Η καταστροφική κατάπτωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων ως αποτέλεσμα της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία δεν πρέπει να κρύψει τις ευρύτερες τάσεις που αναδιαμόρφωσαν την Ευρώπη με ανησυχητικούς τρόπους τον τελευταίο χρόνο. Η αποτυχία των ευρωπαϊκών κρατών να αντιμετωπίσουν τις βαθιές ανισότητες που επιδεινώθηκαν από τον αντίκτυπο της πανδημίας έχει εντείνει την υποχώρηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων συχνά υπό το πρόσχημα των δρακόντειων μέτρων για τον κόβιντ.
ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑΣ 2021/22: ΕΥΡΩΠΗ
Ευρώπη και Κεντρική Ασία: Η υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων υπό απειλή σε περιοχές που έχουν πληγεί από την πανδημία
Αντί να αντιμετωπίσουν τις βαθιές κοινωνικοοικονομικές ανισότητες για μια δίκαιη ανάκαμψη από την πανδημία, τα κράτη σε όλη την Ευρώπη εξαπέλυσαν συστηματική επίθεση στην υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων το 2021, στοχεύοντας ειρηνικές/-ούς διαδηλώτριες/-ωτές, δημοσιογράφους, υπερασπίστριες/-ιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων, δικάστριες/-αστές και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σε μια προσπάθεια να φιμώσουν τη διαφωνία, δήλωσε η Διεθνής Αμνηστία στο πλαίσιο δημοσίευσης της ετήσιας έκθεσής της.
Η Ετήσια Έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας 2021/22: Η κατάσταση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στον κόσμο περιγράφει λεπτομερώς πώς, δύο χρόνια μετά την πανδημία, η Ευρώπη αντιμετωπίζει διαρκή άνοδο του αυταρχισμού, κατά καιρούς κάτω από το φύλλο συκής της προστασίας των πληθυσμών από τον κόβιντ.
Marie Struthers, διευθύντρια της Διεθνούς Αμνηστίας για την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία.
«Αντί να αντιμετωπίζουν τις αδικίες και τις βαθιές ανισότητες, πολλές κυβερνήσεις προσπάθησαν να φιμώσουν και να καταστείλουν όσες και όσους διαμαρτύρονται ειρηνικά και μιλούν ανοιχτά».
Όταν χρειαζόμασταν περισσότερο ανεξάρτητες φωνές, άνθισε η οπισθοδρομική τάση για την καταστολή της διαφωνίας
Σε πολλά μέρη της Ευρώπης, ανεξάρτητες και κριτικές φωνές καταπνίγηκαν. Οι υπερασπίστριες/-ιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων, οι ΜΚΟ, δημοσιογραφικά πρακτορεία και ηγέτιδες/-ες της αντιπολίτευσης αποτέλεσαν στόχους παράνομων συλλήψεων και κρατήσεων.
Οι κυβερνήσεις στην Πολωνία, τη Γεωργία, το Κιργιστάν και την Τουρκία συνέχισαν να διαβρώνουν τη δικαστική ανεξαρτησία, αποδυναμώνοντας έτσι έναν σημαντικό έλεγχο στην εκτελεστική εξουσία.
Στη Ρωσία, τη Λευκορωσία και σε ορισμένες άλλες χώρες, οι αρχές επέβαλαν διάφορους περιορισμούς στην ελευθερία της έκφρασης και των μέσων ενημέρωσης. Οι δημοσιογράφοι σε Βοσνία και Ερζεγοβίνη και στην Κροατία αντιμετώπισαν εκατοντάδες μηνύσεις για συκοφαντική δυσφήμιση, συχνά από πολιτικούς. Η Βουλγαρία, η Τσεχική Δημοκρατία και η Σλοβενία καταπάτησαν την ανεξαρτησία και τον πλουραλισμό της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης. Η Τουρκία παραμένει ένας από τους μεγαλύτερους δεσμοφύλακες δημοσιογράφων στον κόσμο.
Πολλές άλλες χώρες απέτυχαν να τηρήσουν την υποχρέωσή τους να διαμορφώσουν ένα ασφαλές και ευνοϊκό περιβάλλον για τις/τους υπερασπίστριες/-ιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Οι υπερασπίστριες/-ιστές των δικαιωμάτων των μεταναστριών/-ών συνέχισαν να αντιμετωπίζουν ποινικοποίηση στην Κύπρο, τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ιταλία και τη Μάλτα. Οι υπερασπίστριες/-ιστές γυναικών και/ή ΛΟΑΤΙ ατόμων υπέστησαν παρενόχληση, άδικες διώξεις και εκστρατείες συκοφαντικής δυσφήμισης στο Αζερμπαϊτζάν, τη Γεωργία, την Ουγγαρία, την Πολωνία και την Τουρκία, μεταξύ άλλων χωρών.
Στην Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν, οι υπερασπίστριες/-ιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων αντιμετώπισαν αβάσιμες έρευνες, διώξεις και καταδίκες. Οι αυθαίρετοι περιορισμοί στο έργο των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών παραμένουν σοβαρό ζήτημα στην Ουγγαρία, την Ελλάδα και την Τουρκία, καθώς και στη Ρωσία και τη Λευκορωσία. Αρκετές χώρες –συμπεριλαμβανομένου του Αζερμπαϊτζάν, της Ουγγαρίας, του Καζακστάν και της Πολωνίας– χρησιμοποίησαν το λογισμικό κατασκοπείας NSO για να στοχοποιήσουν υπερασπίστριες/-ιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων και στελέχη της αντιπολίτευσης.
Η Ρωσία, η Λευκορωσία και το Καζακστάν καταδίωξαν βίαια ειρηνικές/-ούς διαδηλώτριες/-ωτές. Πολλές χώρες όπως η Ελλάδα, η Κύπρος και η Τουρκία έθεσαν ή διατήρησαν περιορισμούς στις ειρηνικές συναθροίσεις, συμπεριλαμβανομένων γενικών απαγορεύσεων υπό την πανδημία και αυθαίρετων κρατήσεων και διώξεων απλώς και μόνο εξαιτίας της άσκησης δικαιωμάτων. Μεγάλες διαμαρτυρίες κατά των περιορισμών που σχετίζονται με τον κόβιντ στα τέλη του 2021 στην Αυστρία, το Βέλγιο, την Κροατία, την Ιταλία και την Ολλανδία στιγματίστηκαν συχνά από βία, πολλές συλλήψεις και τραυματισμούς ορισμένων διαδηλωτριών/-ών.
Οι χώρες κρύφτηκαν πίσω από τα σύνορα αποφεύγοντας τις ευθύνες τους απέναντι στις προσφύγισσες, τους πρόσφυγες και τις/τους μετανάστριες/-ες
Το καλωσόρισμα των Ουκρανών από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες που βλέπουμε σήμερα έρχεται σε έντονη αντίθεση με τη γενική τάση της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη μετανάστευση και το άσυλο το 2021, στο πλαίσιο της οποίας προχώρησε η συνεχής οχύρωση πολλών συνόρων, η πραγματοποίηση βίαιων επαναπροωθήσεων, η ευρεία αποδοχή του θανάτου και των βασανιστηρίων στα σύνορα ως αποτρεπτικά μέσα για την παράτυπη μετανάστευση, και η συνεχιζόμενη μείωση των κανόνων προστασίας των προσφυγισσών και των προσφύγων.
Η Ελλάδα χαρακτήρισε την Τουρκία ασφαλή χώρα για πολλές/-ούς που αναζητούν προστασία. Η Δανία προσπάθησε να ακυρώσει τις άδειες παραμονής Σύριων και αρκετές χώρες επέστρεψαν Αφγανές/-ούς αιτούσες/-ντες άσυλο μέχρι λίγο πριν την κατάληψη της χώρας από τους Ταλιμπάν. Η Λευκορωσία έδωσε βίζα σε χιλιάδες ανθρώπους από τη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα στις Κούρδισσες και τους Κούρδους του Ιράκ, και στη συνέχεια τους ώθησε βίαια προς τα σύνορα της Πολωνίας, της Λιθουανίας και της Λετονίας.
Αυτές οι χώρες καθιέρωσαν καθεστώτα έκτακτης ανάγκης, κατάργησαν το δικαίωμα αναζήτησης ασύλου στα σύνορά τους και νομιμοποίησαν τις επαναπροωθήσεις. Οι επαναπροωθήσεις –παράνομες συνοπτικές επιστροφές ατόμων χωρίς να αξιολογηθούν οι ανάγκες προστασίας τους– έγιναν επίσης από πολλές επιπλέον χώρες, όπως η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η Κροατία, η Ελλάδα, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Τουρκία και η Βόρεια Μακεδονία.
«Πολλές/-οί αντιλαμβάνονται τα δύο μέτρα και δύο σταθμά ανάμεσα στη μεταχείριση Ουκρανών και άλλων προσφύγων από την Ευρώπη. Η κρίση στην Ουκρανία δείχνει ότι η Ευρώπη έχει την ικανότητα να παρέχει προστασία σε όλους τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη χωρίς διακρίσεις – εάν υπάρχει πολιτική βούληση».
Nils Muižnieks, διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας για την Ευρώπη
Ο αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών και η ανάπτυξη του ρατσισμού
Στην Ευρώπη παρατηρήθηκε επίσης αύξηση του ρατσισμού που στοχοποιούσε τις/τους μαύρες/-ους, τις/τους μουσουλμάνες/-ους, τις/τους Ρομά και τις/τους εβραίες/-ους. Σε ορισμένες χώρες εμφανίστηκαν αντιδράσεις ενάντια στο Black Lives Matter. Επικαλούμενες την ανάγκη αντιμετώπισης της τρομοκρατίας και της ριζοσπαστικοποίησης, η Αυστρία και η Γαλλία ενίσχυσαν την επιτήρηση των μουσουλμανικών κοινοτήτων, έκαναν επιδρομές σε τζαμιά και έκλεισαν ορισμένες μουσουλμανικές οργανώσεις. Οι κοινότητες των Ρομά, οι οποίες εδώ και πολύ καιρό υπόκεινται σε υπερβολική αστυνόμευση και σχολική υποεκπαίδευση, αντιμετώπισαν περαιτέρω κοινωνικό αποκλεισμό και απομόνωση υπό τον κόβιντ. Τα εγκλήματα μίσους κατά των Εβραίων αυξήθηκαν στην Αυστρία, τη Γερμανία, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Τα δικαιώματα των γυναικών υπέστησαν οπισθοδρόμηση ποικίλων μορφών στην Ευρώπη, και όχι μόνο λόγω των αρνητικών επιπτώσεων του κόβιντ στα κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα των γυναικών και του συντηρητικού αέρα που σάρωσε την Κεντρική Ασία με την κατάληψη από τους Ταλιμπάν. Η μεγαλύτερη οπισθοδρόμηση σημειώθηκε στην Πολωνία, όπου τέθηκε σε ισχύ μια σχεδόν πλήρης απαγόρευση των αμβλώσεων, και στην Τουρκία, η οποία αποχώρησε από μια συνθήκη-ορόσημο για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Ωστόσο, το Σαν Μαρίνο νομιμοποίησε την άμβλωση, η Μολδαβία και το Λιχτενστάιν επικύρωσαν τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, και η Σλοβενία αναμόρφωσε τη νομοθεσία της για τον βιασμό ώστε αυτός να ορίζεται στη βάση της συναίνεσης.
Η Ευρώπη απέτυχε να λάβει αποφασιστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης συμφωνώντας στους απαραίτητους στόχους μείωσης των εκπομπών. Επιπλέον, στις διαπραγματεύσεις του COP26, οι ευρωπαϊκές χώρες αντιτάχθηκαν στα οικονομικά μέτρα στήριξης των αναπτυσσόμενων χωρών για τις απώλειες και τις ζημιές που υπέστησαν ως αποτέλεσμα της κλιματικής κρίσης. Ωστόσο, ακτιβίστριες/-ιστές προχώρησαν επιτυχώς σε δικαστικές αγωγές στο Βέλγιο, τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ολλανδία, ώστε να υποχρεώσουν τις κυβερνήσεις και μια μεγάλη εταιρεία πετρελαίου να περιορίσουν τις εκπομπές.
Στο αποκορύφωμα της πανδημίας, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. και το Ηνωμένο Βασίλειο συσσώρευσαν περισσότερες δόσεις απ’ όσες χρειάζονταν, ενώ έκαναν τα στραβά μάτια καθώς ο μεγάλες φαρμακευτικές έθεταν τα κέρδη πάνω από τους ανθρώπους, αρνούμενες να μοιραστούν την τεχνολογία τους για να επιτρέψουν την ευρύτερη διανομή εμβολίων. Οι συνέπειες της συμπαιγνίας μεταξύ εταιρικών κολοσσών και δυτικών κυβερνήσεων επηρέασαν τα συστήματα υγείας και τα συστήματα οικονομικής και κοινωνικής υποστήριξης στα φτωχότερα έθνη.
«Η απτή και επίμονη αντίσταση που προσφέρουν τα λαϊκά κινήματα σε όλο τον κόσμο είναι ένας φάρος ελπίδας. Ακάθεκτοι και απτόητοι, είναι ένα ηχηρό κάλεσμα για έναν πιο ισότιμο κόσμο. Εάν οι κυβερνήσεις δεν ξαναχτίσουν καλύτερα –στην περίπτωση που δείχνουν να προτίθενται να ξαναχτίσουν τα σπασμένα– τότε δεν μας μένουν πολλές επιλογές», δήλωσε η Agnès Callamard, γενική γραμματέας της Διεθνούς Αμνηστίας.
«Πρέπει να πολεμήσουμε κάθε προσπάθειά τους να μας φιμώσουν και πρέπει να αντισταθούμε σε κάθε προδοσία τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, τις επόμενες εβδομάδες, ξεκινάμε μια παγκόσμια εκστρατεία αλληλεγγύης με τα λαϊκά κινήματα, μια εκστρατεία που απαιτεί τον σεβασμό του δικαιώματος στη διαμαρτυρία. Πρέπει να οικοδομήσουμε και να αξιοποιήσουμε την παγκόσμια αλληλεγγύη, ακόμη και αν οι ηγέτες μας δεν το θέλουν».