ΟΥΚΡΑΝΙΑ: ΤΑ ΓΗΡΑΙΟΤΕΡΑ ΑΤΟΜΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ, ΚΑΘΩΣ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΕ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΟΣΟ ΕΙΝΑΙ ΕΚΤΟΠΙΣΜΕΝΑ – ΝΕΑ ΕΚΘΕΣΗ

• Τα ηλικιωμένα άτομα σκοτώνονται και τραυματίζονται σε υψηλότερα ποσοστά από άλλες ομάδες, ενώ ζουν σε κατεστραμμένα σπίτια και σε επικίνδυνες συνθήκες
• Η εισβολή της Ρωσίας έχει οδηγήσει χιλιάδες εκτοπισμένους ηλικιωμένους να ζουν σε υπερφορτωμένα κρατικά ιδρύματα
• Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι στην Ουκρανία έχουν υποστεί δυσανάλογα μεγάλο αντίκτυπο από θανάτους και τραυματισμούς κατά τη διάρκεια της ρωσικής εισβολής και δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε κατοικία σε ίση βάση με άλλους μετά τον εκτοπισμό τους, αναφέρει η Διεθνής Αμνηστία σε νέα έκθεσή της.

Η έκθεση με τίτλο «'Κάποτε είχα ένα σπίτι': Η εμπειρία των ηλικιωμένων από τον πόλεμο, τον εκτοπισμό και την πρόσβαση σε κατοικία στην Ουκρανία», καταγράφει πώς οι ηλικιωμένες/-οι συχνά παραμένουν ή δεν μπορούν να εγκαταλείψουν τις περιοχές που πλήττονται από συγκρούσεις, εκτιθέμενες/-οι σε βλάβες και επικίνδυνες συνθήκες διαβίωσης σε κατοικίες που έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές. Όσες/-οι καταφέρνουν να φύγουν συχνά δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να καλύψουν τα έξοδα ενοικίασης, ενώ χιλιάδες άνθρωποι αναγκάζονται να μείνουν σε υπερφορτωμένα κρατικά ιδρύματα, τα οποία δεν διαθέτουν αρκετό προσωπικό για να παρέχουν το απαραίτητο επίπεδο φροντίδας.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία είχε καταστροφικές συνέπειες για τους πολίτες όλων των ηλικιών, απειλεί τη σωματική ασφάλεια των ηλικιωμένων και έχει αναγκάσει εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Εντέλει, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να προστατευτούν τα δικαιώματα των ηλικιωμένων πολιτών στην Ουκρανία είναι να τερματίσει η Ρωσία τον παράνομο πόλεμό της.
 

«Η καταστροφική εισβολή της Ρωσίας έχει δυσανάλογο αντίκτυπο στα ηλικιωμένα άτομα στην Ουκρανία, με πολλούς να μένουν πίσω σε περιοχές όπου τακτικά βρίσκονται σε κίνδυνο από τις ανελέητες χερσαίες και αεροπορικές επιθέσεις», δήλωσε η Laura Mills, ερευνήτρια για τους ηλικιωμένους και τα άτομα με αναπηρία στη Διεθνή Αμνηστία.

«Τα ηλικιωμένα άτομα συχνά είτε μένουν σε μη ασφαλή σπίτια είτε, όταν είναι σε θέση να φύγουν, καταλήγουν σε καταφύγια που δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους για να καλύψουν τις ανάγκες τους, ιδίως αν έχουν αναπηρίες. Από εκεί, κινδυνεύουν να τοποθετηθούν σε κρατικά ιδρύματα. Καθώς ο σκληρός χειμώνας γίνεται πραγματικότητα, η διεθνής κοινότητα πρέπει να αναλάβει επειγόντως δράση για την ενίσχυση της υποστήριξης αυτής της ομάδας».

Απομάκρυνση ηλικιωμένης γυναίκας με αναπηρία στο Χάρκοβο, Ουκρανία, Οκτώβριος 2022.

Η ουκρανική κυβέρνηση έχει καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για την απομάκρυνση των ανθρώπων από τις περιοχές που πλήττονται από τις συγκρούσεις, μεταξύ άλλων ανακοινώνοντας την υποχρεωτική απομάκρυνση περίπου 200.000 ανθρώπων από το Ντονέτσκ τον Ιούλιο.

Το κόστος και η υλικοτεχνική υποδομή για την εξασφάλιση στέγασης για τους ηλικιωμένους που εκτοπίστηκαν από τον πόλεμο, ωστόσο, δεν θα πρέπει να βαρύνει μόνο την Ουκρανία. Η Διεθνής Αμνηστία καλεί άλλες χώρες να διευκολύνουν την απομάκρυνση των ηλικιωμένων -με ιδιαίτερη προσοχή στους ηλικιωμένους με αναπηρία- σε προσβάσιμα καταλύματα στο εξωτερικό, όπου αυτό είναι δυνατόν.

Οι διεθνείς οργανισμοί θα πρέπει να κάνουν περισσότερα για να στηρίξουν οικονομικά τα ηλικιωμένα άτομα, ώστε να έχουν την οικονομική δυνατότητα να νοικιάσουν σπίτια και, σε συνεργασία με τις ουκρανικές αρχές, να τους συμπεριλάβουν μεταξύ εκείνων που έχουν προτεραιότητα για τοποθέτηση σε οποιοδήποτε νεόδμητο κατάλυμα.

Δυσανάλογοι κίνδυνοι

Στην Ουκρανία, τα άτομα άνω των 60 ετών αποτελούν σχεδόν το ένα τέταρτο του πληθυσμού. Οι ηλικιωμένες/-οι είναι δυσανάλογα ευάλωτες/-οι σε επιθέσεις: Σύμφωνα με το Γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (OHCHR), το οποίο συλλέγει στοιχεία για τις απώλειες αμάχων στην Ουκρανία, τα άτομα άνω των 60 ετών αποτελούσαν το 34% των αμάχων που σκοτώθηκαν από τον Φεβρουάριο έως τον Σεπτέμβριο του 2022 για τις περιπτώσεις στις οποίες καταγράφηκε η ηλικία.

Τα ηλικιωμένα άτομα, που έχουν συχνότερα προβλήματα υγείας, διατρέχουν επίσης μεγαλύτερο κίνδυνο στις κατεχόμενες περιοχές, όπου οι ρωσικές δυνάμεις έχουν περιορίσει σημαντικά την πρόσβαση της ανθρωπιστικής βοήθειας, παραβιάζοντας κατάφωρα το διεθνές δίκαιο.

Η Olha Kot μπροστά από το σπίτι της, το οποίο υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τη διάρκεια επιθέσεων στο Τσέρνιγκοφ, Ουκρανία, Οκτώβριος 2022.

Η Svitlana,* 64 ετών, η οποία βρισκόταν σε ένα ρωσοκρατούμενο χωριό κοντά στο Χάρκοβο, δήλωσε ότι ο 61χρονος αδελφός της κατέρρευσε από εγκεφαλικό επεισόδιο τον Απρίλιο του 2022. Νοσηλεύτηκε σε νοσοκομείο, αλλά το νοσοκομείο δεν είχε ηλεκτρικό ρεύμα ή τρεχούμενο νερό. Πήρε εξιτήριο την επόμενη ημέρα.

«Δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα, δεν μπορούσαν να κάνουν ηλεκτροκαρδιογράφημα, δεν μπορούσαν να κάνουν εγκεφαλογράφημα, δεν είχαν φάρμακα», είπε η Svitlana. Λιγότερο από μία εβδομάδα αργότερα, ο αδελφός της πέθανε από δεύτερο εγκεφαλικό επεισόδιο, σύμφωνα με το πιστοποιητικό θανάτου που είδε η Διεθνής Αμνηστία.

Εκτοπισμός και αυξανόμενη ιδρυματοποίηση

Πολλοί εκτοπισμένοι ηλικιωμένοι αγωνίζονται να βρουν κατάλληλη στέγαση. Εξωθημένοι από την ιδιωτική αγορά λόγω των αυξημένων τιμών ενοικίασης και των συντάξεων που είναι πολύ κάτω από τα όρια διαβίωσης, πολλοί ηλικιωμένοι διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να χάσουν εντελώς την πρόσβαση σε κατοικία.

Η Nina Silakova, 73 ετών, η οποία εκτοπίστηκε από την περιοχή Λουγκάνσκ, εκδιώχθηκε δύο φορές από ενοικιαζόμενα διαμερίσματα: μία φορά τον Αύγουστο, αφού έπαθε καρδιακή προσβολή, και η ιδιοκτήτριά της φοβήθηκε ότι θα έπρεπε να τη φροντίσει, και ξανά τον Οκτώβριο. Η Nina ανησυχούσε ότι δεν θα μπορούσε να βρει τρίτο διαμέρισμα: «Δεν υπάρχουν διαμερίσματα σε αυτή την τιμή στην πόλη επειδή υπάρχουν τόσο πολλοί [εκτοπισμένοι]... Δεν ξέρω πού να απευθυνθώ... Να βγω στον δρόμο, να σταθώ εκεί και να ρωτήσω τους ανθρώπους; Οι άνθρωποι θα περάσουν και θα νομίζουν ότι είμαι μια άρρωστη γριά γιαγιά».

Ένας ηλικιωμένος άντρας χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα ή φυσικό αέριο βράζει νερό σε δοχείο στο Χάρκοβο, Ουκρανία, Οκτώβριος 2022.

Η Διεθνής Αμνηστία διαπίστωσε ότι τα καταφύγια ήταν συχνά απρόσιτα σε ηλικιωμένους με αναπηρία και δεν διέθεταν αρκετό προσωπικό για την υποστήριξή τους. Ως αποτέλεσμα, τα ηλικιωμένα άτομα με αναπηρία συχνά δεν είχαν άλλη επιλογή από το να ζήσουν σε κρατικό ίδρυμα. Μόνο μεταξύ Φεβρουαρίου και Ιουλίου του 2022, τουλάχιστον 4.000 ηλικιωμένοι τοποθετήθηκαν σε κρατικά ιδρύματα αφού έχασαν τα σπίτια τους κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, σύμφωνα με δηλώσεις του Υπουργείου Κοινωνικής Πολιτικής της Ουκρανίας.

Η Olha Volkova, η οποία διευθύνει ένα καταφύγιο για εκτοπισμένους ηλικιωμένους με αναπηρία στον Δνείπερο, δήλωσε: «Περίπου το 60% των ανθρώπων [στέλνονται σε ιδρύματα]. Δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά το να νοικιάσουν κατοικία, να πληρώσουν για τα κοινόχρηστα, να φάνε. Κι έτσι πρέπει να τους στείλουμε σε οίκους ευγηρίας».

Η Διεθνής Αμνηστία επισκέφθηκε εφτά ιδρύματα για ηλικιωμένους και άτομα με αναπηρία στην Ουκρανία και διαπίστωσε ότι οι εγκαταστάσεις αυτές δεν είναι σε θέση να παρέχουν το απαιτούμενο επίπεδο φροντίδας, ιδιαίτερα για ηλικιωμένους με περιορισμένη κινητικότητα, εν μέρει επειδή δεν διαθέτουν αρκετό προσωπικό για τη φροντίδα τους. Ανεξάρτητοι Ουκρανοί παρατηρητές ανέφεραν ότι τέτοιες συνθήκες ήταν συνηθισμένες πριν από την εισβολή, η οποία επιδείνωσε τις ελλείψεις προσωπικού.

«Με γυρίζουν μόνο μία φορά όταν μου αλλάζουν την πάνα το πρωί, μία φορά όταν μου αλλάζουν την πάνα το βράδυ... Είμαστε εγκαταλελειμμένοι εδώ», δήλωσε η 76χρονη Liudmyla, η οποία ζει σε ίδρυμα στο Χάρκοβο.

«Στο γηροκομείο δεν υπάρχει ουσιαστικά καμία αποκατάσταση», δήλωσε η Olha Volkova. «Ένα άτομο θα ξαπλώσει εκεί μέχρι να πεθάνει».

Καθώς ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας συνεχίζεται, οι μη στρατιωτικές υποδομές και υπηρεσίες έχουν υποστεί έντονη πίεση. Ωστόσο, η ουκρανική κυβέρνηση πρέπει να κάνει ό,τι μπορεί για να διασφαλίσει ότι οι παρατηρητές έχουν πρόσβαση στα κρατικά ιδρύματα και ότι οι ηλικιωμένοι που ζουν σε αυτά είναι μεταξύ εκείνων που έχουν προτεραιότητα για εναλλακτική στέγαση μόλις αυτή γίνει διαθέσιμη.

Επικίνδυνη στέγαση

Ορισμένοι ηλικιωμένοι έχουν επιλέξει να μείνουν πίσω στα σπίτια τους. Άλλοι είπαν στη Διεθνή Αμνηστία ότι δεν μπόρεσαν να φύγουν επειδή οι πληροφορίες για τις εκκενώσεις ήταν λιγότερο προσβάσιμες σε αυτούς.

Ένας ηλικιωμένος άντρας στο σπίτι του που υπέστη ζημιές από επιθέσεις στο Χάρκοβο, Ουκρανία, Οκτώβριος 2022.

Η Liudmyla Zhernosek, 61 ετών, ζει στο Τσέρνιγκοφ με τον 66χρονο σύζυγό της, ο οποίος χρησιμοποιεί αναπηρικό αμαξίδιο. Η ίδια δήλωσε: «Έβλεπα κάθε μέρα νεότερους ανθρώπους να περπατούν δίπλα στο κτίριό μου με σακίδια. Μόνο αργότερα έμαθα από άλλους στο κλιμακοστάσιο ότι πήγαιναν στο κέντρο της πόλης, ότι ακόμη γίνονταν εκκενώσεις. Αλλά αυτό θα ήταν 40 λεπτά με τα πόδια, δεν μπορούσα να πάω εκεί με τον σύζυγό μου. Κανείς δεν μας ενημέρωνε για τις εκκενώσεις, πάντα το μάθαινα μόνο εκ των υστέρων».

Η Διεθνής Αμνηστία κατέγραψε επίσης ηλικιωμένους που ζουν σε κατοικίες χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, φυσικό αέριο ή τρεχούμενο νερό. Τα παράθυρα ή οι στέγες που υπέστησαν ζημιές κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης δεν παρείχαν πλέον προστασία από τη βροχή, το χιόνι ή τις χαμηλές θερμοκρασίες.

Όταν η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνέντευξη από τη Hanna Selivon, 76 ετών, στο Τσέρνιγκοφ, μόνο το μπάνιο, όπου εθελοντές είχαν τοποθετήσει ένα στρώμα στην μπανιέρα για να μπορέσει να κοιμηθεί, είχε κάλυψη από πάνω.

Η Hanna Selivon στο κατεστραμμένο σπίτι της στο Τσέρνιγκοφ, Ουκρανία, Οκτώβριος 2022.

Η Hanna είπε: «Όλοι στον δρόμο μας έφυγαν. Οι μόνοι άνθρωποι που έμειναν ήμουν εγώ κι άλλες δύο ηλικιωμένες γυναίκες... Η μία είχε αναπηρία. Δεν είχαμε πουθενά να πάμε. Κρυβόμουν σε μια τρύπα στο κελάρι μου... Στις 29 Μαρτίου, υπήρξαν πολλοί βομβαρδισμοί και, όταν βγήκα [από το κελάρι], είδα μόνο ότι οι φλόγες πετούσαν... ότι [το σπίτι μου] καιγόταν. Τα πόδια μου δεν μπορούσαν να κουνηθούν».

Η Διεθνής Αμνηστία καλεί τις κυβερνήσεις και τους διεθνείς οργανισμούς να ενισχύσουν τη στήριξη των ηλικιωμένων στην Ουκρανία, διευκολύνοντας την εθελοντική απομάκρυνση των ηλικιωμένων στο εξωτερικό, διασφαλίζοντας ότι οι ηλικιωμένοι είναι μεταξύ εκείνων που έχουν προτεραιότητα στην παροχή χρηματικής βοήθειας και υποστηρίζοντας τη δημιουργία προσβάσιμων κατοικιών για ηλικιωμένους με αναπηρία.

«Καθώς έχουν φτάσει οι παγωμένοι χειμερινοί μήνες, οι ηλικιωμένοι πρέπει να απομακρυνθούν προς προσβάσιμα καταφύγια και η επισκευή των σπιτιών τους πρέπει να έχει προτεραιότητα», δήλωσε η Laura Mills.

Μεθοδολογία

Η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνεντεύξεις από 226 άτομα για την παρούσα έκθεση, μεταξύ άλλων κατά τη διάρκεια προσωπικών επισκέψεων σε εφτά κρατικά ιδρύματα. Η έρευνα διεξήχθη μεταξύ Μαρτίου και Οκτωβρίου 2022 και περιλάμβανε ένα ταξίδι τεσσάρων εβδομάδων στην Ουκρανία τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2022.

Λογοδοσία για εγκλήματα πολέμου

Η Διεθνής Αμνηστία έχει καταγράψει εγκλήματα πολέμου και άλλες παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Όλα τα αποτελέσματα της Διεθνούς Αμνηστίας είναι διαθέσιμα εδώ. 

Η Διεθνής Αμνηστία έχει επανειλημμένα ζητήσει να λογοδοτήσουν τα μέλη των ρωσικών δυνάμεων και οι αξιωματούχοι που είναι υπεύθυνοι για την επίθεση κατά της Ουκρανίας και για τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, και έχει χαιρετίσει τη συνεχιζόμενη έρευνα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου στην Ουκρανία. Η συνολική απόδοση ευθυνών στην Ουκρανία θα απαιτήσει τις συντονισμένες προσπάθειες του ΟΗΕ και των οργάνων του, καθώς και πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο σύμφωνα με την αρχή της καθολικής δικαιοδοσίας.