ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ, ΕΠΙΒΑΛΛΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΠΑΡΤΧΑΙΝΤ: Η ΔΙΤΤΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΙΣΡΑΗΛΙΝΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

Τα σχέδια της ισραηλινής κυβέρνησης για την αναμόρφωση της δικαιοσύνης συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν έντονες αντιδράσεις. Στις 12 Σεπτεμβρίου 2023, το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ άρχισε να εκδικάζει αναφορές κατά του πρώτου νομοθετήματος για την αναμόρφωση της δικαιοσύνης, το οποίο ψηφίστηκε από την ισραηλινή Κνέσετ τον Ιούλιο. Από τότε που ανακοινώθηκε για πρώτη φορά η αναμόρφωση στις αρχές του 2023, εκατοντάδες χιλιάδες Ισραηλινές/-οί συμμετείχαν σε διαμαρτυρίες κατά των σχεδίων. Η ισραηλινή αστυνομία σε ορισμένες περιπτώσεις απάντησε με υπερβολική βία και πραγματοποίησε δεκάδες αυθαίρετες συλλήψεις.

Η αναμόρφωση έχει σχεδιαστεί για να διαβρώσει τον δικαστικό έλεγχο και να αποδυναμώσει τις εποπτικές εξουσίες του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ισραήλ. Έχει ανησυχητικές συνέπειες στα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδίως για τους Παλαιστίνιους πολίτες, καθώς και για άλλες περιθωριοποιημένες ομάδες στο Ισραήλ.

Όσο επικίνδυνα κι αν είναι αυτά τα σχέδια, η δικαστική εξουσία του Ισραήλ συνεχίζει να υποστηρίζει συχνά νόμους, πολιτικές και πρακτικές που συμβάλλουν στη διατήρηση και την επιβολή του συστήματος απαρτχάιντ του Ισραήλ κατά των Παλαιστινίων - το Ανώτατο Δικαστήριο έχει υπογράψει πολλές από τις παραβιάσεις που στηρίζουν το σύστημα απαρτχάιντ.

Παρακάτω παρατίθεται ένας σύντομος οδηγός για το τι συμβαίνει, γιατί η αναμόρφωση θα μπορούσε να κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα και γιατί, παρά τις σοβαρές αδυναμίες της, η δικαιοσύνη του Ισραήλ δεν πρέπει να υποταχθεί στην κυβέρνηση.

Ποια είναι τα σχέδια της ισραηλινής κυβέρνησης για τις μεταρρυθμίσεις;

Τον Ιανουάριο του 2023, ο υπουργός Δικαιοσύνης του Ισραήλ ανακοίνωσε σχέδια για την αναμόρφωση του δικαστικού συστήματος της χώρας. Η προτεινόμενη αναμόρφωση περιλαμβάνει μια σειρά πρωτοβουλιών για την τροποποίηση της νομοθεσίας του Ισραήλ γύρω από θέματα όπως η δικαστική ανεξαρτησία και οι εξουσίες εποπτείας του Ανώτατου Δικαστηρίου. Τα σχέδια περιλαμβάνουν:

- Την παροχή στην κυβέρνηση του Ισραήλ απόλυτης εξουσία στον διορισμό δικαστών και εισαγγελέων,

- Τη δυνατότητα των κυβερνητικών υπουργείων διορίζουν τους δικούς τους νομικούς συμβούλους,

- Την παρεμπόδιση του Ανώτατου Δικαστηρίου να αναθεωρεί ή να αμφισβητεί τους 13 βασικούς νόμους του Ισραήλ (οι οποίοι έχουν οιονεί συνταγματικό καθεστώς)

- Τον περιορισμό της δυνατότητας του δικαστικού σώματος να επανεξετάζει άλλους νόμους και κυβερνητικές αποφάσεις, μεταξύ άλλων επιτρέποντας στην Κνέσετ να παρακάμπτει τις αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου με απλή πλειοψηφία.

Εάν όλα αυτά περάσουν, θα σημάνουν τη συνολική κατάργηση των ελέγχων και της ισορροπίας στις ενέργειες της ισραηλινής κυβέρνησης.

Ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για την ανεξαρτησία των δικαστών και των δικηγόρων έχει προειδοποιήσει ότι η προτεινόμενη δικαστική αναμόρφωση «θα υπονομεύσει σοβαρά την ανεξαρτησία των δικαστηρίων στο Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένου του Ανώτατου Δικαστηρίου».

Έχει εγκριθεί κάποια από τις προτάσεις;

Στις 24 Ιουλίου 2023, και τα 64 μέλη του κυβερνητικού συνασπισμού του Ισραήλ ψήφισαν υπέρ της τροποποίησης του βασικού νόμου του Ισραήλ αναφορικά με το δικαστικό σώμα. Η τροπολογία αυτή κατήργησε το «εύλογο» ως λόγο για να προσβάλλουν τα δικαστήρια κυβερνητικές αποφάσεις και ήταν το πρώτο μέρος της δέσμης μέτρων για τη δικαστική μεταρρύθμιση που ψηφίστηκε σε νόμο.

Προηγουμένως, τα διοικητικά δικαστήρια του Ισραήλ και το Ανώτατο Δικαστήριο μπορούσαν να επανεξετάσουν και να ακυρώσουν κυβερνητικές αποφάσεις εάν τις έκριναν «μη εύλογες». Για παράδειγμα, τον Ιανουάριο του 2023, το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι ήταν «εντελώς μη εύλογο» να διοριστεί ο Aryeh Deri, ο πρόεδρος του κόμματος Shas, ως υπουργός στο υπουργικό συμβούλιο, λόγω των προηγούμενων ποινικών καταδικών του και των όρων της συμφωνίας του 2022.

Η τροπολογία για το εύλογο, η οποία είναι μονάχα το πρώτο βήμα στο σχέδιο της κυβέρνησης, έχει αφαιρέσει από τα δικαστήρια του Ισραήλ ένα κρίσιμο εργαλείο για την αμφισβήτηση αυθαίρετων ή μεροληπτικών αποφάσεων ή αποφάσεων που συνεπάγονται σύγκρουση συμφερόντων.

Τίνος δικαιώματα προστατεύει η ισραηλινή δικαιοσύνη;

Όχι όλων. Είναι αδύνατο να μιλήσουμε για το δικαστικό σύστημα του Ισραήλ χωρίς να τονίσουμε τον διαρκή ρόλο του στην επιβολή και στη διατήρηση του απαρτχάιντ κατά των Παλαιστινίων. Με την πάροδο των ετών, το Ανώτατο Δικαστήριο έχει εκδώσει πολυάριθμες αποφάσεις που έχουν ανοίξει τον δρόμο στην ισραηλινή κυβέρνηση και στον στρατό να διαπράττουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά των Παλαιστινίων.

Το δικαστήριο έχει δώσει το πράσινο φως για την κατεδάφιση χιλιάδων σπιτιών Παλαιστινίων και έχει εγκρίνει την καταστροφή ολόκληρων χωριών. Το 2018, για παράδειγμα, αποφάνθηκε ότι το χωριό Khan al-Ahmar στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη μπορεί να ισοπεδωθεί για να δημιουργηθεί χώρος για παράνομους εποικισμούς. Το 2022, το δικαστήριο ενέκρινε την κατεδάφιση εννέα χωριών στο Masafer Yatta στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη και τη βίαιη μεταφορά των 1.150 Παλαιστινίων που ζουν εκεί.

Το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ έχει επικυρώσει αναρίθμητα διατάγματα διοικητικής κράτησης, βάσει των οποίων οι Παλαιστίνιες/-οι μπορούν να κρατούνται για μήνες ή χρόνια χωρίς κατηγορία ή δίκη. Έχει επικυρώσει την παράνομη πολιτική του Ισραήλ να παρακρατά τις σορούς των Παλαιστινίων για να τις χρησιμοποιεί ως διαπραγματευτικό χαρτί, καθώς και έναν νόμο που επιτρέπει την αναγκαστική σίτιση κρατουμένων σε απεργία πείνας. Το 2021, το Ανώτατο Δικαστήριο επικύρωσε τον «νόμο περί εθνικού κράτους» του 2018, ο οποίος έχει καταστεί πυλώνας του συστήματος απαρτχάιντ του Ισραήλ. Ο νόμος περί εθνικού κράτους κατοχυρώνει συνταγματικά την καταπίεση και την κυριαρχία εις βάρος των Παλαιστινίων, ορίζει το Ισραήλ ως το αποκλειστικό «εθνικό κράτος του εβραϊκού λαού» και αποκαλεί την επέκταση των εποικισμών «εθνική αξία» την οποία το ισραηλινό κράτος πρέπει να προωθήσει.

Το 2022, το Ανώτατο Δικαστήριο επικύρωσε νόμο που επιβάλλει αυθαίρετους και φυλετικά μεροληπτικούς περιορισμούς στην οικογενειακή ενοποίηση των Παλαιστινίων. Και μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, το δικαστήριο αποφάσισε ότι ο ισραηλινός στρατός μπορεί να κατεδαφίσει τιμωρητικά το κατεχόμενο σπίτι στην Ανατολική Ιερουσαλήμ ενός παιδιού κρατούμενου, θέτοντας ολόκληρη την οικογένειά του σε κίνδυνο εκτοπισμού.

Η ίδρυση ισραηλινών εποικισμών στα Κατεχόμενα Παλαιστινιακά Εδάφη ισοδυναμεί με έγκλημα πολέμου σύμφωνα με την τέταρτη Σύμβαση της Γενεύης και το Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Η συλλογική τιμωρία, όπως η τιμωρητική κατεδάφιση, συνιστά επίσης έγκλημα πολέμου, όπως και η εξαναγκαστική μεταφορά αμάχων σε κατεχόμενα εδάφη.

Πώς αυτό συνδέεται με το απαρτχάιντ;

Η έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας έχει δείξει ότι οι ισραηλινές αρχές διαπράττουν συστηματικά σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, προκειμένου να διατηρήσουν το σύστημα καταπίεσης και κυριαρχίας τους σε βάρος των Παλαιστινίων. Αποφασίζοντας ότι οι παραβιάσεις μπορούν να συνεχιστούν, η ισραηλινή δικαιοσύνη διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην παροχή μιας επίπλαστης νομιμότητας στα εγκλήματα που προβλέπονται από το διεθνές δίκαιο και στη διατήρηση και ενίσχυση του συστήματος απαρτχάιντ.

Τι θα σήμαινε η σχεδιαζόμενη αναμόρφωση για τις Παλαιστίνιες και τους Παλαιστίνιους;

Όσο αποκρουστική κι αν είναι η σημερινή κατάσταση, η σχεδιαζόμενη αναμόρφωση θα καταστήσει τα πράγματα πιθανότατα ακόμη χειρότερα.

Το Ανώτατο Δικαστήριο έχει κατά καιρούς προσφέρει μια ελάχιστη προστασία σε Παλαιστίνιες/-ους και άλλες μειονότητες στο Ισραήλ. Για παράδειγμα, έχει παρέμβει σε ορισμένες περιπτώσεις για να ακυρώσει τις προσπάθειες της ισραηλινής κυβέρνησης να απαγορεύσει στα παλαιστινιακά πολιτικά κόμματα να συμμετάσχουν στις ισραηλινές βουλευτικές εκλογές. Οι δικαστικοί έλεγχοι έχουν επιτρέψει στις/στους Παλαιστίνιες/-ους που αντιμετωπίζουν εξαναγκαστική έξωση ή μετακίνηση να λάβουν προσωρινά ασφαλιστικά μέτρα, και σε έναν μικρό αριθμό περιπτώσεων το Ανώτατο Δικαστήριο έχει αποφανθεί κατά των προσπαθειών της κυβέρνησης να παραβιάσει τα δικαιώματα των Παλαιστινίων.

Οι περιπτώσεις παρέμβασης του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ισραήλ για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Παλαιστινίων ήταν ελάχιστες και οι παρεχόμενες προστασίες έτειναν να είναι μερικές. Αλλά αν το δικαστικό σώμα του Ισραήλ χάσει την εξουσία του να αμφισβητεί την κυβέρνηση, είναι πιθανό ότι ακόμα και αυτό το ισχνό και ασυνεπές περιθώριο προστασίας θα εξανεμιστεί.

Η αφαίρεση των εποπτικών εξουσιών των ισραηλινών δικαστηρίων θα έδινε στις ισραηλινές αρχές ακόμα ευρύτερη άδεια να διαπράττουν εγκλήματα του διεθνούς δικαίου, χωρίς ίχνος αυτοσυγκράτησης.

Το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ προασπίζεται ποτέ τα ανθρώπινα δικαιώματα;

Το Ανώτατο Δικαστήριο υπήρξε πιο συνεπές στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των Εβραίων Ισραηλινών, ιδίως όσων βρίσκονται στο περιθώριο, καθώς και των δικαιωμάτων των αιτουσών/-ούντων άσυλο και των μεταναστριών/-ών.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, το Ανώτατο Δικαστήριο έχει παρέμβει για να προωθήσει και να προστατεύσει τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων. Το 2006, για παράδειγμα, αποφάσισε ότι ο γάμος των ομόφυλων ζευγαριών που παντρεύονται στο εξωτερικό θα πρέπει να αναγνωρίζεται στο Ισραήλ, ενώ το 2022 ακύρωσε τμήματα ενός νόμου που απαγόρευε στα ομόφυλα ζευγάρια να αποκτούν παιδιά μέσω παρένθετης μητέρας.

Το Ανώτατο Δικαστήριο έχει επίσης ανατρέψει ορισμένες από τις πιο επικίνδυνες πολιτικές του Ισραήλ που επηρεάζουν τις/τους αιτούσες/-ντες άσυλο και τις/τους μετανάστριες/-ες. Το 2013, για παράδειγμα, κατήργησε νόμο που επέτρεπε στις ισραηλινές αρχές να έχουν υπό κράτηση όποιο άτομο εισερχόταν παράτυπα στη χώρα για έως και τρία χρόνια πριν από την απέλασή του. Το δικαστήριο διαδραμάτισε επίσης ρόλο στην προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών στο Ισραήλ, μεταξύ άλλων, καθιστώντας την ηλικία συνταξιοδότησης κοινή για τους άντρες και τις γυναίκες και κρίνοντας ότι ο διαχωρισμός των φύλων στα δημόσια μέσα μεταφοράς είναι παράνομος.

Γιατί είναι σημαντική η δικαστική ανεξαρτησία;

Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1948, ο θεμέλιος λίθος του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ορίζει ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα σε δίκαιη δίκη «από ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο». Μια σειρά μεταγενέστερων διεθνών συνθηκών, συμβάσεων και κατευθυντήριων γραμμών έχουν τονίσει τη σημασία της δικαστικής ανεξαρτησίας ως προϋπόθεσης για ένα δίκαιο σύστημα απονομής δικαιοσύνης.

Μια κυβέρνηση που έχει τη δυνατότητα να διορίζει δικαστές με βάση την πολιτική της πίστη ή να παρακάμπτει τις αποφάσεις του ανώτατου δικαστηρίου της χώρας είναι ουσιαστικά ανεξέλεγκτη. Έχει το ελεύθερο να εδραιώνει την εξουσία της, να καταργεί νόμους και να τιμωρεί πολιτικούς αντιπάλους, ενώ μπορεί να θεσπίζει όποια αυθαίρετη, σκληρή ή ακόμα και παράλογη πολιτική τής αρέσει.

Στο Ισραήλ, οι φόβοι ότι η διάβρωση της δικαστικής εποπτείας θα οδηγήσει σε πισωγύρισμα όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν ενισχυθεί από την ατζέντα κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της σημερινής κυβέρνησης. Αυτό φαίνεται πιο έντονα στην αντιμετώπιση των Παλαιστινίων.

Από τον Δεκέμβριο του 2022, η ισραηλινή κυβέρνηση έχει κλιμακώσει τη μακροχρόνια ρατσιστική ρητορική και τις συστηματικές παραβιάσεις κατά των Παλαιστινίων. Έχει καταθέσει νομοσχέδιο που εισάγει τη θανατική ποινή για τους «τρομοκράτες», μια λέξη που η κυβέρνηση χρησιμοποιεί σχεδόν αποκλειστικά για να αναφέρεται στις/στους Παλαιστίνιες/-ους. Προωθεί πρόταση για τη δημιουργία «εθνικής φρουράς», μιας εθελοντικής πολιτοφυλακής με εξουσίες άσκησης βίας εναντίον πολιτών, και εντείνει τα σχέδια για την προσάρτηση περισσότερων περιοχών της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου.

Στο μεταξύ, υπήρξαν αρκετές ανησυχητικές προτάσεις από υπουργούς που απειλούν τα δικαιώματα ορισμένων από τις πιο ευάλωτες ομάδες στο Ισραήλ. Αυτές περιλαμβάνουν ένα νομοσχέδιο που θα απαγορεύει στα παιδιά κάτω των 14 ετών να συμμετέχουν σε οποιοδήποτε μάθημα ή ακόμα και συζήτηση σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου, καθώς και ένα αίτημα που θα επιτρέπει σε γιατρούς να αρνούνται να θεραπεύουν ΛΟΑΤΚΙ άτομα.

Και νωρίτερα φέτος, ένα νομοσχέδιο που προτείνει την επέκταση των εξουσιών των αποκλειστικά αντρικών ραβινικών δικαστηρίων του Ισραήλ, τα οποία έχουν ιστορικό διακρίσεων εις βάρος των γυναικών, πέρασε την πρώτη του ανάγνωση νωρίτερα φέτος.

Τι ζητάει η Διεθνής Αμνηστία;

Οι ισραηλινές αρχές πρέπει να εγκαταλείψουν τα σχέδιά τους για δικαστική αναμόρφωση. Πρέπει να διατηρήσουν το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και της ειρηνικής συνάθροισης όσων διαμαρτύρονται κατά των προτάσεων.

Είναι επίσης ζωτικής σημασίας οι εύλογες ανησυχίες των διαδηλωτριών/-ών και των πολιτικών αντιφρονούντων ούτε να παραμερίσουν τα δεινά των Παλαιστινίων ούτε να αποπροσανατολίσουν από την επείγουσα ανάγκη να διαλυθεί το σύστημα απαρτχάιντ του Ισραήλ.

Οι διαμαρτυρίες στο Ισραήλ έχουν συγκεντρώσει τεράστια διεθνή προσοχή από τα μέσα ενημέρωσης και πολλά κράτη έχουν καταδικάσει τα σχέδια της κυβέρνησης. Ενώ αυτός ο έλεγχος είναι ευπρόσδεκτος και αναγκαίος, σηματοδοτεί έντονη αντίθεση με τη συνεχιζόμενη απροθυμία της διεθνούς κοινότητας να καταδικάσει το σύστημα απαρτχάιντ του Ισραήλ.

Εάν η διεθνής κοινότητα εκτιμά πραγματικά το κράτος δικαίου και τη δικαιοσύνη, πρέπει να αναλάβει δράση για να καταστήσει τις ισραηλινές αρχές υπεύθυνες για τις πολλές παραβιάσεις και τα εγκλήματά τους κατά των Παλαιστινίων. Δεν πρέπει να αποδεχτεί το status quo, όπου το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ υπογράφει εγκλήματα πολέμου και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αντ' αυτού, η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να χρησιμοποιήσει αυτή τη στιγμή για να πιέσει τις ισραηλινές αρχές να σταματήσουν, για παράδειγμα, τους αδυσώπητους παράνομους φόνους Παλαιστινίων παιδιών και άλλων αμάχων από τον στρατό, την αρπαγή γης μέσω της επέκτασης των εποικισμών και τον αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας.

Το Ισραήλ θα πρέπει πράγματι να μεταρρυθμίσει το δικαστικό του σύστημα, αλλά οι μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να αποτελέσουν τμήμα της συνολικής διάλυσης του συστήματος απαρτχάιντ και της τήρησης των διεθνών προτύπων για τα ανθρώπινα δικαιώματα για όλες και για όλους.