ΙΡΑΚ: ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΚΟΥΡΔΙΣΤΑΝ ΠΑΡΑΜΕΛΟΥΝ ΤΙΣ ΕΠΙΖΩΣΕΣ ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΒΙΑΣ

Οι αρχές της Κούρδικης Περιφέρειας του Ιράκ (KR-I) δεν διασφαλίζουν ότι οι δράστες ενδοοικογενειακής βίας, συμπεριλαμβανομένων των σοκαριστικών υποθέσεων δολοφονίας, βιασμού, ξυλοδαρμού και καύσης, είναι υπόλογοι και επιβάλλουν αυθαίρετους περιορισμούς στις ελευθερίες των επιζωσών που αναζητούν προστασία στους ξενώνες, αναφέρει η Διεθνής Αμνηστία σε νέα έκθεση που δημοσιεύθηκε σήμερα.

Παρά κάποια θετικά νομοθετικά βήματα που έγιναν στην KR-I για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας, η έκθεση, «Φόβος και τρόμος: Ατιμωρησία και υποχρηματοδοτούμενα θεσμικά όργανα υπονομεύουν την προστασία των γυναικών και των κοριτσιών από την ενδοοικογενειακή βία στην Κουρδική Περιφέρεια του Ιράκ», αποκαλύπτει πώς στην πράξη οι επιζώσες αντιμετωπίζουν σημαντικά εμπόδια στην πρόσβαση στην προστασία και τη δικαιοσύνη στην KR-I. Διαπιστώνει την έλλειψη πολιτικής βούλησης εκ μέρους των αρχών να διώξουν τους δράστες ενδοοικογενειακής βίας ή να προσφέρουν ουσιαστική υποστήριξη στις γυναίκες και τα κορίτσια που απευθύνονται στο κράτος για προστασία.

«Οι επιζώσες της ενδοοικογενειακής βίας στην KR-I παραμελούνται σε κάθε τους βήμα. Από τη στιγμή που ξεφεύγουν από κακοποιητικές καταστάσεις, αυτές οι γυναίκες και τα κορίτσια συναντούν επανειλημμένα τρομακτικά εμπόδια στην αναζήτηση προστασίας και δικαιοσύνης που τις εκθέτουν σε κίνδυνο και επιτρέπουν στους δράστες να μένουν ατιμώρητοι. Ταυτόχρονα, οι επιζώσες που αναζητούν καταφύγιο σε ξενώνες αντιμετωπίζουν συνθήκες που μοιάζουν με συνθήκες φυλακής, οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις αναγκάζουν τις γυναίκες και τα κορίτσια να επιστρέψουν σε καταστάσεις φρικτής κακοποίησης», δήλωσε η Aya Majzoub, Αναπληρώτρια Περιφερειακή Διευθύντρια για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική της Διεθνούς Αμνηστίας.

«Η Περιφέρεια του Κουρδιστάν έχει θεσπίσει έναν προοδευτικό νόμο για την ενδοοικογενειακή βία που δεν έχει υπάρξει ποτέ ξανά στο Ιράκ, ωστόσο η έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας διαπίστωσε ότι προς το παρόν πρόκειται για κάτι που μένει μόνο στα χαρτιά. Η παρούσα έκθεση αποτελεί έκκληση προς τις αρχές να τερματίσουν επειγόντως την ατιμωρησία για την ενδοοικογενειακή βία, μεταξύ άλλων διασφαλίζοντας ότι οι έρευνες για την ενδοοικογενειακή βία είναι αποτελεσματικές και επικεντρώνονται στις επιζώσες. Οι αρχές πρέπει να εξαλείψουν τις υποχρεωτικές διαδικασίες συμφιλίωσης ως προαπαιτούμενο για την ποινική διαδικασία. Επιπλέον, η KRG πρέπει να αυξήσει τη χρηματοδότηση των φορέων που υποστηρίζουν τις επιζώσες ενδοοικογενειακής βίας, να καταργήσει τις απαιτήσεις για δικαστική απόφαση και επίσημη ποινική καταγγελία για την πρόσβαση σε ξενώνες και να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης στους ξενώνες.»

Η έκθεση βασίζεται σε συνεντεύξεις με 57 άτομα, μεταξύ των οποίων 15 γυναίκες επιζώσες ενδοοικογενειακής βίας, καθώς και διευθύντριες/τές και προσωπικό της Διεύθυνσης Καταπολέμησης της Βίας κατά των Γυναικών και της Οικογένειας (DCVAW), γυναικείους ξενώνες, εργαζόμενες/ους σε ΜΚΟ, δικηγόρους και κυβερνητικούς αξιωματούχους, συμπεριλαμβανομένου του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων της KRG, κατά τη διάρκεια δύο ερευνητικών ταξιδιών τον Μάρτιο και τον Σεπτέμβριο του 2023 στις επαρχίες της περιοχής Erbil, Sulaimaniya και της διοικητικής περιοχής τουGarmiyan. Ένα άτομο από το ερευνητικό προσωπικό της Διεθνούς Αμνηστίας επισκέφθηκε επίσης τρεις από τους τέσσερις κρατικούς ξενώνες για τις επιζώσες έμφυλης βίας.

Αν και δεν υπάρχουν ολοκληρωμένες στατιστικές για την έμφυλη βία, κυβερνητικοί αξιωματούχοι ανέφεραν ότι τουλάχιστον 30 γυναίκες σκοτώθηκαν το 2023 και 44 το 2022. Εργαζόμενες/οι σε ΜΚΟ δήλωσαν στη Διεθνή Αμνηστία ότι οι πραγματικοί αριθμοί είναι πιθανότατα πολύ υψηλότεροι. Το 2022, η DCVAW έλαβε 15.896 καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία, αλλά τα στοιχεία για το 2023 δεν ήταν διαθέσιμα στη Διεθνή Αμνηστία.

Το δικαστικό σύστημα διαιωνίζει την ατιμωρησία

Η έκθεση αποκαλύπτει τα πολυάριθμα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι επιζώσες ενδοοικογενειακής βίας στην πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Ένα βασικό εμπόδιο είναι ότι οι επιζώσες πρέπει να υποβάλουν οι ίδιες μήνυση κατά του θύτη τους, προκειμένου η εισαγγελία να διερευνήσει τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και να αποκτήσουν πρόσβαση σε υπηρεσίες προστασίας, συμπεριλαμβανομένων των ξενώνων, ενώ πολλές γυναίκες φοβούνται αντίποινα ή απειλές εάν τοκάνουν. Μία/Ένας εργαζόμενη/ος σε υπηρεσίες προστασίας εξήγησε: «Στην κοινωνία μας... Αυτό [η κατάθεση μήνυσης] σβήνει όλους τους μώλωπες και τις πληγές σας και σας κάνει δράστη».

Οι χρονοβόρες δικαστικές διαδικασίες, η ευρεία διακριτική ευχέρεια των δικαστών που δείχνουν προκατάληψη προς τους θύτες και δίνουν προτεραιότητα στην προστασία της «οικογενειακής ενότητας» έναντι της προστασίας των γυναικών, καθώς και ο εξευτελισμός κατά τη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας αποθαρρύνουν τις γυναίκες από το να αναζητήσουν δικαιοσύνη και οδηγούν πολλές να αποσύρουν τις κατηγορίες και να επανέλθουν σε κακοποιητικές καταστάσεις. Η μόνη εγγύηση που απαιτούν τα δικαστήρια όταν οι επιζώσες αποσύρουν τις κατηγορίες είναι ότι ο θύτης - ή η οικογένεια της επιζώσας που μπορεί να είναι αυτή που απειλεί την ίδια- υπογράφει μια «υπόσχεση ότι δεν θα τη βλάψει» - ένα μέτρο διακριτικής ευχέρειας που ζητείται από τις/τους δικαστές και δεν είναι νομικά δεσμευτικό. Κοινωνικοί λειτουργοί δήλωσαν στη Διεθνή Αμνηστία ότι υπήρξαν πολλές περιπτώσεις όπου γυναίκες και κορίτσια σκοτώθηκαν μετά την υπογραφή τέτοιων δεσμεύσεων. Σε μια καταγεγραμμένη περίπτωση, τα πτώματα δύο αδελφών, ηλικίας 17 και 19 ετών, βρέθηκαν τον Σεπτέμβριο του 2020, περίπου ένα μήνα αφότου είχαν φύγει από έναν ξενώνα. Ο πατέρας είχε υπογράψει μια τέτοια δέσμευση αφού τα κορίτσια πείστηκαν από μέλη της οικογένειας να αποσύρουν τις κατηγορίες εναντίον του.

Ο διευθυντής ενός καταφυγίου περιέγραψε στη Διεθνή Αμνηστία μια άλλη περίπτωση έφηβης κοπέλας της οποίας «ο αδελφός της είχε κόψει και τα δύο αυτιά και της είχε ξυρίσει όλα τα μαλλιά… επειδή χρησιμοποιούσε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης». Ο διευθυντής δήλωσε ότι ο δικαστής είπε στον ξενώνα ότι θα έπρεπε να ενθαρρύνει την οικογένεια του κοριτσιού να την πάρει πίσω. Ο αδελφός της δεν συνελήφθη ποτέ.

Επιζώσες και κοινωνικοί λειτουργοί περιέγραψαν επίσης στη Διεθνή Αμνηστία πώς τα έμφυλα στερεότυπα και η κουλτούρα να κατηγορούνται τα θύματα σημαίνουν ότι οι γυναίκες διστάζουν να πάνε στο δικαστήριο και διακινδυνεύουν να ταπεινωθούν.

Μια υπάλληλος περιέγραψε στη Διεθνή Αμνηστία πώς ένας δικαστής είπε σε μια γυναίκα που έμεινε έγκυος μετά τον βιασμό της από τον αδελφό της πως: «Αν ήσουν τόσο φρόνιμο κορίτσι, αυτό δεν θα σου είχε συμβεί». Η οικογένειά της τότε την έπεισε να αποσύρει τις κατηγορίες.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, εξήγησαν οι διευθύντριες/τές των καταφυγίων, οι δικαστές φάνηκε να επιδεικνύουν επιείκεια απέναντι σε παντρεμένους άνδρες που διέπραξαν εγκλήματα εναντίον άλλων μελών της οικογένειας εκτός από τη σύζυγο ή τα παιδιά τους, προκειμένου να διατηρήσουν την ενότητα της οικογένειάς. Η/ο διευθύντρια/ης ενός καταφυγίου περιέγραψε πώς στην περίπτωση ενός 16χρονου κοριτσιού που βιάστηκε από τον 26χρονο ξάδελφό της, η/ο δικαστής άλλαξε την κατηγορία από βιασμό ανηλίκου, που επισύρει ποινή φυλάκισης 15 ετών, στην κατηγορία της μοιχείας επειδή «ο άνδρας ήταν παντρεμένος» και «είχε οικογένεια να φροντίσει».  «Διδάσκουν στους άνδρες πώς να ξεφεύγουν από τον βιασμό και τη δολοφονία», δήλωσε η/ο διευθύντρια/ης του καταφυγίου.

Ελλείψεις στη νομοθεσία για την ενδοοικογενειακή βία

Η Διεθνής Αμνηστία διαπίστωσε ότι ο νόμος της KR-I για την ενδοοικογενειακή βία του 2011 δίνει προτεραιότητα στην προστασία της «ενότητας της οικογένειας» έναντι της δικαιοσύνης και της προστασίας των επιζωσών και προβλέπει ποινές για τους παραβάτες που δεν είναι ανάλογες με τη σοβαρότητα των εγκλημάτων που διαπράττονται.

Το πιο χαρακτηριστικό είναι ότι ο νόμος επιβάλλει μια διαδικασία συμφιλίωσης μεταξύ της επιζώσας και του θύτη πριν ο δικαστής αποφασίσει αν θα παραπέμψει την υπόθεση σε δίκη. Τέτοιες υποχρεωτικές διαδικασίες συμφιλίωσης έρχονται σε αντίθεση με μια προσέγγιση που επικεντρώνεται στην επιζώσα για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας.

Σύμφωνα με τον νόμο, οι πράξεις ενδοοικογενειακής βίας (συμπεριλαμβανομένων των σωματικών βλαβών και του συζυγικού βιασμού) θεωρούνται πλημμελήματα και, ως εκ τούτου, μπορούν να επισύρουν μέγιστη ποινή φυλάκισης τριών ετών. Ενώ ο νόμος παρέχει στις/ους δικαστές τη διακριτική ευχέρεια να κάνουν χρήση αυστηρότερων ποινών που προβλέπονται στον Ποινικό Κώδικα, η Διεθνής Αμνηστία διαπίστωσε ότι η έλλειψη σαφών οδηγιών σε ένα πλαίσιο παγιωμένων έμφυλων στερεοτύπων σημαίνει ότι οι δικαστές σπάνια επιβάλλουν ποινές ανάλογες με τη βαρύτητα του εγκλήματος που διαπράχθηκε. Μια/ένας δικηγόρος δήλωσε: «Οι ποινές που επιβάλλονται από τις δικαστικές αρχές είναι πολύ αυστηρές:

«[Θυμάμαι] την περίπτωση μιας γυναίκας που ξυλοκοπήθηκε σοβαρά από τον σύζυγό της και υπέβαλε τρεις φορές μήνυση και κάθε φορά ο δικαστής επέβαλε στον σύζυγο κάποιο συμβολικό πρόστιμο. Κατέληξε να πηγαίνει τρεις φορές στο δικαστήριο, κάθε φορά με τους ίδιους μώλωπες».

Η ατιμωρησία για «δολοφονίες τιμής» παραμένει επίσης ευρέως διαδεδομένη παρά την τροποποίηση του ποινικού κώδικα το 2002 για την κατάργηση της «τιμής» ως ελαφρυντικής περίστασης σε περιπτώσεις δολοφονίας ή άλλων σοβαρών εγκλημάτων κατά των γυναικών.

Υποχρηματοδοτούμενοι και ανεπαρκείς μηχανισμοί προστασίας

Η Διεθνής Αμνηστία διαπίστωσε επίσης ότι οι μηχανισμοί προστασίας και καταγγελίας που έχει θεσπίσει το κράτος είναι θλιβερά υποχρηματοδοτούμενοι και δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, γεγονός που μειώνει σοβαρά την ικανότητα των θεσμών να στηρίζουν τις γυναίκες και τα κορίτσια που υφίστανται ενδοοικογενειακή βία. Οι φορείς αυτοί περιλαμβάνουν την DCVAW και τους ξενώνες που διαχειρίζεται το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων (MLSA). Μια ενόχληση που ακούστηκε από πολλούς υπαλλήλους των δύο αυτών φορέων ήταν ότι δεν υπάρχει επαρκής πίστη ή δέσμευση για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών από τους υπεύθυνους των οικονομικών.

Οι τρεις ξενώνες που επισκέφθηκε η Διεθνής Αμνηστία ήταν ετοιμόρροποι, υπερπλήρεις, υποστελεχωμένοι και όχι επαρκώς εξοπλισμένοι για τις ανάγκες των επιζωσών.Οι γυναίκες και τα κορίτσια χρειάζονται δικαστική εντολή για να εισέλθουν και να εξέλθουν από τα καταφύγια, η οποία μπορεί να χορηγηθεί μόνο εάν υποβάλουν μήνυση κατά του θύτη. Η απαίτηση αυτή αποκλείει στην πράξη τις επιζώσες που επιλέγουν να μην υποβάλουν καταγγελίες, μεταξύ άλλων από φόβο για αντίποινα.

Μόλις μπουν στα καταφύγια, η ελευθερία κίνησης των γυναικών και των κοριτσιών και η πρόσβαση σε τηλέφωνα και στο διαδίκτυο περιορίζονται σημαντικά. Η Διεθνής Αμνηστία διαπίστωσε ότι αυτοί οι περιορισμοί στην ελευθερία κίνησης και επικοινωνίας είναι δυσανάλογοι και ισοδυναμούν με αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας.

Μια/Ένας ερευνήτρια/τής της DCVAW εξέφρασε τη λύπη του για το γεγονός αυτό:

«Οι ζωές των γυναικών και των κοριτσιών που μπαίνουν στους ξενώνες ουσιαστικά σταματούν... Κοιτάζω τις γυναίκες που εμφανίζονται με πληγές, με μώλωπες στα μάτια και ξέρω ότι ακόμη και αν κάνω τα πάντα, αφού φύγουν από αυτό το γραφείο, το 90% των περιπτώσεων θα επιστρέψει σε αυτό που τις έστειλε εδώ εξαρχής».

«Οι εργαζόμενες/οι της πρώτης γραμμής είναι εξαντλημένες/οι. Η KRG πρέπει να διασφαλίσει ότι οι υποσχέσεις της για μηδενική ανοχή στη βία κατά των γυναικών μεταφράζεται σε συγκεκριμένες δράσεις, ενισχύοντας τη στήριξη αυτών των θεσμών και προβαίνοντας σε βασικές νομικές μεταρρυθμίσεις για την άρση των εμποδίων στη δικαιοσύνη και αναλαμβάνοντας τη δημόσια εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση κατά των διακρίσεων και της έμφυλης βίας. Οι αυξανόμενες αναφορές για ενδοοικογενειακή βία στην KR-I θα πρέπει να λειτουργήσουν ως προειδοποίηση ότι το σημερινό σύστημα παραμελεί τις γυναίκες και τα κορίτσια», δήλωσε η Aya Majzoub.