ΚΑΤΑΡ: ΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΕΙ ΚΑΙ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΝΑ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΟΙ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΙΣ ΕΝΩ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΥΠΕΛΛΟ ΠΛΗΣΙΑΖΕΙ

Οι αρχές του Κατάρ πρέπει να δεσμευτούν εκ νέου ότι θα υλοποιήσουν πλήρως τις υποσχεθείσες μεταρρυθμίσεις στον τομέα της εργασίας τώρα και μετά το Παγκόσμιο Κύπελλο, δήλωσε σήμερα η Διεθνής Αμνηστία, καθώς η τελευταία έκθεσή της πριν από το τουρνουά σχετικά με τις συνθήκες εργασίας των μεταναστριών/-ών εργαζομένων αποκάλυψε ότι οι καταχρήσεις παραμένουν εκτεταμένες σε όλη τη χώρα. Με μόλις έναν μήνα μέχρι την έναρξη, η οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων επανέλαβε εκ νέου την έκκλησή της προς τη FIFA και το Κατάρ να δημιουργήσουν ένα ταμείο αποζημίωσης για τις/τους μετανάστριες/-άστες εργαζόμενες/-ους που έχουν υποστεί παραβιάσεις.

Η αναμόρφωση του εργασιακού συστήματος του Κατάρ από το 2017 έχει οδηγήσει σε ορισμένες αξιοσημείωτες βελτιώσεις για τα δύο εκατομμύρια μετανάστριες/-άστες εργαζόμενες/-ους της χώρας, εκατοντάδες χιλιάδες από τις/τους οποίες/-ους έχουν απασχοληθεί σε έργα απαραίτητα για το Παγκόσμιο Κύπελλο. Ωστόσο, η έλλειψη αποτελεσματικής εφαρμογής και επιβολής εξακολουθεί να υπονομεύει τον αντίκτυπό τους στις/στους μετανάστριες/-άστες εργαζόμενες/-ους. Χιλιάδες εργαζόμενες/-οι σε όλα τα έργα εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ζητήματα όπως καθυστερημένους ή απλήρωτους μισθούς, άρνηση ημερών ανάπαυσης, μη ασφαλείς συνθήκες εργασίας, εμπόδια στην αλλαγή εργασίας και περιορισμένη πρόσβαση στη δικαιοσύνη, ενώ οι θάνατοι χιλιάδων εργαζομένων παραμένουν ανεξιχνίαστοι. 

«Παρόλο που το Κατάρ έχει κάνει σημαντικά βήματα όσον αφορά τα εργασιακά δικαιώματα τα τελευταία πέντε χρόνια, είναι απολύτως σαφές ότι υπάρχει ακόμη μεγάλη απόσταση να διανυθεί. Χιλιάδες εργαζόμενες/-οι παραμένουν εγκλωβισμένες/-οι στον γνωστό κύκλο της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης εξαιτίας των νομικών κενών και της ανεπαρκούς εφαρμογής της νομοθεσίας», δήλωσε ο Steve Cockburn, επικεφαλής του τμήματος Οικονομικής και Κοινωνικής Δικαιοσύνης της Διεθνούς Αμνηστίας. 

Τον περασμένο μήνα, μια παγκόσμια δημοσκόπηση που ανατέθηκε από τη Διεθνή Αμνηστία αποκάλυψε τη συντριπτική υποστήριξη τόσο από το ευρύ κοινό όσο και από τους οπαδούς του ποδοσφαίρου της πρότασης για αποζημίωση των μεταναστριών/-ών εργατριών/-ών που υπέφεραν κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2022. Τα ευρήματα υποστηρίζουν την εκστρατεία #PayUpFIFA που ξεκίνησε τον Μάιο του 2022 από έναν συνασπισμό οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της Διεθνούς Αμνηστίας, ομάδων φιλάθλων και συνδικάτων, η οποία καλεί τη FIFA και τις αρχές του Κατάρ να καταρτίσουν ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα αποκατάστασης για την αποζημίωση των εργαζομένων και την αποτροπή μελλοντικών καταχρήσεων.  

«Παρά την τεράστια και αυξανόμενη υποστήριξη υπέρ της αποζημίωσης των μεταναστριών/-ών εργαζομένων, μεταξύ των οπαδών, των ποδοσφαιρικών ενώσεων και των χορηγών, το Κατάρ και η FIFA εξακολουθούν να είναι ανυποχώρητοι. Είμαστε έναν μήνα μέχρι την έναρξη, και ελάχιστος χρόνος απομένει πλέον μέχρι να κάνουν αυτά που πρέπει», δήλωσε ο Steve Cockburn.   

«Το να κλείνουν τα μάτια στις καταχρήσεις που υπέστησαν χιλιάδες μετανάστριες/-άστες εργαζόμενες/-οι όλα αυτά τα χρόνια αντιβαίνει στις αντίστοιχες διεθνείς υποχρεώσεις και ευθύνες τους. Πρέπει από κοινού να διασφαλίσουν ότι εκείνες/-οι που υπέφεραν τόσα πολλά για να καταστεί δυνατό αυτό το τουρνουά δεν εγκαταλειφθούν».  

Οι μεταρρυθμίσεις που έχει θεσπίσει το Κατάρ από το 2017 περιλαμβάνουν νόμο που ρυθμίζει τις συνθήκες εργασίας για τις/τους κατ' οίκον εργαζόμενες/-ους, εργασιακά δικαστήρια για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη, ταμείο για τη στήριξη της καταβολής των απλήρωτων μισθών και κατώτατο μισθό. Το Κατάρ έχει επίσης κυρώσει δύο βασικές διεθνείς συνθήκες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, χωρίς ωστόσο να αναγνωρίζει το δικαίωμα των μεταναστριών/-ών εργαζομένων να συμμετέχουν σε σωματεία. Ο φορέας διοργάνωσης του Παγκοσμίου Κυπέλλου του Κατάρ, η Ανώτατη Επιτροπή, εισήγαγε επίσης ενισχυμένα πρότυπα εργασίας για τις/τους εργαζόμενες/-ους, αλλά μόνο στους επίσημους χώρους του τουρνουά, όπως τα γήπεδα, παρότι αυτά καλύπτουν μονάχα ένα μικρό ποσοστό των εργαζομένων σε έργα απαραίτητα για το Παγκόσμιο Κύπελλο, και μόλις το 2% του εργατικού δυναμικού του Κατάρ. 

Αναγνωρίζοντας τη σημασία αυτών των μεταρρυθμίσεων, η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας παρέχει ένα σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση των συνεχιζόμενων προβλημάτων σε δέκα τομείς. Για τον σκοπό αυτόν, η οργάνωση καλεί τις αρχές του Κατάρ να επιβάλουν και να ενισχύσουν τα μέτρα προστασίας της εργασίας, να ενδυναμώσουν τις/τους εργαζόμενες/-ους, να δημιουργήσουν δουλειές με κατάλληλες απολαβές, και να διασφαλίσουν την πρόσβαση στη δικαιοσύνη και τα ένδικα μέσα.  

Καταναγκαστική εργασία και ανεξιχνίαστοι θάνατοι 

Οι μετανάστριες/-άστες εργαζόμενες/-οι τόσο σε έργα που σχετίζονται με το Παγκόσμιο Κύπελλο όσο και σε έργα που δεν σχετίζονται με το Παγκόσμιο Κύπελλο συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν κακομεταχείριση σε σημαντική κλίμακα στο Κατάρ. Πολλές/-οί εργαζόμενες/-οι, ιδίως στον οικιακό τομέα και στον τομέα της ασφάλειας, εξακολουθούν να υπόκεινται σε συνθήκες που ισοδυναμούν με καταναγκαστική εργασία, με τις οικιακές εργαζόμενες να εξακολουθούν να εργάζονται συνήθως 14 έως 18 ώρες την ημέρα χωρίς εβδομαδιαίο ρεπό, απομονωμένες σε ιδιωτικές κατοικίες. 

Οι φρουροί ασφαλείας συχνά στερούνται επίσης τις ημέρες ανάπαυσης συστηματικά και αναγκάζονται να εργάζονται υπό την απειλή κυρώσεων, όπως η αυθαίρετη αφαίρεση του μισθού τους ή η κατάσχεση των διαβατηρίων τους, παρότι τέτοιες πρακτικές παραβιάζουν τη νομοθεσία του Κατάρ. Ο Joshua*, ένας ιδιωτικός φρουρός από την Κένυα, ο οποίος πρόσφατα εγκατέλειψε το Κατάρ πριν από τη λήξη της σύμβασής του λόγω των συνθηκών εργασίας, δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία: 

«Ήταν ανυπόφορο να παραμείνω στην εταιρεία στην οποία εργαζόμουν λόγω της μεταχείρισης και του υπερβολικού φόρτου εργασίας. Σε τέσσερις μήνες, έχεις μόλις δύο ημέρες ρεπό. Υπάρχουν καθυστερημένοι μισθοί και πάρα πολλά πρόστιμα που επιβάλλονται χωρίς λόγο... Η εταιρεία έχει παρακρατήσει τη βίζα μου με αποτέλεσμα να μην μπορώ να επιστρέψω [στο Κατάρ] αν βρω δουλειά σε άλλη εταιρεία».

Οι θάνατοι χιλιάδων μεταναστριών/-ών εργαζομένων κατά την τελευταία δεκαετία και όχι μόνο, σε έργα που σχετίζονται με το Παγκόσμιο Κύπελλο ή με άλλους τρόπους, παραμένουν ανεξιχνίαστοι. Τουλάχιστον εκατοντάδες από αυτούς τους θανάτους ήταν πιθανότατα συνέπεια της εργασίας στην ακραία ζέστη. Η νέα νομοθεσία για τη ζέστη αποτελεί βελτίωση, αλλά πρέπει να ενισχυθεί ώστε να ευθυγραμμιστεί με τα διεθνή πρότυπα και να προστατεύσει επαρκώς τις/τους εργαζόμενες/-ους σε εξωτερικούς χώρους. Παρά τις σαφείς αποδείξεις ότι η θερμική καταπόνηση αποτελεί τεράστιο κίνδυνο για την υγεία, οι αρχές του Κατάρ έχουν κάνει ελάχιστα για να διερευνήσουν, να πιστοποιήσουν ή να αποκαταστήσουν τους θανάτους των μεταναστριών/-ών εργαζομένων, σε αντίθεση με τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές. 

Δεν είναι μόνο ο καταστροφικός συναισθηματικός αντίκτυπος στις οικογένειες των θυμάτων, αλλά και η απώλεια του ατόμου που είναι κατά βάση υπεύθυνο για τον βιοπορισμό μιας οικογένειας, σε συνδυασμό με την έλλειψη οικονομικής αποζημίωσης που αφήνει πολλούς ανθρώπους σε ακόμα μεγαλύτερη φτώχεια. Η Bhumisara*, που ο θάνατος του συζύγου της στο Κατάρ παραμένει ανεξιχνίαστος, δήλωσε στην Αμνηστία: 

«Τώρα τα πάντα είναι διαλυμένα... Η ίδια η ζωή έχει γίνει σαν ένας σπασμένος καθρέφτης... Έχω κλάψει πολλές φορές. Το να είμαι μόνη μου είναι πολύ δύσκολο... Νιώθω σαν να καίγομαι σε λάδι». 

Οι μετανάστριες/-άστες εργαζόμενες/-οι εξακολουθούν να μην μπορούν να ιδρύσουν ή να ενταχθούν σε σωματεία στο Κατάρ, σε αντίθεση με το θεμελιώδες δικαίωμά τους βάσει του διεθνούς δικαίου. Αντίθετα, οι Μεικτές Επιτροπές που σχηματίζονται και διοικούνται από τους εργοδότες καλύπτουν μόνο το 2% του εργατικού δυναμικού. Οι επιτροπές αυτές παρέχουν στις/στους εργαζόμενες/-ους μια κάποια εκπροσώπηση, ωστόσο εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από σοβαρά προβλήματα, καθώς δεν διαθέτουν μηχανισμούς συλλογικών διαπραγματεύσεων και δεν παρέχουν στις/στους εργαζόμενες/-ους κρίσιμες μορφές νομικές προστασίες.

Τα εκβιαστικά τέλη πρόσληψης και τα απομεινάρια του συστήματος kafala 

Η εκβιαστική καταβολή τελών πρόσληψης από τις/τους υποψήφιους εργαζόμενες/-ους με σκοπό την εξασφάλιση θέσης εργασίας στο Κατάρ παραμένει ανεξέλεγκτη. Τέλη μεταξύ 1.000 και 3.000 δολαρίων ΗΠΑ οδηγούν πολλές/-ούς εργαζόμενες/-ους να χρειάζονται μήνες ή ακόμα και χρόνια για να αποπληρώσουν το χρέος, παγιδεύοντάς τους σε κύκλους εκμετάλλευσης.  Ενώ οι εργαζόμενες/-οι σε ορισμένα έργα του Παγκοσμίου Κυπέλλου που υπάγονται στην αρμοδιότητα της Ανώτατης Επιτροπής, των διοργανωτών του τουρνουά του Κατάρ, είναι σε θέση να διεκδικήσουν μια κάποια επιστροφή αυτών των αμοιβών, δεν υπάρχει αυτή η εναλλακτική για τη συντριπτική πλειονότητα των εργαζομένων στη χώρα. 

Οι κρίσιμες αλλαγές στο σύστημα kafala (το οποίο καθιστούσε τις/τους εργαζόμενες/-ους πλήρως εξαρτημένες/-ους από τον εργοδότη τους) σήμαναν ότι η συντριπτική πλειονότητα των μεταναστριών/-ών εργαζομένων είναι πλέον σε θέση να εγκαταλείψουν νόμιμα τη χώρα και να αλλάξουν εργασία χωρίς άδεια. Οι μετανάστριες/-άστες εργαζόμενες/-οι, ωστόσο, εξακολουθούν να κινδυνεύουν με σύλληψη ή απέλαση εάν οι εργοδότες τους ακυρώσουν τη βίζα τους, αν δεν ανανεώσουν την άδεια παραμονής τους ή καταγγείλουν ότι «διέφυγαν» από την εργασία τους.  

Παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση δήλωσε πως ενέκρινε περισσότερες από 300.000 αιτήσεις μεταφοράς εργασίας μεταναστριών/-ών εργαζομένων από τον Οκτώβριο του 2020, η Διεθνής Αμνηστία έχει καταγράψει αρκετές περιπτώσεις τους τελευταίους μήνες στις οποίες αδίστακτοι εργοδότες χρησιμοποίησαν την εξουσία τους για να ακυρώσουν κάρτες βίζα, να ανανεώσουν άδειες διαμονής και να καταγγείλουν εργαζόμενες/-ους για «φυγή», με σκοπό να εκμεταλλευτούν και να τιμωρήσουν όσες/-ους διαμαρτυρήθηκαν για τις συνθήκες εργασίας ή θέλησαν να αλλάξουν εργασία. Για παράδειγμα, σε μια περίπτωση, ο Geoffrey*, διανομέας που διαμαρτυρήθηκε στο Υπουργείο Εργασίας για παρακρατηθέντες μισθούς και έλλειψη τροφής και χώρων υγιεινής, συνελήφθη από την αστυνομία με την κατηγορία της «φυγής» και κρατήθηκε για τρεις εβδομάδες.

Ιστορικό

*Δεν χρησιμοποιούνται πραγματικά ονόματα 

Η έκθεση με τίτλο «Μισοτελειωμένες δουλειές: Οδικός χάρτης για την εκπλήρωση των υποσχέσεων του Κατάρ σχετικά με τα δικαιώματα των μεταναστριών/-ών εργαζομένων», είναι διαθέσιμη εδώ.