H ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΕΙ ΤΙΣ ΑΥΤΟΜΑΤΕΣ ΚΑΙ ΑΔΙΑΚΡΙΤΕΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Δημόσια Δήλωση

Στις 21 Οκτωβρίου 2014, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εξέδωσε απόφαση για την υπόθεση Σχαρίφι και Άλλοι κατά Ιταλίας και Ελλάδας (αριθμός αίτησης16643/09). Η απόφαση τονίζει ότι τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) δεν μπορούν να αγνοούν ή να παρακάμπτουν τις υποχρεώσεις τους που απορρέουν από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ ή διμερείς συμφωνίες που στοχεύουν στην επιστροφή των αιτούντων άσυλο σε άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Παρά το γεγονός ότι η υπόθεση χρονολογείται από το 2009, αφορά ένα πρόβλημα που είναι δυστυχώς ακόμα σε εξέλιξη στη Μεσόγειο ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ιταλία (δείτε τις σχετικές εκθέσεις που αναφέρονται παρακάτω): απωθήσεις, οι οποίες είναι παράνομες επιχειρήσεις που απωθούν τους ανθρώπους που προσπαθούν να διασχίσουν ένα σύνορο ή αμέσως μετά, χωρίς διαδικαστικές εγγυήσεις και χωρίς καμία δυνατότητα να ζητήσουν άσυλο. Στην υπόθεση Σχαρίφι,  32 Αφγανοί υπήκοοι, δύο υπήκοοι Σουδάν και ένας από την Ερυθραία υποστήριξαν ότι έφτασαν στην Ιταλία παράτυπα από την Ελλάδα. Χωρίς να ακολουθηθεί οποιαδήποτε από τις διαδικασίες που απαιτούνται από τη νομοθεσία της ΕΕ, τους επέστρεψαν αμέσως στην Ελλάδα, όπου οι νομίμως απαιτούμενες συνθήκες υποδοχής και οι διαδικασίες ασύλου ήταν απούσες, όπου η προσφυγή σε αυθαίρετη κράτηση ήταν συνηθισμένη και από όπου φοβούνταν για μετέπειτα απέλαση και έκθεση σε κίνδυνο θανάτου, βασανιστηρίων ή άλλη κακομεταχείριση στις χώρες καταγωγής τους. Όλοι οι προσφυγόντες υποστήριξαν  αρκετές παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους που απορρέουν από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Το Δικαστήριο απέρριψε 28 προσφεύγοντες από την υπόθεση λόγω της έλλειψης πληροφοριών, διότι οι εκπρόσωποί τους δεν ήταν σε θέση να διατηρήσουν την τακτική επαφή μαζί τους που απαιτείται από το Δικαστήριο. Αλλά το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι σε σχέση με τέσσερις από τους Αφγανούς προσφεύγοντες, υπήρξε μια παραβίαση από την Ελλάδα του άρθρου 13 (δικαίωμα πραγματικής προσφυγής) σε συνδυασμό με παραβίαση του άρθρου 3 (απαγόρευση απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης) λόγω της έλλειψης πρόσβασης σε διαδικασία ασύλου στην Ελλάδα και τον κίνδυνο απέλασης στο Αφγανιστάν, όπου ήταν πιθανό να υποστούν κακομεταχείριση.

Το Δικαστήριο έκρινε επίσης πως η αυτόματη επιστροφή των προσώπων από την Ιταλία προς την Ελλάδα από τις ιταλικές αρχές ανέρχεται σε συλλογική και αδιάκριτη απέλαση, κατά παράβαση του άρθρου 4 του Πρωτοκόλλου Νο 4 (απαγόρευση της συλλογικής απέλασης). Σύμφωνα με την απόφαση M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας (2011), το Δικαστήριο τόνισε περαιτέρω την υποχρέωση των κρατών μελών της ΕΕ να αξιολογούν τον κίνδυνο των παραβιάσεων της Σύμβασης κατά την εφαρμογή του κανονισμού του Δουβλίνου (που καθορίζει ποιο κράτος μέλος της ΕΕ είναι υπεύθυνο για την εξέταση μιας αίτησης ασύλου) ή κατά την εφαρμογή διμερών συμφωνιών μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Ως εκ τούτου, έκρινε ότι η Ιταλία παραβίασε επίσης το άρθρο 3, όταν επέστρεψε τους προσφεύγοντες στην Ελλάδα καθώς και το άρθρο 13, σε συνδυασμό με τις δύο διατάξεις, όταν τους στέρησαν την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου ή σε οποιαδήποτε άλλη προσφυγή στο ιταλικό έδαφος.

Η Διεθνής Αμνηστία και το Συμβουλευτικό Κέντρο για τα Ατομικά Δικαιώματα στην Ευρώπη (AIRE Centre) παρενέβησαν από κοινού στην υπόθεση (για ζητήματα νομικά και όχι για συγκεκριμένα δεδομένα στην υπόθεση). Οι οργανώσεις υπογράμμισαν τις σοβαρές ελλείψεις στα ελληνικά και ιταλικά συστήματα ασύλου, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης πρόσβασης στις διαδικασίες χορήγησης ασύλου, ακατάλληλες και συχνά παράνομες πρακτικές κράτησης, ανεπαρκείς συνθήκες υποδοχής και την αποτυχία να ληφθούν υπόψη οι ιδιαίτερες ανάγκες των ευάλωτων ομάδων, όπως τα ασυνόδευτα παιδιά. Η Διεθνής Αμνηστία και το AIRE Centre υποστήριξαν ότι αυτές οι αποτυχίες οδήγησαν σε μαζικές απελάσεις από τις ιταλικές αρχές και σε επαναπροωθήσεις αιτούντων άσυλο από την Ιταλία και την Ελλάδα, εκθέτοντας τους σε πραγματικό κίνδυνο βασανιστηρίων, κακομεταχείρισης και άλλων σοβαρών παραβιάσεων των δικαιωμάτων που απορρέουν από τη Σύμβαση. Οι οργανώσεις υπογράμμισαν τη σημασία της επιμονής στις διαδικαστικές εγγυήσεις του συστήματος Δουβλίνου της ΕΕ. Καμία από τις διαδικασίες ή τις δικλείδες του συστήματος του Δουβλίνου δεν εφαρμόστηκαν σε αυτές τις περιπτώσεις

Είναι σημαντικό πως το Δικαστήριο επανέλαβε ότι το σύστημα του Δουβλίνου στην Ευρώπη πρέπει να εφαρμοστεί σύμφωνα με το νόμο και δεν παρέχει μια δικαιολογία για συλλογικές και αδιάκριτες επιστροφές. Το κράτος που πραγματοποιεί μια επιστροφή είναι υποχρεωμένο να ακολουθήσει τις προβλεπόμενες διαδικασίες και να εξασφαλίσει ότι η χώρα προορισμού προσφέρει επαρκείς εγγυήσεις σεβασμού σε σχέση με το νόμο, την αξιοπρέπεια του ατόμου και τα δικαιώματα που διασφαλίζονται από το δίκαιο της ΕΕ και την ΕΣΔΑ. Τα δικαιώματα αυτά περιλαμβάνουν την αποτροπή των ατόμων να επιστρέφονται χωρίς αξιολόγηση των κινδύνων που αντιμετωπίζουν στη χώρα καταγωγής τους.

Σχετικές εκθέσεις από το 2009 όπου ακροάστηκε η υπόθεση Σχαρίφι

• Integration Catholic Migration Commission, May Day! Strengthening responses of assistance and protection to boat people and other migrants arriving in Southern Europe, September 2011
• Pro Asyl – Greek Council for Refugees, Human Cargo. Arbitrary readmissions from the Italian sea ports to Greece, July 2012
• United Nations High Commissioner for Refugees, Recommendations on Important Aspects of Refugee Protection in Italy, July 2012
• Council of Europe, Commissioner for Human Rights, Report by Nils Muižnieks, Commissioner for Human Rights of the Council of Europe following his visit to Italy from 3 to 6 July 2012, 18 September 2012
• Council of Europe, Commissioner for Human Rights, Report by Nils Muižnieks, Commissioner for Human Rights of the Council of Europe following his visit to Greece from 28 January to 1 February 2013, 16 April 2013
• Council of Europe, Committee of Ministers, Decision CM/Del/Dec(2011)1120/2,  14 September 2011
• Council of Europe, Committee of Ministers, Decision CM/Del/Dec(2012)1144/5, 6 June 2012
• Council of Europe, Committee of Ministers, Decision CM/Del/Dec(2013)1164/5, 5 March 2013
• European Network for Technical Cooperation on the Application of Dublin II Regulation, Dublin II Regulation National Report. Italy, 19 December 2012
• Human Rights Watch, Turned Away. Summary Returns of Unaccompanied Migrant Children and Adult Asylum Seekers from Italy to Greece, January 2013
• United Nations Human Rights Council, Report by the Special Rapporteur on the human rights of migrants, François Crépeau. Mission to Italy (29 September – 8 October 2012), 30 April 2013.