Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΡΙΟ 2016: ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ, 20 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΚΕΡΔΙΖΟΥΝ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΜΕΙΝΟΥΝ ΣΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΟΥΣ

Από τη μία πλευρά, 20 οικογένειες που ζουν στα ερείπια αυτού που κάποτε αποτελούσε μια ζωντανή κοινότητα 600 οικογενειών, χτισμένη πριν από πέντε δεκαετίες, μπροστά σε αυτό που τώρα είναι το Ολυμπιακό Πάρκο του Ρίο, ένα από τα σημαντικότερα περιουσιακά στοιχεία της πόλης. 

Από την άλλη μεριά, η αδιάρρηκτη βούληση των αρχών του Rio de Janeiro που είναι αποφασισμένες να εκκενώσουν την περιοχή παρά το γεγονός ότι έχουν χορηγήσει στην κοινότητα το δικαίωμα να βρίσκεται εκεί για έναν αιώνα.

Ακολούθησαν μήνες σκληρών αγώνων, στα δικαστήρια και στους δρόμους, με περισσότερους από τους μισούς κατοίκους της κοινότητας να παρενοχλούνται με σκοπό να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και με ορισμένους να υποβάλλονται βίαια σε έξωση.

Η Maria da Penha, μια 51χρονη μητέρα που αποτελεί το πιο ενεργητικό μέλος της κοινότητας, επιτέλους χαμογελάει – αν και με επιφύλαξη. Ενάντια σε όλες τις πιθανότητες, η αδιάκοπη εκστρατεία που καθοδηγούσε για μήνες κατάφερε να εξασφαλίσει μια συμφωνία με τον τοπικό δήμο, ώστε να επιτραπεί στις 20 οικογένειες που εξακολουθούν να βρίσκονται εκεί να παραμείνουν στη γη τους. Οι τοπικές δημοτικές αρχές συμφώνησαν να κατασκευάσουν νέα σπίτια για αυτές τις οικογένειες και η ανέγερση αναμένεται να ξεκινήσει το Μάιο. 

«Υπάρχει ακόμα πολύ δυσπιστία λόγω όλων όσων μας έχουν κάνει οι αρχές, όσων έχουμε περάσει. Ωστόσο όταν αρχίσουν να κατασκευάζουν τα σπίτια που μας υποσχέθηκαν, αυτό θα είναι μια νίκη για εμάς, για όλους όσοι μας υποστήριξαν και για την πόλη στο σύνολό της. Περιμένουμε ένα αίσιο τέλος» δήλωσε η Maria μιλώντας στην εκκλησία που είναι πλέον το σπίτι της, καθώς το δικό της σπιτικό κατεδαφίστηκε τον περασμένο Μάρτιο. 

Ένας δύσβατος δρόμος προς τη νίκη

Κρυμμένο σε μια από τις ανερχόμενες περιοχές του Rio de Janeiro, 45 λεπτά από την μοντέρνα παραλία Ipanema, μόλις 30 σπίτια στέκονται στα ερείπια της γειτονιάς που κάποτε φιλοξενούσε περίπου 600 οικογένειες. Οι λιγοστοί κάτοικοι που παραμένουν εκεί περιβάλλονται από αναμνήσεις της μακράς και οδυνηρής μάχης για να κρατήσουν τα σπίτια τους - σωρούς ερειπίων, γκράφιτι, καμένες σακούλες σκουπιδιών, πεταμένα παιχνίδια και σπασμένες τηλεοράσεις. 

Πριν από ένα χρόνο, η Vila Autodromo ήταν μια ζωντανή κοινότητα. Ήταν γνωστή ως μια από τις λίγες «ειρηνικές φαβέλες» του Rio de Janeiro, ένας επιζών του ανελέητου πολέμου των ναρκωτικών που αποτελεί πληγή για εκατομμύρια ζωές. Η κοινότητα είχε στο παρελθόν εστιατόρια, ένα πάρκο για παιδιά, ένα πολιτιστικό κέντρο και μια εκκλησία. 

Αφότου ωστόσο η περιοχή μετατράπηκεσε «φιλέτο» σε μια από τις πιο ακριβές πόλεις στη Νότια Αμερική και με την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Ρίο 2016 προ των πυλών, οι αρχές αποφάσισαν ότι η κοινότητα έπρεπε να φύγει. Η Maria και οι γείτονές της υπεραμύνθηκαν του δικαιώματός τους να παραμείνουν στη γη τους, περνώντας χρόνια μαχών στα δικαστήρια.

Μια μακρόχρονη μάχη

Ίσως χωρίς να το συνειδητοποιούν, μέσα από τη φαινομενικά ατελείωτη μάχη για την προστασία της κοινότητάς τους η Maria da Penha Silva και πολλοί από τους γείτονές της έγιναν ακτιβιστές. Μετακόμισε στη Vila Autodromo πριν από σχεδόν τρεις δεκαετίες με την ελπίδα μιας ειρηνικής ζωής. Όμως λίγα χρόνια αργότερα, οι αρχές άρχισαν να παρενοχλούν τις οικογένειές τους για να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

Η πιο πρόσφατη απειλή έκανε την εμφάνισή της μόλις οι Ολυμπιακοί Αγώνες ανατέθηκαν στο Rio de Janeiro και οι αρχές άρχισαν να ψάχνουν για την τοποθεσία των νέων εγκαταστάσεων. Αυτή η όμορφη έκταση γης, με θέα μια λίμνη, αποτελούσε μια κορυφαία επιλογή.

Οι οικοδομικές εργασίες άρχισαν σχεδόν αμέσως. Οι αρχές ήθελαν να διασφαλίσουν ότι από τη στιγμή που το Rio θα καλωσόριζε τον κόσμο, ένα απολύτως τακτοποιημένο πάρκο θα ήταν το μόνο πράγμα που θα στέκεται ανάμεσα στο Ολυμπιακό Πάρκο - με τα γυμναστήρια, τις πισίνες, τα γήπεδα και τα κέντρα τύπου - και τον πολυσύχναστο δρόμο που θα το συνδέει με το κέντρο της πόλης. Σε κάποιους κατοίκους προσφέρθηκαν χρήματα ή νέα διαμερίσματα στην περίπτωση που έφευγαν. Πολλοί από αυτούς που μετακόμισαν διαμαρτύρονται τώρα ότι η νέα εστία τους είναι επικίνδυνη και άσχημα χτισμένη. Όσοι απέρριψαν την προσφορά πιέστηκαν σιγά σιγά να φύγουν. Το νερό και το ηλεκτρικό ρεύμα κόπηκαν, η διακομιδή των απορριμμάτων σταμάτησε και τελικά εμφανίστηκε η δημοτική αστυνομία με μπουλντόζες, εκδιώκοντας τους ανθρώπους από τα σπίτια τους χωρίς προειδοποίηση. Η Maria αλλά και άλλοι τραυματίστηκαν σοβαρά κατά τη διάρκεια των εξώσεων. 

Και έτσι η Maria έχασε το σπίτι των τριών υπνοδωματίων που της είχαν χρειαστεί έξι χρόνια για να χτίσει. Ζει τώρα μαζί με έναν γείτονα, τα λίγα υπάρχοντά της στοιβαγμένα σε σακούλες σκουπιδιών και σε χαρτοκιβώτια, σε έναν χώρο που παλαιότερα αποτελούσε την εκκλησία της κοινότητας. 

H Maria περνά τις μέρες και τις νύχτες της περπατώντας στην κοινότητα συναντώντας τους γείτονές της, οι οποίοι έχουν γίνει η οικογένειά της και δείχνοντας στους επισκέπτες πως ήταν το μέρος παλαιότερα. Και πράγματι χρειάζεται κανείς φαντασία για να μετατρέψει σε εικόνα τις σκηνές που η ίδια περιγράφει με τόσο πάθος. Για να φανταστεί το σπίτι που έχτισε, για να δει τους δρόμους χωρίς μπάζα και σκουπίδια, για να φανταστεί τα 500 δέντρα που κάποτε αγκάλιαζαν την κοινότητα προστατεύοντάς την από την τυραννική ζέστη του Rio. Στην πραγματικότητα, μόλις και μετά βίας μπορεί κανείς να ακούσει τη Maria να μιλά πάνω από τον εκκωφαντικό θόρυβο των φορτηγών που βοηθούν, παραδίπλα, στην κατασκευή του Ολυμπιακού Χωριού.

Σήμερα, η Vila Autodromo και το Ολυμπιακό Πάρκο σηματοδοτούν πολλά από αυτά που είναι λάθος στην Βραζιλία. Αυτό το σύμβολο του διεθνούς κύρους του Rio βρίσκεται δίπλα στον τόπο της τραγωδίας της Maria, ανάμεσα στην άβυσσο που χωρίζει τους λίγους πλούσιους από τις περιθωριοποιημένες μάζες στη μεγαλύτερη οικονομία της Νότιας Αμερικής. Αστραφτερά, νέα κτίρια από τη μία πλευρά. Μπάζα και απόγνωση από την άλλη.   

Ο αγώνας τους αποτελεί παράδειγμα για πολλές άλλες κοινότητες, οι οποίες συνεχίζουν να μάχονται, σε όλη τη Βραζιλία, για το δικαίωμά τους να μην εκδιωχτούν από τα σπίτια τους.

Παρά τη συμφωνία που κατάφεραν να εξασφαλίσουν με τις αρχές, πολλά ερωτήματα παραμένουν ως προς το πώς θα εφαρμοστεί πραγματικά και πότε θα έχουν οι κάτοικοι της Vila Autodromo τα νέα τους σπίτια.

Αλλά για τώρα, η Maria είναι ευτυχισμένη.