ΓΕΝΙΑ 2048: ΚΑΙΡΟΣ ΝΑ ΑΝΤΙΣΤΑΘΟΥΜΕ, ΝΑ ΤΑΡΑΞΟΥΜΕ ΤΑ ΝΕΡΑ ΚΑΙ ΝΑ ΦΕΡΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ

Το 2023 σηματοδοτεί την 75η επέτειο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Γεννημένη από τις στάχτες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου υπό τη σκιά των χειρότερων στιγμών της ανθρωπότητας, η διακήρυξη έδωσε την υπόσχεση ενός παγκόσμιου πλαισίου για τη δικαιοσύνη και την αναγνώριση «ίσων και αναφαίρετων δικαιωμάτων» για όλες και όλους. 

Ορισμένοι αμφισβητούν τη νομιμότητα της διακήρυξης. Άλλωστε, συντάχθηκε από μια μειοψηφία κρατών σε μια εποχή που μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε υπό καθεστώς αποικιοκρατίας. Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε αυτό το πρόβλημα, όπως δεν πρέπει να αγνοήσουμε και την κριτική ότι το σύγχρονο καθεστώς ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ένα δυτικό φιλελεύθερο σχέδιο που ευνοεί τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα έναντι των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων.  

Αλλά ενώ η διακήρυξη ήταν αναμφίβολα ένα σχέδιο των νικητών, η σύνταξή της δεν μπορούσε τελικά να ελεγχθεί μόνο από τους ισχυρούς. Τα μικρότερα έθνη κατάφεραν να προσπεράσουν τα μεγάλα, εξασφαλίζοντας ότι το τελικό κείμενο θα υποσχόταν ανθρώπινα δικαιώματα για όλες/-ους χωρίς «διακρίσεις».  Ο Αιγύπτιος αντιπρόσωπος επιβεβαίωσε την «οικουμενικότητα» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την εφαρμογή τους σε άτομα που υπόκεινται σε αποικιοκρατική κυριαρχία ή κατοχή. Γυναίκες αντιπρόσωποι από την Ινδία, τη Βραζιλία και τη Δομινικανή Δημοκρατία διασφάλισαν ότι θα επιβεβαιώνονταν ίσα δικαιώματα για τους άντρες και τις γυναίκες.  

Και μόλις τέθηκε σε ισχύ, η διακήρυξη απέκτησε μια δική της ανατρεπτική ζωή, τροφοδοτώντας αντιαποικιακές πρωτοβουλίες σε όλο τον κόσμο και εμπνέοντας περιφερειακά μέσα για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ευρώπη, την Αμερική και την Αφρική.  

Τα ιδεώδη της διακήρυξης εξαπέλυσαν τη δυναμική τους πολύ πέρα από τον έλεγχο των εθνών που συμμετείχαν στη σύνταξή της. Αυτό συνέβη επειδή οι ρίζες της ήταν πολύ βαθύτερες, πολύ ευρύτερες από το Παρίσι, όπου εγκρίθηκε το 1948 από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών.  Από τη Μεσοποταμία έως την Αρχαία Αίγυπτο, σε όλες τις θρησκευτικές παραδόσεις, σε γραπτά κείμενα ή προφορικές παραδόσεις, σε αρχαίες, προνεωτερικές και σύγχρονες εποχές, η ανθρώπινη ιστορία βρίθει από περιπτώσεις ανθρώπων που ενώθηκαν για να περιορίσουν τη χρήση της εξουσίας και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους.    

Ας κατανοήσουμε σωστά την ιστορία της διακήρυξης. Όχι ωραιοποιώντας την ή αγνοώντας τα σκληρά διπλά πρότυπα της εφαρμογής της. Αλλά αποτίνοντας φόρο τιμής: σε εκείνες και εκείνους που χρησιμοποίησαν την εξαιρετική ρηξιακή της δύναμη κατά τη διάρκεια των αγώνων για απελευθέρωση και ισότητα σε όλο τον κόσμο, σε εκείνες και εκείνους που έκαναν τη διακήρυξη πραγματική και αυθεντική, στον αγώνα τους κατά της αποικιοκρατίας και υπέρ της ανεξαρτησίας, κατά της μισαλλοδοξίας και υπέρ της ισότητας, κατά της πατριαρχίας και υπέρ της έμφυλης δικαιοσύνης, για έναν κόσμο μεγαλύτερης αξιοπρέπειας για «όλα τα μέλη της ανθρώπινης οικογένειας».  

Αυτό είναι που μας προσφέρει η διακήρυξη: αυτοπεποίθηση και έμπνευση.  Είναι η ζωντανή απόδειξη ότι ένα παγκόσμιο όραμα για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι δυνατό, εφικτό, και ότι μπορεί να υλοποιηθεί. 

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πρέπει να γιορτάζουμε τη διακήρυξη, ο λόγος για τον οποίο δεν συνθηκολογούμε με την κριτική κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: Όχι για όσες/-ους την έκαναν γραπτή ιστορία, αλλά για όσες/-ους ανέτρεψαν την ιστορία με αυτήν. 

Σε αυτή την 75η επέτειο, ενώ ο κόσμος παλεύει με τις συγκρούσεις σε επίπεδα ρεκόρ, με την κοινωνικοπολιτική πόλωση, την αυξανόμενη ανισότητα και την υπαρξιακή απειλή της κλιματικής κρίσης, τολμάμε να μας φανταστούμε εκ νέου, σαν να παραδίδουμε μια διακήρυξη του 2048, μια διακήρυξη για τον επόμενο αιώνα των δικαιωμάτων, μια διακήρυξη που θα έχει συνταχθεί από τις πολλές και τους πολλούς, και όχι από τις λίγες και τους λίγους προνομιούχους.  

Είμαστε έτοιμες/-οι να γίνουμε αυτή η γενιά του 2048;  Η διάδοχοι εκείνων που, μέσα από τις στάχτες ενός κόσμου που είχε καταστραφεί από τον πόλεμο, μεταμόρφωσαν την ιστορία μέσω της ανατρεπτικής δύναμης της διακήρυξης;  Ή μήπως, αντίθετα, θα είμαστε η γενιά που έκλεισε τα μάτια στην καταπίεση των άλλων με αντάλλαγμα τη διατήρηση της δικής της δύναμης και επιρροής;

Η κληρονομιά της διακήρυξης μας προκαλεί να προχωρήσουμε στην αντεπίθεση. Απαιτεί να αντισταθούμε στις παγκοσμιοποιημένες, στις υπερεθνικές και στις τοπικές επιθέσεις κατά των δικαιωμάτων. Αλλά μας λέει επίσης ότι αυτό δεν θα είναι αρκετό. Μας ζητάει επιπλέον να διαταράξουμε την οικοδόμηση παγκόσμιων τάξεων που αναπαράγουν ιστορικά προνόμια και αδικίες, παραβιάζουν δικαιώματα και φιμώνουν τις υπερασπίστριες και τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και μας ζητά να μετασχηματίσουμε την παγκόσμια διακυβέρνηση επαναπροσδιορίζοντας, καινοτομώντας, πρωτοστατώντας. 

Μπορούμε και πρέπει να οικοδομήσουμε τολμηρές, οραματικές ηγεσίες, θεσμούς και συστήματα που μπορούν να προστατεύσουν τον πλανήτη μας, για τις μελλοντικές γενιές, και από όλα όσα μας βασανίζουν.  

Ελάτε μαζί μας, και μαζί ας γίνουμε αυτή η γενιά του 2048 που θα ζωντανέψει ένα μέλλον όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα θα τα απολαμβάνουν όλες, όλοι όλα, παντού.