ΜΙΑ ΑΣΦΑΛΕΣΤΕΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ
Δημόσια Δήλωση
Οι επιπτώσεις της αύξησης των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο
Περίληψη
Τα μέτρα που θεσπίστηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση τον Απρίλιο του 2015 για την ενίσχυση της ικανότητας έρευνας και διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο, μετά το κλείσιμο της ιταλικής επιχείρησης Mare Nostrum, στο τέλος του 2014, είχαν ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση του ποσοστού θανάτων των μεταναστών και των προσφύγων, που διαλέγουν την επικίνδυνη αυτή διαδρομή για να φτάσουν στην Ευρώπη. Ενώ 1 στους 16 ανθρώπους που προσπαθούσε να φτάσει κατά τους πρώτους μήνες αυτού του έτους έχανε τη ζωή του, το ποσοστό των θανάτων έχει μειωθεί δραματικά σε 1 στους 427, δεδομένου ότι τα μέτρα που συμφωνήθηκαν στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής των ηγετών της ΕΕ στις 23 Απριλίου έχουν ήδη τεθεί σε ισχύ.
Η Διεθνής Αμνηστία προειδοποιεί, ωστόσο, ότι το σημερινό επίπεδο των ναυτικών και εναέριων μέσων θα πρέπει να διατηρηθεί όσο το δυνατόν πλησιέστερα στην περιοχή όπου οι περισσότεροι πρόσφυγες και μετανάστες χρειάζονται βοήθεια, για όσο διάστημα οι μεταναστευτικές ροές από τη θάλασσα συνεχίζονται με τους σημερινούς ρυθμούς. Κάθε απόσυρση πόρων, ή εκτροπή της χρήσης τους, θα θέσει σε κίνδυνο την τρέχουσα επιτυχία στην διάσωση ζωών.
Η Διεθνής Αμνηστία καλεί επίσης τους ευρωπαίους ηγέτες να αντιμετωπίσουν τα συστημικά ζητήματα που αναγκάζουν τους πρόσφυγες και τους μετανάστες και μετανάστριες να επιλέγουν επικίνδυνες θαλάσσιες διόδους, μεταξύ άλλων και μέσα από το άνοιγμα πιο ασφαλών και νόμιμων διόδων για να προσεγγίζουν την Ευρώπη.
Ο αυξανόμενος αριθμός των νεκρών μετά το κλείσιμο της επιχείρησης Mare Nostrum
Έχοντας καταγράψει τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες/στριες στην προσπάθειά τους να διασχίσουν την κεντρική Μεσόγειο από τις αρχές του 2014, η Διεθνής Αμνηστία αγωνίστηκε κατά της απόφασης από τους Ευρωπαίους ηγέτες να κλείσουν την Ιταλική ανθρωπιστική επιχείρηση Mare Nostrum στο τέλος του Οκτωβρίου 2014 και να μειώσουν κατ’ αυτό τον τρόπο δραματικά την ικανότητα έρευνας και διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο. Η Διεθνής Αμνηστία προειδοποίησε ότι Κοινή Επιχείρηση Triton (Triton) της Frontex, που έχει συσταθεί για να περιπολούνται τα νότια θαλάσσια σύνορα της ΕΕ από την 1η Νοεμβρίου 2014, υπήρξε μια ανεπαρκής απάντηση στην εξελισσόμενη ανθρωπιστική κρίση στη θάλασσα, επειδή δεν διέθετε αρκετούς ναυτικούς πόρους για την έρευνα και διάσωση, χρησιμοποίησε τα πλοία της πάρα πολύ κοντά στις ακτές της Ευρώπης για να είναι σε θέση να διασώσει έγκαιρα τα σκάφη που βρίσκονται σε κίνδυνο κοντά στις Λιβυκές ακτές, ενώ η παροχή βοήθειας στους πρόσφυγες και μετανάστες/στριες δεν ήταν πρωταρχικός της στόχος.
Σε αντίθεση με τις προσδοκίες όσων πίστευαν λανθασμένα ότι η Ιταλική Επιχείρηση Mare Nostrum ενθάρρυνε πρόσφυγες και μετανάστες/στριες να επιχειρούν το επικίνδυνο πέρασμα, ο αριθμός τους συνέχισε να αυξάνεται κατά τους μήνες που ακολούθησαν τον τερματισμό της. Κατά τους πρώτους έξι μήνες του 2015, 70.474 πρόσφυγες και μετανάστες έφτασαν στην Ιταλία από τη θάλασσα, η συντριπτική πλειοψηφία από τη Λιβύη - μεταξύ 1ης Ιανουαρίου και 29ης Ιουνίου του 2014, ο αριθμός ήταν 60.431.
Όπως ήταν αναμενόμενο, ο αριθμός των θανάτων στη θάλασσα αυξήθηκε δραματικά κατά τους πρώτους μήνες του 2015, με περίπου 470 θανάτους που αναφέρθηκαν ως το τέλος Μαρτίου. Δύο μεγάλα ναυάγια σε διάστημα μίας εβδομάδας μεταξύ 12 και 19 Απριλίου 2015, που κόστισαν πάνω από 1.200 ζωές, οδήγησαν τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να επανεξετάσουν την ανταπόκρισή τους στη δίχως τέλος τραγωδία που εξελισσόταν στο κατώφλι τους.
23η Απριλίου 2015 επείγουσα συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου: νέοι πόροι για έρευνα και διάσωση
Καθώς η επείγουσα σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου συνεκλήθη στις Βρυξέλλες, στις 23 Απριλίου του 2015, η Διεθνής Αμνηστία κάλεσε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να ξεκινήσουν επειγόντως μια πολυεθνική ανθρωπιστική επιχείρηση, εξουσιοδοτημένη να σώζει ζωές στη θάλασσα της Μεσογείου, να θέσουν σε λειτουργία θαλάσσιους και εναέριους πόρους για να περιπολούν ανοιχτά της θάλασσας κατά μήκος των κύριων οδών μετανάστευσης, σε μια κλίμακα ανάλογη με τις προβλεπόμενες τάσεις αναχώρησης.
Αναγνωρίζοντας καθυστερημένα τη σοβαρότητα της κατάστασης στη θάλασσα, οι αρχηγοί των κυβερνήσεων της ΕΕ συμφώνησαν να ενισχύσουν την ικανότητα έρευνας και διάσωσης για να σώσουν ζωές. Συγκεκριμένα, αποφάσισαν να «ενισχυθούν γρήγορα οι Ευρωπαϊκές Επιχειρήσεις Triton και Ποσειδώνας, τριπλασιάζοντας τουλάχιστον τους οικονομικούς πόρους για το σκοπό αυτό το 2015 και το 2016 και ενισχύοντας τον αριθμό των πλοίων, επιτρέποντας έτσι να αυξηθούν οι δυνατότητες των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης, στο πλαίσιο της εντολής της FRONTEX».
Τα προτεινόμενα μέτρα εγκρίθηκαν και υλοποιήθηκαν σε διαφορετικές περιόδους μέσα στις εβδομάδες που ακολούθησαν. Ορισμένες κυβερνήσεις προσέφεραν αμέσως επιπλέον ναυτικά και εναέρια μέσα για την αύξηση της δυνατότητας του Triton να διεξάγει έρευνες και διασώσεις. Τα νέα ναυτικά μέσα περιλάμβαναν υπεράκτια περιπολικά σκάφη, μεγαλύτερα από εκείνα που χρησιμοποιούνταν από την Triton μέχρι τότε, που ενισχύσαν την ικανότητα της Triton να κάνει περιπολίες σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες και να διασώζει μεγάλες ομάδες ανθρώπων. Στις 27 Απριλίου το πλοίο του Γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού Commandant Birot ήταν το πρώτο που εντάχθηκε επιπρόσθετα στην Triton. Ακολούθησαν και άλλα σύντομα. Στις 4 Μαΐου, η Frontex επιβεβαίωσε ότι επιπλέον επιχειρησιακά μέσα είχαν ενσωματωθεί στην Triton και θα προστίθεντο περισσότερα μέσα στις επόμενες εβδομάδες.
Στην Ευρωπαϊκή ατζέντα της για τη Μετανάστευση, που εκδόθηκε στις 13 Μαΐου 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωσε την καθοριστική της απόφαση να αναλάβει ταχεία δράση για να σώσει ζωές στη θάλασσα και δήλωσε ότι «οι προσπάθειες έρευνας και διάσωσης θα πρέπει να ενταθούν ώστε να αποκατασταθεί το επίπεδο της παρέμβασης που προβλεπόταν από την πρώην Ιταλική επιχείρηση «Mare Nostrum». Επιβεβαίωσε επίσης την τριπλασιασμό του προϋπολογισμού των επιχειρήσεων της Frontex Triton και Ποσειδώνας και αναγνώρισε ότι «παράλληλα με αυτή την αύξηση της χρηματοδότησης από την ΕΕ, έχουν διατεθεί επιχειρησιακά μέσα (πλοία και αεροσκάφη) από διάφορα κράτη μέλη». Εξίσου σημαντικό πως η Επιτροπή πρόσθεσε: «Αυτή η ευπρόσδεκτη αλληλεγγύη θα πρέπει να διατηρηθεί για όσο διάστημα η μεταναστευτική πίεση παραμένει».
Στις 26 Μαΐου, η Frontex ενέκρινε ένα νέο επιχειρησιακό σχέδιο για την επιχείρηση Triton, με αυξημένο προϋπολογισμό, επιπλέον πόρους και μια εκτεταμένη περιοχή δράσης, που εκτείνεται από τα αρχικά 30 ναυτικά μίλια (περίπου 55 χιλιόμετρα) από τις ακτές της Μάλτας και της Ιταλίας έως 138 ναυτικά μίλια (περίπου 255 χιλιόμετρα ) νότια της Σικελίας, περίπου 70 ναυτικά μίλια νότια της Lampedusa .H Frontex έγραψε στη Διεθνή Αμνηστία, τον Ιούνιο του 2015 ότι κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου, από Μάιο έως Σεπτέμβριο, η Triton θα θέσει σε λειτουργία έξι παράκτια περιπολικά σκάφη, 12 περιπολικά σκάφη, τρία αεροπλάνα και δύο ελικόπτερα.
Την ίδια στιγμή, μερικές κυβερνήσεις αποφάσισαν να διαθέσουν ναυτικά και εναέρια πέρα από την Επιχείρηση Triton, σε εθνικές ανθρωπιστικές επιχειρήσεις για να βοηθήσουν τους πρόσφυγες και τους/τις μετανάστες/στριες που βρίσκονται σε κίνδυνο στη θάλασσα. Στις 5 Μαΐου, η βρετανική ναυαρχίδα HMS Bulwark έφτασε στην κεντρική Μεσόγειο για να προσφέρει βοήθεια σε πρόσφυγες και μετανάστες/στριες στη θάλασσα στα πλαίσια της επιχείρησης του Ηνωμένου Βασιλείου "Weald", μαζί με τρία ελικόπτερα Merlin. Ακολούθησαν στις 7 Μαΐου τα πλοία του Γερμανικά Ναυτικού Berlin και Hessen και αργότερα τον Μάιο το ιρλανδικό πλοίο Lé Eithne. Μέσα σε λίγες μέρες από την άφιξή τους στην κεντρική Μεσόγειο, άρχισαν όλα να βοηθούν πρόσφυγες και μετανάστες. Ενώ αυτά τα πλοία παραμένουν στην εθνική τους γραμμή εντολών, όλες οι επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης συντονίζονται από το Ιταλικό Ναυτιλιακό Κέντρο Συντονισμού Διάσωσης, όπως προβλέπεται από το δίκαιο της θάλασσας. Το Ιταλικό Ναυτικό, το οποίο χρησιμοποιεί επίσης πέντε πλοία εκτός Triton, εξασφαλίζει τον τοπικό συντονισμό για γίνεται η καλύτερη δυνατή χρήση των διαθέσιμων πόρων.
Επιπλέον, δύο μη-κυβερνητικές οργανώσεις, η Migrant Offshore Aid Station (MOAs) και οι Γιατρών Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ), έχουν επίσης αυξημένη ικανότητα για επιχειρήσεις διάσωσης, διαθέτοντας τέσσερα ιδιωτικά πλοία για να βοηθήσουν πρόσφυγες και μετανάστες/στριες στη θάλασσα.
Με αυτά τα νέα συμπληρωματικά μέσα που έχουν αναπτυχθεί, οι επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης συνεχίστηκαν ακατάπαυστα όλο τον Μάιο και τον Ιούνιο, σε ορισμένες περιπτώσεις, με χιλιάδες ανθρώπους να οδηγούνται στην ασφάλεια σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα: πάνω από 5.500 μεταξύ 30ης Απριλίου και 4ης Μαΐου, 2.220 σε 11 επιχειρήσεις στις 14 Μαΐου, πάνω από 5.000 μεταξύ 29 και 31 Μάη, σε 26 επιχειρήσεις, 3.480 σε 15 επιχειρήσεις στις 6 Ιουνίου και περίπου 2.900 σε 21 επιχειρήσεις στις 28 Ιουνίου.
Μέχρι το τέλος του Μαΐου, το επίπεδο των πόρων που είχε στη διάθεσή της η Επιχείρηση Mare Nostrum το 2014 είχε ξεπεραστεί. Λόγω της επέκτασης της περιοχής δράσης της Επιχείρησης Triton, επεκτάθηκε η περιοχή έρευνας και διάσωσης των επιχειρησιακών μέσων της Triton μέχρι τα νότια σύνορα της Μάλτας, όπως η Frontex επιβεβαίωσε γραπτώς στη Διεθνή Αμνηστία τον Ιούνιο του 2015. Την ίδια στιγμή τα πλοία της Γερμανίας, της Ιρλανδίας, της Ιταλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, που λειτουργούν ανεξάρτητα, έχουν αναπτύξει δράση νότια της διευρυμένης περιοχής που καλύπτεται πλέον από την Triton και είχαν τη δυνατότητα να φθάνουν άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο στη θάλασσα μέχρι και στα 30 ναυτικά μίλια (55 χιλιόμετρα) από τις ακτές της Λιβύης σε περίπου δύο ώρες. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς τους τελευταίους μήνες, σκάφη και λέμβοι έχουν αναχωρήσει από ένα ευρύτερο τμήμα της ακτής της Λιβύης σε σχέση με πριν και σε μερικές περιπτώσεις, πάνω από 25 σκάφη και λέμβοι έχουν αναχωρήσει την ίδια στιγμή.
Ο αντίκτυπος των επιπλέον ναυτικών μέσων: κατακόρυφη πτώση του αριθμού των νεκρών
Σύμφωνα με στοιχεία του Ιταλικού Υπουργείου Εσωτερικών (Mol), πάνω από 64.000 άνθρωποι έφτασαν μέσω θαλάσσης, διασχίζοντας την κεντρική Μεσόγειο μεταξύ της 1ης Ιανουαρίου και της 26ης Ιουνίου 2015. Από αυτούς, σύμφωνα με δεδομένα της Ιταλικής ακτοφυλακής, 14.250 διασώθηκαν από σκάφη της Ιταλικής ακτοφυλακής, 12900 από το Ιταλικό Ναυτικό, 10.380 από άλλες ναυτικές δυνάμεις που λειτουργούν εκτός Triton, 5500 από μη-Ιταλικά σκάφη που λειτουργούν στο πλαίσιο της Triton, 4348 από την Ιταλική αστυνομία (Guardia di Finanza), 4223 από την MOAS και τους ΓΧΣ. Η εξάρτηση από τα εμπορικά πλοία να εκτελούν μεγάλης κλίμακας διασώσεις, η οποία ήταν πολύ σημαντική κατά το πρώτο τρίμηνο του 2015, υποχώρησε με την αυξημένη συμμετοχή του Triton και του πολεμικού ναυτικού μετά τις 23 Απριλίου.
Τα στοιχεία που δημοσίευσε το Ιταλικό Υπουργείο Εσωτερικών και οι εκτιμήσεις που διατίθενται στη Διεθνή Αμνηστία από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης δείχνουν πως κατά τη διάρκεια του Μαΐου και του Ιουνίου, ενώ το πέρασμα στην Μεσόγειο συνεχίστηκε σε μεγαλύτερο ποσοστό από ό, τι τους προηγούμενους μήνες, ο αριθμός των νεκρών έπεσε κατακόρυφα μετά την ενίσχυση της ικανότητας έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα.
Ενώ κατά την περίοδο μεταξύ 1ης Ιανουαρίου και 26ης Απριλίου 2015, 1.721 άνθρωποι πνίγηκαν ή χάθηκαν στη θάλασσα από τους 27.722 ανθρώπους που επιχείρησαν τη διέλευση (1 προς 16, ή 6,2%), το ποσοστό θανάτου μειώθηκε δραματικά κατά τους επόμενους μήνες.
Μεταξύ της 27ης Απριλίου - η ημερομηνία που το πρώτο επιπλέον πλοίο προστίθεται στην επιχείρηση Triton - και 29ης Ιουνίου 2015, 42.297 άνθρωποι επιχείρησαν τη διέλευση, από τους οποίους 99 πιστεύεται ότι έχασαν τη ζωή τους ή εξαφανίστηκαν στη θάλασσα, μείωση του αριθμού των θανάτων σε 1 στους 427, ή 0,23%. Αυτό σηματοδοτεί μια τεράστια βελτίωση σε σχέση με την κατάσταση κατά τους μήνες αμέσως πριν από την Έκτακτη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 23 Απριλίου.
Η Διεθνής Αμνηστία καλωσορίζει το σύνολο των μέτρων που έχουν συμφωνηθεί και εφαρμόζονται από τους Ευρωπαίους ηγέτες και την αποφασιστικότητα που έδειξε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την επίτευξη των αλλαγών που απαιτούνται για τη διάσωση ζωών στη θάλασσα.
Αλλαγή πλεύσης
Για όσο διάστημα συνεχίσουν οι αναχωρήσεις σε τέτοιους σημαντικούς αριθμούς, η Διεθνής Αμνηστία καλεί τους Ευρωπαίους ηγέτες να διατηρήσουν το σημερινό επίπεδο λειτουργίας των θαλάσσιων και εναέριων μέσων όσο πιο κοντά στα Λιβυκά χωρικά ύδατα, όπως απαιτείται για να βοηθήσει τους πρόσφυγες και τους/τις μετανάστες/στριες που βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο στη θάλασσα. Στο εγγύς μέλλον, ορισμένα μέσα που διατίθενται από τις Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εκτός Triton μπορεί να κληθούν να συμμετάσχουν στην επιχείρηση Ναυτική Δύναμη Μεσογείου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUNAVFOR MED) - μια κοινή στρατιωτική επιχείρηση που ξεκίνησε στις 22 Ιουνίου με την αποστολή τον εντοπισμό, τη σύλληψη και τη διάθεση πλοίων που χρησιμοποιούνται από λαθρέμπορους. Η εφαρμογή αυτής της επιχείρησης δεν πρέπει να αποσπά επιχειρησιακά μέσα από το βασικό καθήκον της επιτήρησης στην ανοιχτή θάλασσα με στόχο τη διάσωση ανθρώπων που βρίσκονται σε κίνδυνο. Η Διεθνής Αμνηστία καλεί τους Ευρωπαίους ηγέτες να συνεχίσουν να διασφαλίζουν ότι εκείνοι που διασώζονται και μεταφέρονται σε ασφαλές μέρος έχουν πρόσβαση σε ένα αποτελεσματικό σύστημα ασύλου και χορηγείται διεθνή προστασία σε όσους την έχουν ανάγκη.
Ακόμη και αν η διαδρομή από την κεντρική Μεσόγειο προς την Ευρώπη έχει γίνει πολύ ασφαλέστερη, παραμένει επικίνδυνη. Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να πεθαίνουν, και επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας έρευνας και διάσωσης εξακολουθούν να είναι απαραίτητες, για όσο χρόνο υψηλοί αριθμοί συνεχίσουν να παίρνουν αυτήν την επικίνδυνη διαδρομή. Σε απάντηση σε μια συνεχώς διογκούμενη παγκόσμια κρίση προσφύγων, οι χώρες της ΕΕ πρέπει να ανοίξουν πιο ασφαλείς και νόμιμες οδούς για τους πρόσφυγες που προσπαθούν να εισέλθουν στην Ευρώπη. Θα πρέπει να ξεκινήσουν με τη σημαντική αύξηση της επανεγκατάστασης και την δημιουργία χώρων υποδοχής για τους πρόσφυγες.
