«ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΝΤΕΛΩΣ ΕΚΤΕΘΕΙΜΕΝΕΣ/-ΟΙ»: ΟΙ ΝΕΕΣ/-ΟΙ ΜΟΙΡΑΖΟΝΤΑΙ ΤΙΣ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ

Το Instagram, το TikTok και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν γίνει καθημερινό στοιχείο στη ζωή των παιδιών και των νέων σε όλο τον κόσμο, με το 59% των νέων που συμμετείχαν σε έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας να αφιερώνουν πλέον περισσότερες από 2 ώρες μιας τυπικής ημέρας τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ωστόσο, οι έρευνες σχετικά με τις εμπειρίες των νέων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξακολουθούν να επικεντρώνονται σε συντριπτικό βαθμό στη Βόρεια Αμερική, την Ευρώπη και την Αυστραλία.

Η Διεθνής Αμνηστία συνέλεξε απαντήσεις από 550 παιδιά και νέες/-ους ηλικίας 13 έως 24 ετών σε 45 χώρες για να κατανοήσει καλύτερα τις εμπειρίες που βιώνουν, τις ανησυχίες και τις στάσεις τους απέναντι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ανάμεσα στους επαίνους για την ποικιλία των ιδεών, τη δημιουργικότητα των χρηστριών/-ών και τις ευκαιρίες ακτιβισμού που βρίσκουν οι νέες/-οι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ξεχωρίζουν δύο μεγάλες ανησυχίες: το τίμημα του επιβλαβούς περιεχομένου και αυτού που πολλά νεαρά άτομα περιγράφουν ως «εθιστικό» σχεδιασμό της πλατφόρμας, αναφορικά με την ψυχική υγεία των νέων, καθώς και το αίσθημα αδυναμίας απέναντι στη συνεχή παρότρυνση των παγκόσμιων εταιρειών να συμμετάσχουν σε έναν φαύλο κύκλο ανταλλαγής προσωπικών δεδομένων και κατανάλωσης περιεχομένου.

Αντανακλώντας την ανησυχία που εξέφρασαν πολλές/-οί νέες/-οι σε σχέση με τον αντίκτυπο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ιδιωτική τους ζωή, πολλά από τα άτομα που ρωτήθηκαν επέλεξαν να μοιραστούν μαζί μας τις ιστορίες και τις πληροφορίες τους ανώνυμα για να βοηθήσουν στην καθοδήγηση της έρευνάς μας, αλλά δεν ήθελαν να δημοσιευτούν οι απαντήσεις τους. Τα παρακάτω αποσπάσματα και τα στατιστικά στοιχεία αφορούν τις/τους 112 ερωτηθείσες/-έντες που συναίνεσαν στη δημοσίευση των απαντήσεών τους, αλλά είναι αντιπροσωπευτικά των τάσεων που παρατηρήθηκαν στο σύνολο των δεδομένων. Αυτές/-οί οι 112 ερωτηθείσες/-έντες αναφέρθηκαν συνολικά σε 15 διαφορετικές κοινωνικές πλατφόρμες που χρησιμοποιούν ενεργά. Οι πέντε πιο δημοφιλείς πλατφόρμες είναι το Instagram, το YouTube, το TikTok, το Snapchat και το Facebook. Ενώ το YouTube και το TikTok κυριαρχούν ως πηγές ψυχαγωγίας, το Instagram, το Snapchat και το BeReal είναι οι πλατφόρμες στις οποίες οι νέοι δημοσιεύουν συχνότερα.

Στο πλαίσιο της συνεχούς αύξησης του χρόνου που αφιερώνουν οι νέες/-οι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το εντυπωσιακό 74% των ατόμων που ρωτήθηκαν αναφέρει ότι ελέγχει τους λογαριασμούς του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης περισσότερο απ’ όσο θα ήθελε. Τα άτομα που ρωτήθηκαν παραπονέθηκαν για το «εθιστικό» δέλεαρ της συνεχούς ροής ενημερώσεων και εξατομικευμένων συστάσεων, νιώθοντας συχνά «υπερδιέγερση» και «απόσπαση της προσοχής».
 

Οι νέες/-οι εξέφρασαν εξίσου την αίσθηση της απώλειας ελέγχου σε σχέση με την ιδιωτική τους ζωή: Τα ¾ των ατόμων που ρωτήθηκαν βρήκαν δυσνόητους τους όρους χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, επικρίνοντας τη συχνά «τεχνική γλώσσα» και την προσέγγιση που εφαρμόζουν οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, αναγκάζοντας τις/τους νέες/-ους να επιλέξουν μεταξύ της αυτού που αντιλαμβάνονται ως απειλή του κοινωνικού αποκλεισμού και της συμμετοχής με κόστος την ιδιωτικότητά τους. Η Διεθνής Αμνηστία έχει ζητήσει στο παρελθόν την απαγόρευση της στοχευμένης διαφήμισης, η οποία βασίζεται στην επεμβατική παρακολούθηση των χρηστριών/-ών. Μόνο η Ε.Ε. έχει ψηφίσει μέχρι στιγμής κανονισμό για να σταματήσει την κατάρτιση προφίλ ανηλίκων από μεγάλες πλατφόρμες για διαφημιστικούς σκοπούς.

Μόλις μπήκαν στις πλατφόρμες, περισσότερα από τα μισά παιδιά και νέες/-οι που συμμετείχαν στην έρευνα είχαν άσχημες εμπειρίες, αντιμετωπίζοντας «ρατσισμό, βία και εκφοβισμό», μορφές πολιτικής δίωξης που κυμαίνονται από το «red-tagging» στις Φιλιππίνες (τακτική που χρησιμοποιείται για την απονομιμοποίηση πολιτικών αντιπάλων και την υποκίνηση βίας στο διαδίκτυο) έως αντισημιτικές εκστρατείες, καθώς και ανεπιθύμητες σεξουαλικές προσεγγίσεις από άλλους χρήστες. Το 93% των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας δήλωσε ότι είχε αντιμετωπίσει παραπληροφόρηση. Το 86% έχει στο παρελθόν μπλοκάρει χρήστες ως απόκριση σε περιεχόμενο στο οποίο δεν ήθελε να εκτεθεί, ενώ πάνω από τα μισά άτομα που ρωτήθηκαν είχαν κάνει αναφορά περιεχομένου στο Instagram (την πιο δημοφιλή πλατφόρμα στην έρευνά μας). Πολλά άτομα ωστόσο αισθάνθηκαν ότι είτε αγνοήθηκαν οι αναφορές που έκαναν σε όλες τις πλατφόρμες είτε συνέχισαν να εκτίθενται σε αναρτήσεις «παρόμοιες με αυτές για τις οποίες έκαναν αναφορά».

Πέρα από τον «εθιστικό» χαρακτήρα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ένας σημαντικός αριθμός ατόμων που ρωτήθηκαν, ανεξαρτήτως φύλου ή ηπείρου, ανέφερε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προωθούν την κοινωνική σύγκριση και ενισχύουν το επιβλαβές περιεχόμενο, επιφέροντας αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχική τους υγεία. Οι νέες/-οι ανέφεραν ότι ένιωθαν «άγχος» και «ανασφάλεια» για τις «μη ρεαλιστικές [σωματικές] εικόνες» που έβλεπαν στα timeline τους, ενώ μας μίλησαν για την «υπερβολική σεξουαλικοποίηση» του σώματός τους «σε νεαρή ηλικία» ως απάντηση.

Μια άλλη συμμετέχουσα μοιράστηκε την ανησυχία της ότι οι «αλγόριθμοι» των πλατφορμών «πιάνουν» θέματα ψυχικής υγείας και εκθέτουν τις χρήστριες και τους χρήστες σε όλο και περισσότερο σχετικό περιεχόμενο. Ορισμένες/-οι νέες/-οι απέδωσαν την έλλειψη αυτοεκτίμησης, τις καταθλιπτικές σκέψεις και τις διατροφικές διαταραχές στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ενώ άλλες/-οι δήλωσαν ότι έκτοτε αναζήτησαν ιστοσελίδες και πλατφόρμες με θετικό για το σώμα περιεχόμενο (body-positive), χωρίς να τις κατονομάζουν.

Όταν ρωτήθηκαν σχετικά με το όραμά τους για τα ιδανικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα άτομα μοιράστηκαν σαφείς ιδέες για το πώς πρέπει να αλλάξουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ώστε να σέβονται τα δικαιώματά τους: από μεγαλύτερη προστασία της ιδιωτικότητας έως αλλαγές στους αλγορίθμους:
 

Στο πλαίσιο του προγράμματος RIGHTS Click, η Amnesty Tech πρόκειται να διεξαγάγει περαιτέρω έρευνα σχετικά με τις ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα που έθεσαν όσες/-οι νέες/-οι συμμετείχαν στην έρευνα. Θα συνεχίσουμε επίσης να συνεργαζόμαστε με παιδιά και νέες/-ους ειδικά σε συγκεκριμένες χώρες, όπως η Κένυα, η Αργεντινή και οι Φιλιππίνες, για την ανάπτυξη εκστρατειών για με σκοπό τις ρυθμιστικές αλλαγές.