Ο ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΥ ΟΗΕ ΟΦΕΙΛΕΙ ΝΑ ΕΠΙΣΗΜΑΝΕΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΣΕ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΖΩΕΣ ΤΗΣ ΖΟΦΕΡΗΣ «ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ» ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

Τόσο απελπιστική είναι η κατάσταση των σχεδόν 8,500 ανδρών, γυναικών και παιδιών οι οποίοι είναι παγιδευμένοι στα ελληνικά νησιά, που προκάλεσε την επίσκεψη του κορυφαίου διπλωμάτη παγκοσμίως. Η επίσκεψη «αλληλεγγύης» του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Ban Ki-moon στη Λέσβο στις 18 Ιουνίου θα αναδείξει και πάλι την καταστροφική πραγματικότητα των προσφύγων και των μεταναστών που βρίσκονται στοιβαγμένοι στους καταυλισμούς και κοιμούνται καταγής, ενώ ακούραστοι εθελοντές αγωνίζονται να σώσουν την εύθραυστη ελπίδα και υγεία αυτών των ανθρώπων.

Ήρθαν κατά χιλιάδες, διαφεύγοντας από τον πόλεμο και την καταπίεση με την ελπίδα να βρουν ασφάλεια και μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη. Αντ’ αυτού, λόγω ατυχούς συγκυρίας, έχουν τώρα εγκλωβιστεί σε ένα επαίσχυντο «παζάρι» μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας. Εγκαταλελειμμένοι, υπό άθλιες συνθήκες, στο κατώφλι της ηπείρου, υποφέρουν από συνεχώς αυξανόμενο άγχος λόγω της αβεβαιότητας για το μέλλον τους.

Οι ηγέτες της ΕΕ θα πρέπει να σκύψουν το κεφάλι τους από ντροπή που χρειάστηκε η επίσκεψη του ίδιου του Ban Ki-moon. Η επίσκεψη αυτή μαρτυρά πολλά για τα τραγικά κενά της αποτυχημένης «συμφωνίας» ΕΕ-Τουρκίας για το μεταναστευτικό, την οποία παρουσίασαν με τυμπανοκρουσίες πριν από τρεις μήνες.

Σε μία έκθεση της 15^ης Ιουνίου για την τρέχουσα κατάσταση, ο Επίτροπος της ΕΕ για τη Μετανάστευση Δημήτρης Αβραμόπουλος, δήλωσε ότι η «συμφωνία» είναι σε καλό δρόμο και παράγει αποτελέσματα. Το κυριότερο εξ’ αυτών είναι η κάθετη μείωση της ροής των προσφύγων στην Ευρώπη μέσω της Ελλάδας, ένας δεδηλωμένος στόχος από τότε που η «συμφωνία» τέθηκε σε ισχύ στις 20 Μαρτίου. Μέχρι στιγμής, λοιπόν, όλα καλά από στατιστική σκοπιά.

Αλλά αυτά τα στατιστικά στοιχεία παραποιούν μια βαθύτερη πραγματικότητα. Η ΕΕ συνεχίζει να βασίζει τη συμφωνία σε μία επικίνδυνη μυθοπλασία. Η επιστροφή στην Τουρκία των αιτούντων άσυλο βασίζεται στο εσφαλμένο πρόσχημα ότι (η τελευταία) αποτελεί ασφαλή χώρα για να τους φιλοξενήσει. Ωστόσο, η μόνη απτή απόδειξη για αυτόν τον ισχυρισμό είναι ότι απλά αυτό υποστηρίζουν η Τουρκία και η ΕΕ.

Τέτοιες ανούσιες διαβεβαιώσεις μπορεί να ακούγονται πειστικές στους αξιωματούχους που κάθονται στα γραφεία τους στις Βρυξέλλες και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, ή σε ηγέτες στους οποίους παρουσιάστηκε με συντομία μία λεπτομερώς σχεδιασμένη έκδοση των προσφυγικών καταυλισμών στην Τουρκία. Πιθανόν, όμως, να κάνουν εσκεμμένα ότι δεν βλέπουν την πραγματικότητα στο πεδίο. Όπως και να έχει, το τελικό αποτέλεσμα έχει αποβεί συντριπτικό για τις ελπίδες και τα ανθρώπινα δικαιώματα χιλιάδων προσφύγων που βρίσκονται παγιδευμένοι στα ελληνικά νησιά, με τον φόβο του τι μέλλει γενέσθαι.

Γνώρισα τον Hani πολύ πρόσφατα. Ένας 31-χρονος πρώην φοιτητής οικονομικών, είναι ένας από τους πολλούς Σύριους που αντιμετωπίζουν τον άμεσο κίνδυνο επιστροφής στην Τουρκία. Έφτασε στη Χίο στις 20 Μαρτίου, την ημέρα που η «συμφωνία»-δήλωση τέθηκε σε ισχύ. Δεν είχε την τύχη στο πλευρό του – μια μέρα πριν και, ποιος ξέρει, θα μπορούσε να είχε αποφύγει τον τωρινό εφιάλτη. Τρεις μήνες αργότερα εξακολουθεί να βρίσκεται παγιδευμένος υπό άθλιες συνθήκες, αναμένοντας νέα σχετικά με την αίτησή του για άσυλο. Εν τω μεταξύ, οι φήμες πληθαίνουν, όπως επίσης και οι υποσχέσεις και οι απειλές. Οι διακινητές θέλουν να του πάρουν όσα λεφτά του έχουν απομείνει και βίαια επεισόδια ξεσπούν συχνά όσο οι άνθρωποι γίνονται όλο και πιο απελπισμένοι. Την πρώτη μέρα που συνάντησα τον Hani, μου είπε πως η ιδέα να τον στείλουν πάλι πίσω στην Τουρκία «παγώνει τη καρδιά του».

Δεν είναι ο μόνος. Ο Ahmad, ένας μηχανικός που δραπέτευσε από τη Συρία με την οικογένειά του, μου είπε πως ορισμένοι ντόπιοι στην Τουρκία τους κακοποιούσαν και τους χτυπούσαν μπροστά στα μάτια του, απλώς επειδή είναι Σύριοι. Είπε επίσης ότι νωρίτερα αυτόν τον χρόνο η αδερφή του και τα παιδιά της απομακρύνθηκαν βιαίως από την Τουρκία πίσω στη Συρία. Ξανά, η σκέψη και μόνο της Τουρκίας τον κάνει να τρέμει.

Είναι ανήθικο να εξαναγκάζονται άνθρωποι όπως ο Hani και οικογένειες όπως του Ahmad να ζουν καθημερινά μέσα στον φόβο και το άγχος. Είναι παράνομο να στέλνονται πρόσφυγες όπως αυτοί πίσω στην Τουρκία - όπως έχουν διαπιστώσει οι επιτροπές προσφυγών στην Αθήνα. Ωστόσο, δύο Σύριοι πρόσφυγες που αυτή τη στιγμή βρίσκονται υπό κράτηση στη Λέσβο, θα μπορούσαν σύντομα να είναι εκείνοι οι πρώτοι που θα επιστραφούν στην Τουρκία παρά τη θέλησή τους από τότε που άρχισε να εφαρμόζεται η «συμφωνία». Εν τω μεταξύ, τρεις άλλοι αιτούντες άσυλο που αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο απέλασης έχουν απευθυνθεί στο Δικαστήριο της ΕΕ, με το επιχείρημα ότι η επιστροφή τους βάσει της «συμφωνίας» ΕΕ-Τουρκίας θα παραβίαζε το δίκαιο της ΕΕ.

Η έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας έχει αποκαλύψει αξιόπιστα αποδεικτικά στοιχεία σύμφωνα με τα οποία, σε αρκετές περιπτώσεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών του 2015 και στις αρχές του 2016, εκατοντάδες και ενδεχομένως χιλιάδες αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες που βρίσκονταν στην Τουρκία στάλθηκαν πίσω στο Αφγανιστάν, το Ιράκ και τη Συρία. Αυτό συνιστά κατάφωρη παραβίαση της Συνθήκης για τους Πρόσφυγες του 1951. Τούρκοι αξιωματούχοι πολύ σωστά επισημαίνουν ότι η χώρα τους φιλοξενεί περισσότερους πρόσφυγες από κάθε άλλη χώρα. Αληθεύει επίσης ότι πολλοί από αυτούς ζουν υπό άθλιες συνθήκες και δεν έχουν καμία πιθανότητα να τους χορηγηθεί το πλήρες καθεστώς του πρόσφυγα. Αυτή είναι μία πραγματικότητα που η ΕΕ δεν μπορεί να αγνοήσει.  

Το να προσποιούμαστε ότι η παρούσα «βουτιά» των αφίξεων στην Ευρώπη θα συνεχιστεί, αποτελεί ακόμα μία πλάνη. Με το να σηκώσει  τη «γέφυρα», η Ευρώπη Φρούριο δεν κατάφερε παρά μόνο να αυξήσει το κόστος σε ανθρώπινες ζωές, καθώς οι άνθρωποι επιλέγουν να ακολουθήσουν ακόμα πιο επικίνδυνες διαδρομές. Επίσης, εξυπηρετεί τα συμφέροντα των εγκληματικών κυκλωμάτων διακίνησης ανθρώπων τα οποία η ΕΕ έχει δεσμευτεί να αντιμετωπίσει.

Ωστόσο, αντί να αλλάξουν πορεία, οι ηγέτες της ΕΕ επεκτείνουν το εξελισσόμενο μοντέλο που αποτελεί  το «παζάρι» με την Τουρκία. Τα σχέδια της ΕΕ για στενότερη συνεργασία με τη Λιβύη στο μεταναστευτικό μπορεί να συμβάλλουν στην πυροδότηση ανεξέλεγκτης κακομεταχείρισης και επ’ αόριστον κράτησης υπό άθλιες συνθήκες χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών. Εν μέσω της αμείωτης προσφυγικής κρίσης, είναι η στιγμή να καταπνίξουμε αυτές τις ανέντιμες «συμφωνίες» εν τη γενέσει τους.

Όπως κάνουν συχνά, ο Επίτροπος Αβραμόπουλος και άλλοι αξιωματούχοι της ΕΕ αυτή την εβδομάδα προέβησαν σε υποσχέσεις αναφορικά με την ανάγκη για ασφαλείς, νόμιμες οδούς για τους πρόσφυγες που έρχονται στην Ευρώπη. Ωστόσο, η «συμφωνία» ΕΕ-Τουρκίας και επακόλουθοι διακανονισμοί με τρίτες χώρες δεν συνάδουν με τις παραπάνω υποσχέσεις.  

Αντί να μεταθέτει σε τρίτους την ευθύνη της για την προστασία των προσφύγων, η ΕΕ οφείλει να βρει πραγματικές και βιώσιμες λύσεις. Αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνουν την αποτελεσματική επανεγκατάσταση των προσφύγων στην Ευρώπη από την Τουρκία, μέσω ασφαλών και νόμιμων οδών, όπως επίσης και τη μετεγκατάσταση των χιλιάδων προσφύγων που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Όπως ο Πάπας Φραγκίσκος και άλλοι πριν από εκείνον, έτσι και ο Γενικός Γραμματέας Ban αυτό το Σαββατοκύριακο σίγουρα θα γίνει μάρτυρας του ανθρώπινου πόνου στο κέντρο κράτησης στη Μόρια της Λέσβου. Η καταστροφή ενός μεγάλου μέρους των εγκαταστάσεων του κέντρου από φωτιά που ξέσπασε εν μέσω εντάσεων νωρίτερα αυτόν τον μήνα έρχεται να προστεθεί στην ήδη υπάρχουσα πλήρη απόγνωση όσων βρίσκονται εκεί. Ο Ban θα πρέπει να είναι σαφής ότι η «συμφωνία» ΕΕ-Τουρκίας έχει λειτουργήσει ως μία ξεκάθαρη γενεσιουργός αιτία όλης αυτής της απελπισίας.

Πολλοί ισχυρίζονται ότι η «συμφωνία» ΕΕ-Τουρκίας αποσυντίθεται και μπορεί να καταρρεύσει. Όποιες και αν είναι οι αιτίες της ενδεχόμενης κατάρρευσης, είναι σημαντικό για τους ηγέτες της ΕΕ να αναγνωρίσουν ότι ήταν ανήθικη και παράνομη από την πρώτη στιγμή που αποφασίστηκε η υιοθέτησή της. Το νέο μοντέλο που επιδιώκουν να καθιερώσουν δεν θα πρέπει να ευδοκιμήσει – η σύμπραξη σε παράνομους διακανονισμούς με τρίτες χώρες ώστε να επέλθουν τα επιθυμητά «αποτελέσματα» δεν είναι ο κατάλληλος τρόπος για να αντιμετωπίζουν τα ζητήματά τους.  

Η Ευρώπη έχει τη δυνατότητα και οφείλει να αποτελέσει παράδειγμα για τις εύπορες χώρες ανά τον κόσμο ως προς τον καταμερισμό της ευθύνης για την προστασία των προσφύγων. Κατά την παραμονή του στη Λέσβο, ο Γενικός Γραμματέας Ban οφείλει να καταστήσει σαφές ότι οτιδήποτε λιγότερο είναι μία ηθική και νομική αποτυχία και ότι η ΕΕ και τα μέλη της θα πρέπει να φανούν αντάξιοι των διεθνών υποχρεώσεών τους.