ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΜΑΧΩΝ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΕΓΚΛΗΜΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΠΙΘΑΝΟΤΑΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ - ΝΕΑ ΕΚΘΕΣΗ

• Οι ρωσικές δυνάμεις βασάνισαν και απέλασαν αμάχους από την Ουκρανία
• Παιδιά χωρίστηκαν από τις οικογένειές τους μετά από βίαιη μεταφορά
• Ηλικιωμένοι, άτομα με αναπηρία και παιδιά αγωνίζονται να φύγουν από τη Ρωσία

Οι ρωσικές αρχές μετέφεραν βίαια και απέλασαν αμάχους από κατεχόμενες περιοχές της Ουκρανίας, γεγονός που ισοδυναμεί με εγκλήματα πολέμου και πιθανόν με εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, αναφέρει η Διεθνής Αμνηστία σε νέα έκθεση που δημοσιεύθηκε χτες.

Η έκθεση, με τίτλο «“Like a Prison Convoy”: Russia’s Unlawful Transfer of Civilians in Ukraine and Abuses During ‘Filtration’», περιγράφει λεπτομερώς πώς οι ρωσικές και οι ελεγχόμενες από τη Ρωσία δυνάμεις μετέφεραν με τη βία αμάχους από την κατεχόμενη Ουκρανία σε περιοχές που ελέγχονται από τη Ρωσία ή στη Ρωσία. Τα παιδιά χωρίστηκαν από τις οικογένειές τους κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, κατά παράβαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου.

Άμαχοι είπαν στη Διεθνή Αμνηστία πώς εξαναγκάστηκαν να περάσουν από καταχρηστικές διαδικασίες διαλογής -γνωστές ως «φιλτράρισμα»- οι οποίες μερικές φορές κατέληγαν σε αυθαίρετη κράτηση, βασανιστήρια και άλλη κακομεταχείριση.
 

«Ο χωρισμός των παιδιών από τις οικογένειές τους και ο εξαναγκασμός των ανθρώπων να απομακρύνονται εκατοντάδες χιλιόμετρα από τα σπίτια τους είναι άλλη μια απόδειξη των σοβαρών δεινών που έχει προκαλέσει η εισβολή της Ρωσίας στους αμάχους της Ουκρανίας», δήλωσε η Agnès Callamard, γενική γραμματέας της Διεθνούς Αμνηστίας.

«Οι ρωσικές δυνάμεις, από την έναρξη του επιθετικού τους πολέμου κατά της Ουκρανίας, που αποτελεί από μόνος του διεθνές έγκλημα, έχουν επιτεθεί αδιακρίτως και έχουν σκοτώσει παράνομα αμάχους, έχουν καταστρέψει αμέτρητες ζωές και έχουν διαλύσει οικογένειες. Κανείς δεν έχει γλιτώσει, ούτε καν τα παιδιά».

«Η ανήθικη ρωσική τακτική της βίαιης μεταφοράς και απέλασης είναι έγκλημα πολέμου. Η Διεθνής Αμνηστία πιστεύει ότι πρέπει να διερευνηθεί ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας».

«Σε κάθε άτομο που μεταφέρθηκε βίαια και εξακολουθεί να κρατείται παράνομα πρέπει να του επιτραπεί να φύγει και όλοι όσοι ευθύνονται για τη διάπραξη αυτών των εγκλημάτων οφείλουν να λογοδοτήσουν. Τα παιδιά που βρίσκονται υπό ρωσική κράτηση πρέπει να επανενωθούν με τις οικογένειές τους και να διευκολυνθεί η επιστροφή τους στις περιοχές που ελέγχονται από την ουκρανική κυβέρνηση».

Η Διεθνής Αμνηστία κατέγραψε περιπτώσεις στις οποίες μέλη συγκεκριμένων ομάδων -συμπεριλαμβανομένων παιδιών, ηλικιωμένων και ατόμων με αναπηρίες- μεταφέρθηκαν βίαια σε άλλες περιοχές που κατέχονται από τη Ρωσία ή απελάθηκαν παράνομα στη Ρωσία. Σε μία περίπτωση, μια γυναίκα χωρίστηκε από τον 11χρονο γιο της κατά τη διάρκεια της διαλογής, κρατήθηκε και δεν επανενώθηκε μαζί του, κατά σαφή παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου.

Άνθρωποι που κρατήθηκαν κατά τη διάρκεια της διαλογής δήλωσαν στη Διεθνή Αμνηστία ότι υποβλήθηκαν σε βασανιστήρια και άλλη κακομεταχείριση, όπως ξυλοδαρμό, ηλεκτροσόκ και απειλή με εκτέλεση. Σε άλλα άτομα είχε απαγορευτεί η τροφή και το νερό, ενώ πολλά κρατούνταν σε επικίνδυνες και υπερπλήρεις συνθήκες.

Η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνεντεύξεις από 88 άτομα από την Ουκρανία. Η πλειονότητα ήταν πολίτες από τη Μαριούπολη, καθώς και πολίτες από τις περιοχές Χάρκοβο, Λούγκανσκ, Χερσώνα και Ζαπορίζια. Τα περισσότερα, ιδίως εκείνα από τη Μαριούπολη, περιέγραψαν καταναγκαστικές συνθήκες που σήμαιναν ότι δεν είχαν καμία ουσιαστική επιλογή παρά να πάνε στη Ρωσία ή σε άλλες ρωσοκρατούμενες περιοχές.

Η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί παράνομη την προσάρτηση από τη Ρωσία του ουκρανικού εδάφους, συμπεριλαμβανομένης της λεγόμενης «Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντονέτσκ» (DNR) στο ελεγχόμενο από τη Ρωσία τμήμα της περιφέρειας του Ντονέτσκ.

Αναγκαστική μεταφορά από τη Μαριούπολη

Στις αρχές Μαρτίου 2022, η νοτιοανατολική πόλη της Μαριούπολης περικυκλώθηκε πλήρως από τις ρωσικές δυνάμεις, καθιστώντας αδύνατη την εκκένωση. Η πόλη δεχόταν σχεδόν συνεχείς βομβαρδισμούς, και οι πολίτες δεν είχαν πρόσβαση σε τρεχούμενο νερό, θέρμανση ή ηλεκτρικό ρεύμα.

Χιλιάδες άτομα μπόρεσαν να φύγουν από την πόλη προς τις περιοχές που κατείχε η ουκρανική κυβέρνηση στα μέσα Μαρτίου αλλά, καθώς η Ρωσία κατέλαβε σταδιακά την πόλη, μετέφερε με τη βία ορισμένους πολίτες σε γειτονιές που βρίσκονταν υπό τον έλεγχό της, αποκόπτοντάς τους από άλλες οδούς διαφυγής. Οι άμαχοι δήλωσαν ότι αισθάνθηκαν εξαναγκασμένοι να μεταβούν με λεωφορεία «εκκένωσης» προς τη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ.

Η Μιλένα, 33 ετών, είπε στη Διεθνή Αμνηστία την εμπειρία της κατά την προσπάθειά της να φύγει από τη Μαριούπολη: «Αρχίσαμε να κάνουμε ερωτήσεις σχετικά με την εκκένωση, πού είναι δυνατόν να πάμε... Μου είπαν [από έναν Ρώσο στρατιώτη] ότι ήταν δυνατόν να πάμε μόνο στη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ ή στη Ρωσία. Ένα άλλο κορίτσι ρώτησε για άλλες δυνατότητες [εκκένωσης], για παράδειγμα στην Ουκρανία... Η απάντηση ήρθε αμέσως, ο στρατιώτης τη διέκοψε και είπε: «Αν δεν πάτε στη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ ή στη Ρωσική Ομοσπονδία, θα μείνετε εδώ για πάντα».

Ο σύζυγος της Μιλένα, πρώην πεζοναύτης του ουκρανικού στρατού, συνελήφθη λίγο αργότερα ενώ περνούσε τα σύνορα με τη Ρωσία και δεν έχει ακόμη αφεθεί ελεύθερος.

Εξαναγκαστική μεταφορά παιδιών και άλλων ευάλωτων ομάδων

Οι νόμοι των ένοπλων συγκρούσεων απαγορεύουν την εξατομικευμένη ή τη μαζική βίαιη μεταφορά προστατευόμενων προσώπων, συμπεριλαμβανομένων των αμάχων, από κατεχόμενα εδάφη. Σε αρκετές περιπτώσεις, παιδιά που διέφευγαν χωρίς γονείς ή άλλους κηδεμόνες προς ουκρανικά εδάφη σταματήθηκαν σε ρωσικά στρατιωτικά σημεία ελέγχου και μεταφέρθηκαν στο Ντονέτσκ υπό την επιτήρηση των αρχών που ελέγχονται από τη Ρωσία.

Όπως αναφέρθηκε, ένα 11χρονο αγόρι χωρίστηκε από τη μητέρα του κατά τη διάρκεια της διαλογής, γεγονός που παραβιάζει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Το αγόρι και η μητέρα του συνελήφθησαν και κρατήθηκαν από τις ρωσικές δυνάμεις στα μέσα Απριλίου από το εργοστάσιο χάλυβα και σιδήρου Illich στη Μαριούπολη.

Είπε στη Διεθνή Αμνηστία: «Πήγαν τη μητέρα μου σε μια άλλη σκηνή. Την ανέκριναν... Μου είπαν ότι θα με πάρουν μακριά από τη μαμά μου... Σοκαρίστηκα... Δεν είπαν τίποτα για το πού θα πήγαινε η μαμά μου... Από τότε δεν έχω νέα της». 

Η έκθεση περιγράφει επίσης λεπτομερώς τη βίαιη μεταφορά στο Ντονέτσκ και των 92 ενοίκων ενός κρατικού ιδρύματος για ηλικιωμένους και άτομα με αναπηρία στη Μαριούπολη. Η Διεθνής Αμνηστία κατέγραψε αρκετές περιπτώσεις στις οποίες ηλικιωμένοι από την Ουκρανία φαίνεται ότι τοποθετήθηκαν σε ίδρυμα στη Ρωσία ή σε περιοχές που έχουν καταληφθεί από τη Ρωσία, αφού εγκατέλειψαν τις εστίες τους. Η πρακτική αυτή παραβιάζει τα ατομικά δικαιώματα και δυσχεραίνει την έξοδο των ανθρώπων από τη Ρωσία ή την επανένωσή τους με μέλη της οικογένειάς τους στην Ουκρανία ή αλλού.

Μόλις έφτασαν στη Ρωσία, αρκετά άτομα δήλωσαν ότι αισθάνθηκαν πως πιέστηκαν να υποβάλουν αίτηση για ρωσική υπηκοότητα ή ότι οι μετακινήσεις τους περιορίστηκαν. Η διαδικασία απόκτησης της ρωσικής υπηκοότητας έχει απλοποιηθεί για τα παιδιά που φέρονται να είναι είτε ορφανά είτε χωρίς γονική μέριμνα, καθώς και για ορισμένα άτομα με αναπηρία. Αυτό είχε στόχο να διευκολύνει την παιδοθεσία των παιδιών αυτών από ρωσικές οικογένειες, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου.

Οι ενέργειες αυτές υποδηλώνουν μια σκόπιμη ρωσική πολιτική που σχετίζεται με την απέλαση αμάχων από την Ουκρανία προς τη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένων παιδιών, γεγονός που υποδηλώνει με τη σειρά του ότι, εκτός από το έγκλημα πολέμου της παράνομης απέλασης και μεταφοράς, η Ρωσία έχει πιθανότατα διαπράξει και το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας της απέλασης ή της εξαναγκαστικής μεταφοράς.

Καταχρηστικές διαδικασίες ελέγχου, κράτηση και βασανιστήρια

Οι άμαχοι από την Ουκρανία που διέφυγαν ή μεταφέρθηκαν σε ρωσοκρατούμενες περιοχές ή στη Ρωσία τις περισσότερες φορές αναγκάστηκαν να περάσουν από την καταχρηστική διαδικασία ελέγχου κατά την είσοδό τους στη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ, όταν περνούσαν τα σύνορα προς τη Ρωσία, καθώς και όταν αναχωρούσαν από τη Ρωσία για τρίτη χώρα. Η διαδικασία αυτή παραβιάζει τα δικαιώματά τους στην ιδιωτική ζωή και τη σωματική ακεραιότητα.

Στα σημεία διαλογής, οι αξιωματούχοι φωτογράφιζαν τους ανθρώπους, συνέλεγαν τα δακτυλικά τους αποτυπώματα, έψαχναν τα τηλέφωνά τους, ανάγκαζαν ορισμένους άντρες να γδυθούν μέχρι τη μέση και ανέκριναν τους ανθρώπους επί μακρόν.

Η Διεθνής Αμνηστία τεκμηρίωσε επτά περιπτώσεις όπου άνθρωποι υπέστησαν βασανιστήρια και άλλη κακομεταχείριση κατά τη διάρκεια της κράτησης. Μια περίπτωση αφορούσε μια 31χρονη γυναίκα, μια άλλη ένα 17χρονο αγόρι, ενώ πέντε ήταν άντρες ηλικίας 20 ή 30 ετών.

Ο Vitalii, 31 ετών, συνελήφθη όταν προσπάθησε να φύγει από τη Μαριούπολη με λεωφορείο εκκένωσης στις 28 Απριλίου. Αφού οι Ρώσοι στρατιώτες δήλωσαν ότι υπήρχε πρόβλημα με τα έγγραφά του, τον ανάγκασαν να επιβιβαστεί σε ένα λεωφορείο μαζί με πολλούς άλλους άντρες. Τον οδήγησαν στο Dokuchaevsk, μια πόλη κοντά στο Ντονέτσκ, και τον τοποθέτησαν σε ένα κελί με 15 άντρες, προτού τον οδηγήσουν για ανάκριση.

Δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία: «Μου έδεσαν τα χέρια με ταινία και μου έβαλαν μια σακούλα στο κεφάλι και ταινία στο λαιμό... Τότε μου είπαν: "Πες μας τα πάντα... Πες μας πού υπηρετείς, σε ποια βάση;"... [Όταν είπα ότι δεν είμαι στρατιώτης] άρχισαν να με χτυπούν πολύ δυνατά στα νεφρά... Ήμουν στα γόνατα, κυρίως με κλοτσούσαν. Όταν με πήγαν πίσω στο γκαράζ, μου είπαν: “Κάθε μέρα θα σου το κάνουμε αυτό”».

Η Διεθνής Αμνηστία κατέγραψε και άλλες περιπτώσεις που ισοδυναμούν με εξαναγκαστικές εξαφανίσεις σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και με εγκλήματα πολέμου όπως ο παράνομος εγκλεισμός, τα βασανιστήρια και η απάνθρωπη μεταχείριση. 

Ο Χουσεΐν, ένας 20χρονος φοιτητής από το Αζερμπαϊτζάν, συνελήφθη ενώ διέφευγε από τη Μαριούπολη για τη Ζαπορίζια στα μέσα Μαρτίου και κρατήθηκε για σχεδόν ένα μήνα. Κατηγορήθηκε ότι ήταν μέλος του ουκρανικού στρατού και ξυλοκοπήθηκε κατά την ανάκριση.

Ο Hussein δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία: «Ένας από τους στρατιώτες είπε: "Δεν θα μιλήσει έτσι, φέρτε το ηλεκτροσόκ"... Υπήρχαν δύο καλώδια, τα έβαλαν γύρω από τα μεγάλα δάχτυλα των ποδιών μου και άρχισαν να με χτυπούν επανειλημμένα... Με χτυπούσαν επανειλημμένα... Έχασα τις αισθήσεις μου. Μου έριξαν έναν κουβά νερό και ξύπνησα ξανά. Δεν άντεχα άλλο και είπα: "Ναι, είμαι στρατιώτης". Συνέχισαν να με χτυπούν, έπεσα από την καρέκλα και με τράβηξαν πίσω. Έτρεχε αίμα από τα πόδια μου».

Ο Hussein απειλούνταν με εκτέλεση, ξυλοκοπούνταν και υφίσταντο ηλεκτροσόκ κάθε μέρα, μέχρι λίγες ημέρες πριν από την απελευθέρωσή του στις 12 Απριλίου.

«Η Ρωσία και οι δυνάμεις που ελέγχονται από τη Ρωσία πρέπει να σταματήσουν αμέσως τις βίαιες παραβιάσεις κατά των κρατουμένων, δήλωσε η Agnès Callamard.

«Το Γραφείο του Εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και άλλες αρμόδιες αρχές πρέπει να διερευνήσουν αυτά τα αποτρόπαια εγκλήματα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που στρέφονται κατά θυμάτων από ομάδες υψηλού κινδύνου. Όλοι οι υπεύθυνοι για τις απελάσεις και τις βίαιες μεταγωγές, καθώς και για τα βασανιστήρια και άλλα εγκλήματα του διεθνούς δικαίου που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της διαλογής, πρέπει να αντιμετωπίσουν τη δικαιοσύνη».

Μεθοδολογία

Η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνεντεύξεις από 88 γυναίκες, άντρες και παιδιά από την Ουκρανία για την έκθεση. Κατά τη στιγμή των συνεντεύξεων, όλοι, εκτός από έναν, βρίσκονταν σε περιοχές που ελέγχονται από την ουκρανική κυβέρνηση ή βρίσκονταν σε ασφαλή τρίτη χώρα στην Ευρώπη. Ένα άτομο παρέμενε σε περιοχή που κατέχεται από τη Ρωσία.

Λογοδοσία για εγκλήματα πολέμου

Η Διεθνής Αμνηστία καταγράφει εγκλήματα πολέμου και άλλες παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία από την έναρξη της σύγκρουσης. Όλα τα αποτελέσματα της Διεθνούς Αμνηστίας είναι διαθέσιμα εδώ. 

Η Διεθνής Αμνηστία έχει επανειλημμένα ζητήσει να λογοδοτήσουν τα μέλη των ρωσικών δυνάμεων και οι αξιωματούχοι που είναι υπεύθυνοι για την επίθεση κατά της Ουκρανίας και για τις παραβιάσεις, ενώ έχει χαιρετίσει τη συνεχιζόμενη έρευνα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου στην Ουκρανία. Η συνολική απόδοση ευθυνών στην Ουκρανία προϋποθέτει τις συντονισμένες προσπάθειες του ΟΗΕ και των οργάνων του, καθώς και πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο σύμφωνα με την αρχή της καθολικής δικαιοδοσίας.