φύλακες της ψηφιακής δημόσιας σφαίρας. Τελικά, αυτές οι εταιρείες έχουν υπερβολική επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, ακόμη και όταν αυτό γίνεται σε βάρος της δημόσιας ασφάλειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 

Δικαίωμα στην ιδιωτικότητα

Οι πρακτικές συλλογής δεδομένων της Google και της Meta έχουν μεγάλη εμβέλεια. Η Google μπορεί να διαβάσει τα προσωπικά μας email. Και οι δύο εταιρείες μπορούν να παρακολουθούν την ακριβή τοποθεσία μας. Συλλέγουν δεδομένα σχετικά με το πού ζούμε, πού εργαζόμαστε, με ποιον ζούμε, τι δουλειά κάνουμε και άλλες προσωπικές λεπτομέρειες της ζωής μας. Αυτού του είδους η συλλογή δεδομένων είναι ασυμβίβαστη με το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα και οι χρήστες έχουν ελάχιστο έλεγχο στον τρόπο συλλογής και επεξεργασίας των δεδομένων τους. 

Η αγωγή της Tanya O’Carroll, ακτιβίστριας για τα ανθρώπινα δικαιώματα, κατά της Meta για φερόμενη παραβίαση των νόμων περί προστασίας δεδομένων του Ηνωμένου Βασιλείου δείχνει τον προσωπικό αντίκτυπο της παρεμβατικής στοχευμένης διαφήμισης. Ενώ ήταν έγκυος, αλλά πριν μοιραστεί την είδηση με την οικογένειά της, παρατήρησε ότι η ροή της στο Facebook ήταν ήδη γεμάτη με διαφημίσεις σχετικές με μωρά.

Κίνδυνοι για περιθωριοποιημένες κοινότητες

Η κυριαρχία των Big Tech μπορεί επίσης να έχει καταστροφικές συνέπειες για τις περιθωριοποιημένες κοινότητες. Τα αλγοριθμικά συστήματα προτάσεων έχουν αποδειχθεί ότι ενισχύουν το επιβλαβές περιεχόμενο για να μεγιστοποιήσουν τις αλληλεπιδράσεις και να μας προβάλλουν περισσότερες διαφημίσεις με σκοπό το κέρδος. Οι έρευνές μας για τον ρόλο του Facebook στον πόλεμο του Τιγκράι στην Αιθιοπία μεταξύ 2020 και 2022 και την εθνοκάθαρση των Ροχίνγκια στη Μιανμάρ το 2017 δείχνουν πώς οι αλγόριθμοι του Facebook «ενίσχυσαν» την εξάπλωση της επιβλαβούς ρητορικής που στοχεύει αυτές τις κοινότητες. Η δύναμη που έχουν οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να είναι ακόμη πιο ανησυχητική σε κρίσιμες καταστάσεις όπως αυτές, όπου οι χρήστες είναι λιγότερο πιθανό να έχουν εναλλακτικές πηγές πληροφοριών για να αντισταθμίσουν, να προσδιορίσουν και να απομυθοποιήσουν την προκλητική ή ψευδή ρητορική.

Παραβιάσεις των εργασιακών δικαιωμάτων

Η οικονομική δύναμη των μεγάλων τεχνολογικών εταιρειών σημαίνει επίσης ότι έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώσουν σημαντικά τις παγκόσμιες αγορές εργασίας. Ωστόσο, έχει διαπιστωθεί επανειλημμένα ότι αυτές οι εταιρείες δεν έχουν αξιολογήσει τον τρόπο με τον οποίο οι δικές τους πρακτικές αγορών θα μπορούσαν να συμβάλουν στην παραβίαση των εργασιακών δικαιωμάτων στις αλυσίδες εφοδιασμού τους.  

Το 2023, η Διεθνής Αμνηστία διαπίστωσε ότι μετανάστριες και μετανάστες εργαζόμενοι που είχαν συμβληθεί με τις αποθήκες της Amazon στη Σαουδική Αραβία εξαπατήθηκαν από πράκτορες που έκαναν τις προσλήψεις σχετικά με τη φύση της απασχόλησης, εξαπατήθηκαν όσον αφορά τον υποσχεθέντα μισθό και τις παροχές, τιμωρήθηκαν αν διαμαρτυρόταν και στεγάζονταν σε άθλιες συνθήκες από τρίτους παράγοντες. Αυτό το μοτίβο δεν συναντάται μόνο στην Amazon. Σε ολόκληρο τον τεχνολογικό τομέα, οι Big Tech έχουν αξιοποιήσει την οικονομική τους δύναμη για να ελαχιστοποιήσουν το κόστος και τις υποχρεώσεις τους, συχνά σε βάρος των περιθωριοποιημένων εργαζομένων που βρίσκονται στις πιο ευάλωτες καταστάσεις.

Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτή η κυριαρχία προς όφελος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;

Οι κυβερνήσεις πρέπει να θέσουν φραγμό στις Big Tech και να δώσουν προτεραιότητα στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η αντιμετώπιση της κυριαρχίας των Big Tech δεν είναι μόνο θέμα δικαιοσύνης στην αγορά, αλλά και επείγον ζήτημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι κυβερνήσεις έχουν την υποχρέωση, βάσει του διεθνούς δικαίου, να προστατεύουν, να σέβονται και να εκπληρώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και πρέπει να διασπάσουν τις εταιρείες της Big Tech που βλάπτουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την επιβολή των νόμων περί ανταγωνισμού και αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας. Αν και αυτοί οι νόμοι δεν αποτελούν πανάκεια για την επιβολή των διεθνών υποχρεώσεων σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αποτελούν ένα κρίσιμο και υποτιμημένο εργαλείο για τα κράτη για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.   

Στις 12 Αυγούστου 2025, η Διεθνής Αμνηστία απέστειλε επιστολή στις εταιρείες Meta, Google, Microsoft, Apple και Amazon σχετικά με τα ζητήματα που θίγονται στην παρούσα έκθεση. Οι εταιρείες Meta και Microsoft απάντησαν εγγράφως και οι πλήρεις απαντήσεις τους περιλαμβάνονται στην έκθεση.