ΠΩΣ ΝΑ ΞΕΚΙΝΗΣΩ ΕΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΜΟΥ

Πώς να ξεκινήσω ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη τάξη μου

Πριν επιλέξουμε το θέμα πάνω στο οποίο θα εργαστούμε, εξετάζουμε όλους τους παράγοντες που θα επηρεάσουν τη δεκτικότητα και αποδοχή των μαθητών. Είναι σημαντικό για παράδειγμα, να γνωρίζουμε αν υπάρχουν μαθητές που βιώνουν συνθήκες διακρίσεων ή τη στέρηση κάποιου δικαιώματός τους.

Η οργάνωση της τάξης, οι σχέσεις μεταξύ των μαθητών, ο τρόπος δουλειάς και όλοι εκείνοι οι παράγοντες που διαμορφώνουν το άτυπο ή κρυφό πρόγραμμα είναι η πρώτη μας μέριμνα.

Πρώτο Βήμα: Οργάνωση της τάξης

Στο Νηπιαγωγείο και στο Δημοτικό

Οργανώνουμε τον τρόπο επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των μαθητών, ώστε να υπάρχει κλίμα σεβασμού από όλους για όλους.

Τα μικρά παιδιά μπορεί να δυσκολεύονται να χειριστούν και να κατανοήσουν αφηρημένες έννοιες όπως δικαιώματα, ελευθερία, δημοκρατία αλλά μαθαίνουν πολύ περισσότερο από την εμπειρία και το πλαίσιο. Οι δραστηριότητες, το κλίμα, η οργάνωση της τάξης, οι σχέσεις και ο τρόπος επικοινωνίας παίζουν μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη κουλτούρας σεβασμού των δικαιωμάτων.

Η διδασκαλία στα ανθρώπινα δικαιώματα στο νηπιαγωγείο και στο δημοτικό στοχεύει περισσότερο στην ανάπτυξη στάσεων και δεξιοτήτων, στην υιοθέτηση αξιών και προτύπων σεβασμού και συνεργασίας και λιγότερο σε γνωστικούς στόχους.

Στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο

Οργανώνουμε τα μέσα επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των μαθητών: πρόσβαση στο υλικό, οργάνωση τακτικών συναντήσεων συνεργασίας- συζήτησης κλπ.

Τα μεγαλύτερα παιδιά χαίρονται να επεξεργάζονται κριτικά και δημιουργικά τις αφηρημένες έννοιες, να ενημερώνονται και να οργανώνουν συζητήσεις για κοινωνικά θέματα και να αναπτύσσουν την προσωπική τους κοσμοθεωρία. Οι εφημερίδες και τα ρεπορτάζ, τα έργα τέχνης από τη λογοτεχνία μέχρι τον κινηματογράφο και το θέατρο, τα κοινωνικά γεγονότα που απασχολούν την τοπική αλλά και τη διεθνή κοινότητα, οι συζητήσεις στο διαδίκτυο και οι νέες τεχνολογίες αποτελούν σημαντικές πηγές για τη διδασκαλία των δικαιωμάτων.

Η διδασκαλία στα ανθρώπινα δικαιώματα στο γυμνάσιο και στο λύκειο στοχεύει στην ενημέρωση, στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης και στην καλλιέργεια στάσης ευθύνης απέναντι στην εφαρμογή των δικαιωμάτων.

Δεύτερο βήμα: Ανάπτυξη εμπιστοσύνης και σεβασμού

Για όλες τις βαθμίδες

Αρχίζουμε με δραστηριότητες που θα ενισχύσουν το αίσθημα εμπιστοσύνης μεταξύ των μαθητών. Εμπιστοσύνη στο ότι ανήκω και μοιράζομαι και εμπιστοσύνη στο ότι σέβονται την προσωπικότητά μου. Αυτά τα δύο συναισθήματα συνιστούν τη βάση για την κουλτούρα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι καταλυτικός στην ανάπτυξή τους.

Όταν στην τάξη υπάρχει έστω και ένας μαθητής που αισθάνεται ότι μπορεί να γίνει αντικείμενο κοροϊδίας ή ότι απομονώνεται από την ομάδα εξαιτίας κάποιας ιδιαιτερότητάς του, όταν φοβάται να πει τη γνώμη του ή να εκφράσει τα συναισθήματά του, τότε η διδασκαλία στα ανθρώπινα δικαιώματα χάνει το νόημά της. Πριν ξεκινήσουμε να επεξεργαστούμε ένα θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων με την τάξη μας, αφιερώνουμε μερικές συναντήσεις στη διασφάλιση ενός κλίματος εμπιστοσύνης.

Τρίτο βήμα: Η εμπειρία της ανθρώπινης ζεστασιάς

Για όλες τις βαθμίδες

Ο αριθμός των μαθητών στην τάξη, ο όγκος της ύλης, τα καθημερινά μικροπροβλήματα και οι πολλές απαιτήσεις του κοινωνικού περίγυρου εντατικοποιούν την εργασία και μειώνουν τις ευκαιρίες επικοινωνίας και αμοιβαιότητας στο σχολείο. Προσπαθώντας να καλύψουν όλες τις απαιτήσεις στο πρόγραμμα της ημέρας, οι εκπαιδευτικοί συχνά αυξάνουμε τον χρόνο σχολικής εργασίας εις βάρος της συναισθηματικής έκφρασης και ανάπτυξης.

Χρειάζεται να αφιερώσουμε μια ώρα της εβδομάδας ή του μήνα στην επικοινωνία των προσωπικών ανησυχιών, στο μοίρασμα προβληματισμών και στην εμψύχωση της ομάδας ώστε να δημιουργηθεί η κατάλληλη βάση για τη διδασκαλία στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Το περιεχόμενο αυτής της επικοινωνίας μπορεί να καθορίζεται από ένα μέλος της ομάδας κάθε φορά. Η/Ο εκπαιδευτικός μπορεί να ετοιμάσει ένα θέμα που απασχολεί την ομάδα ή έχει πέσει στην αντίληψή της/ του. Αν, για παράδειγμα, κάποιος μαθητής είναι πολύ συνεσταλμένος, η/ο εκπαιδευτικός μπορεί να επιλέξει μια ιστορία, ένα παραμύθι ή να μιλήσει αόριστα για κάποιο παλιότερο μαθητή και να ζητήσει από τους μαθητές να προτείνουν τρόπους ενθάρρυνσής του.

Τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα εκείνες τις αξίες, γνώσεις ή δεξιότητες που έχουν γνωρίσει μέσω μιας έντονης και ζεστής επικοινωνίας και μέσω τρυφερών και ασφαλών σχέσεων. Γνώσεις που έχουν συνδεθεί με συναισθήματα είναι εμπειρίες με βέβαιο αποτέλεσμα.

Τέταρτο βήμα: Η κοινωνική δικαιοσύνη στην τάξη

Για όλες τις βαθμίδες

Τα παιδιά συνήθως θεωρούν δίκαιο η/ο εκπαιδευτικός να κατανέμει το χρόνο απασχόλησής του με ένα μαθητή ή το χρόνο συμμετοχής του καθενός σε μια δραστηριότητα σε ίσα χρονικά διαστήματα. Επίσης, θεωρούν δίκαιη αντιμετώπιση την τιμωρία του μαθητή που έχει δημιουργήσει ένα πρόβλημα. Ο/Η εκπαιδευτικός, ωστόσο, μπορεί να χρειάζεται να αφιερώσει περισσότερο χρόνο σε ένα αδύνατο μαθητή ή μπορεί να αποφασίσει να μην τιμωρήσει έναν άλλο. Αυτές οι διαφορές πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο συλλογικής επεξεργασίας, είτε με τη μορφή συζήτησης είτε με τη διαμόρφωση ενός κανονισμού ή άλλες ρυθμίσεις.

Η δημοκρατική λειτουργία στην τάξη εξαρτάται πολύ από τις αντιλήψεις και τις δεξιότητες που έχουν αναπτύξει τα παιδιά ως προς τη συνεργασία, τη λήψη αποφάσεων, τη συνεδρίαση, την αντιπαράθεση απόψεων, το σεβασμό της άλλης γνώμης, το σεβασμό των αποφάσεων που λαμβάνει η ομάδα. Χωρίς την εξασφάλιση κοινής αντίληψης ως προς τη δημοκρατική λειτουργία, το πρόγραμμα ΕΑΔ κινδυνεύει να αναλωθεί σε ανταγωνιστικές τάσεις, αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις μεταξύ των μαθητών.

Πέμπτο βήμα: Οι επιθετικοί προσδιορισμοί

Για όλες τις βαθμίδες με διαφοροποίηση στην επιλογή χαρακτηριστικών

Παίζουμε ένα παιχνίδι όπως το παρακάτω:

Τα παιδιά κάθονται σε κύκλο. Ένα παιδί σηκώνεται στη μέση του κύκλου και κάνει μια ανακοίνωση σε σχέση με την εμφάνιση, π.χ.: «Όλοι όσοι φορούν αθλητικά παπούτσια να σηκωθούν». Τότε αυτοί που φορούν αθλητικά παπούτσια σηκώνονται από τις θέσεις τους και αλλάζουν μεταξύ τους θέση σε ελάχιστο χρόνο. Μπορεί ο χρόνος να ορίζεται με το χτύπημα ενός τύμπανου ή με ένα απόσπασμα από τραγούδι. Αυτός που έκανε την ανακοίνωση πρέπει επίσης να βρει να κάτσει κάπου. Όποιος μείνει όρθιος, έρχεται στη μέση του κύκλου και πρέπει να κάνει μια νέα ανακοίνωση. Όταν τα παιδιά αρχίσουν να καταλαβαίνουν ότι μπορεί να μοιάζουν αλλά και να διαφέρουν μεταξύ τους με πολλούς τρόπους, το παιχνίδι μπορεί να εμβαθύνει σε ανακοινώσεις που αφορούν τα συναισθήματα, όπως «όλοι όσοι είναι κουρασμένοι αυτή τη στιγμή να σηκώσουν το χέρι» ή «όσοι είναι χαρούμενοι να χαμογελάσουν στο διπλανό τους». Επειδή όμως το παιχνίδι κινδυνεύει να χαλάσει σε αυτό το σημείο, γιατί είναι δύσκολο στα παιδιά να εντοπίσουν τέτοιες ιδιότητες με μια ματιά, καλό είναι πρώτα να προηγηθεί μια συζήτηση ώστε να κατανοηθεί με ποιο τρόπο αναγνωρίζονται τέτοιες ιδιότητες.

Η συζήτηση που θα συνοδεύσει αυτό το παιχνίδι πρέπει να εστιάσει σε ζητήματα σεβασμού της ατομικότητας όταν χαρακτηρίζουμε ένα άτομο. Πρέπει επίσης να δοθεί έμφαση στα ζητήματα ευγένειας, προκατάληψης ως προς κάποια χαρακτηριστικά και  ενοχοποίησης άλλων χαρακτηριστικών. Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να συζητήσουν τα ζητήματα υποκειμενικής αντίληψης της εμφάνισης και της συναισθηματικής έκφρασης, παρότι η γλώσσα των συναισθημάτων είναι οικουμενική σε όλους τους πολιτισμούς.

Έκτο βήμα: Αξιοποίηση των καθημερινών προβλημάτων της τάξης

Για όλες τις βαθμίδες

Τα καθημερινά προβλήματα που προκύπτουν στις σχέσεις μεταξύ συμμαθητών και εκπαιδευτικών μπορούν να ακυρώσουν τα μηνύματα ενός προγράμματος ΕΑΔ και να μειώσουν την αξία του. Δημιουργούν συναισθηματική ανασφάλεια σε κάποιους, εμποδίζουν την επικοινωνία και το σεβασμό, μετατρέπουν τον εκπαιδευτικό σε μη δημοκρατικό ηγέτη.

Είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί μια ενιαία στρατηγική αντιμετώπισης των παραπτωμάτων και κάθε διαταρακτικής συμπεριφοράς στη τάξη. Συχνά συμβαίνει να μας πιάσει η αναποδιά μας. Αυτό ισχύει για τους μαθητές αλλά και για τους εκπαιδευτικούς.  Αλλά πάντα υπάρχει μια τεχνική για να διαχειριστούμε τις δύσκολες αυτές στιγμές. Όταν την αξιοποιούμε με συνέπεια στην τάξη και για αρκετό διάστημα, αυτή η τεχνική μπορεί να μας γίνει δεύτερη φύση και σημαντική δεξιότητα ζωής.

Είναι, λοιπόν, αναγκαίο, οι εκπαιδευτικοί να παραμένουν πάντα ανοιχτοί στη συζήτηση ή ακόμη και στη σύγκρουση. Να τονίζουν την άποψη ότι για όλα τα προβλήματα υπάρχει μια λύση. Να βοηθούν τα παιδιά να σκέφτονται ένα πρόβλημα με την προοπτική ότι θα βρουν τη λύση του. Παρακάτω παρουσιάζεται μια πιο συστηματική προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων:

Προσδιορίστε και αναγνωρίστε το πρόβλημα. Διακόψτε οποιαδήποτε σωματική ή λεκτική αντιπαράθεση και ζητήστε από τα παιδιά να συζητήσουν όλα μαζί τη συμπεριφορά τους.

Ζητήστε να σας περιγράψουν τι έγινε. Ζητήστε από τα εμπλεκόμενα παιδιά και τους μάρτυρες του περιστατικού να σας μιλήσουν για να γεγονότα. Δώστε το λόγο σε όλους χωρίς να τους διακόπτετε. Μια θετική ενίσχυση όπως το να ακουμπήσετε το χέρι σας στον ώμο ή να αγκαλιάσετε ένα παιδί βοηθά στην απάλυνση των συναισθημάτων θυμού ή ενοχής. Αλλά το σημαντικό σε αυτή τη φάση είναι να παραμείνετε ουδέτεροι.

Εξερευνήστε μια σειρά από λύσεις. Ζητήστε από τους άμεσα εμπλεκόμενους να σας πουν πώς μπορεί να λυθεί το πρόβλημα. Αν τα παιδιά δεν μπορούν να βρουν μια λύση, τότε προτείνει ο/η εκπαιδευτικός μερικές λύσεις.

Αιτιολογήστε τις λύσεις. Επισημάνετε ότι υπάρχουν πολλές δίκαιες λύσεις. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν τις σωματικές και συναισθηματικές συνέπειες των λύσεων αυτών και θυμίστε τους παλαιότερες παρόμοιες εμπειρίες.

Συμφωνείστε για τα βήματα που θα ακολουθήσετε προς τη λύση που θα επιλέξετε κατόπιν αμοιβαίας συμφωνίας.

Εφαρμόστε μέχρι τέλους αυτό στο οποίο συμφώνησαν όλοι μαζί.

Έβδομο βήμα: Αποφασιστική αντιμετώπιση συμπεριφορών διάκρισης

Για όλες τις βαθμίδες

Όταν η σύγκρουση οφείλεται σε συμπεριφορά διάκρισης εις βάρος κάποιου, δεν είναι εύκολο να βρεθεί λύση. Τα παιδιά, τόσο ο προσβληθείς όσο και ο προσβάλλων, δεν κατανοούν εύκολα τη διάκριση. Σε αυτήν την περίπτωση, η δράση που θα αναλάβει ο/η εκπαιδευτικός είναι πολύ σημαντική.

Συνιστάται, ο/η εκπαιδευτικός να επικρίνει τη ρατσιστική συμπεριφορά και να καθιστά σαφές ότι τέτοιες συμπεριφορές δεν είναι αποδεκτές.

Πρέπει να παρέχει σαφή υποστήριξη στο παιδί που δέχτηκε τέτοια προσβολή, χωρίς να κριτικάρεται ο θυμός, ο φόβος ή η σύγχυση που μπορεί να εκφράζει. Αντιμετωπίζει με αυστηρότητα αλλά υποστηρικτική στάση το παιδί που εκδήλωσε τη ρατσιστική συμπεριφορά.

Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να βοηθήσουν τα παιδιά που υπήρξαν θύματα ρατσιστικής συμπεριφοράς να κατανοήσουν ότι η αρνητική αντιμετώπισή τους λόγω της εμφάνισης, της γλώσσας, της φυλής οφείλεται σε ρατσιστικές στάσεις. Τέτοια περιστατικά, όταν επιμένουν, πρέπει να συζητηθούν επίσης με τους γονείς, το σύλλογο διδασκόντων και την τοπική κοινωνία.

Η παραπάνω μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης καθώς και σε ανάλογες συνθήκες εκτός σχολικού περιβάλλοντος. Εφαρμόζεται σε όλες τις συμπεριφορές διάκρισης. Όπου είναι δυνατόν, η εθνική διαφορετικότητα στην τάξη θα πρέπει να είναι συνειδητή, κατανοητή, ακόμη και γιορταστικά αποδεκτή σε κάθε ευκαιρία. Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο ρατσισμός και ο σεξισμός εμφανίζονται σε πολύ μικρή ηλικία στα παιδιά οπότε η μέθοδος αυτή λειτουργεί προληπτικά ως προς τις κοινωνικές της προεκτάσεις.

Θα πρέπει επίσης να υπάρχει μέριμνα ώστε όλη η τάξη να ενθαρρύνεται να φροντίζει κάθε παιδί με αναπηρία. Αναζητήστε παραδείγματα δραστηριοτήτων όπου τα παιδιά μπορούν να εκφράσουν την ταυτότητά τους.

ΚΑΝΕ ΜΙΑ ΔΩΡΕΑ
Υπερασπίσου τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και στήριξε την ανεξαρτησία του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας.