ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ: ΕΠΑΝΑΠΡΟΩΘΗΣΕΙΣ, ΠΑΡΑΝΟΜΕΣ ΚΡΑΤΗΣΕΙΣ, ΕΞΑΠΑΤΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΩΝ
Οι αρχές της Λιθουανίας έχουν κρατήσει αυθαίρετα χιλιάδες ανθρώπους σε στρατιωτικά κέντρα, όπου έχουν αντιμετωπίσει απάνθρωπες συνθήκες, βασανιστήρια και άλλη κακομεταχείριση, δήλωσε η Διεθνής Αμνηστία. Σε νέα έκθεσή της, η οργάνωση καταγράφει πώς προσφύγισσες, πρόσφυγες και μετανάστριες/-στες κρατούνται επί μήνες σε άθλια κέντρα που μοιάζουν με φυλακές στη Λιθουανία, όπου τους αρνούνται την πρόσβαση σε δίκαιες διαδικασίες ασύλου και τους υποβάλλουν σε άλλες σοβαρές παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων, με την ελπίδα ότι θα επιστρέψουν «οικειοθελώς» στις χώρες από τις οποίες διέφυγαν.
Η μεταχείριση αυτή έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την καλοσύνη με την οποία έχουν γίνει δεκτοί στην Ε.Ε. οι άνθρωποι που διαφεύγουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνεντεύξεις από δεκάδες ανθρώπους από χώρες όπως το Καμερούν, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το Ιράκ, η Νιγηρία, η Συρία και η Σρι Λάνκα, οι οποίοι κρατούνται παράνομα. Πολλοί ανέφεραν ότι ξυλοκοπήθηκαν, προσβλήθηκαν και υποβλήθηκαν σε εκφοβισμό και παρενόχληση με ρατσιστικά κίνητρα από τους φρουρούς στα αυστηρά ασφαλιζόμενα κέντρα κράτησης, όπου δεν υπάρχει επαρκής πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγιεινής και υγειονομική περίθαλψη.
«Στο Ιράκ ακούμε για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των γυναικών στην Ευρώπη. Αλλά εδώ δεν υπάρχουν δικαιώματα», δήλωσε μια γυναίκα Γιαζίντι που κρατείται στο κέντρο κράτησης Medininkai, κοντά στα σύνορα με τη Λευκορωσία.
«Κάθε άτομο που ζητά προστασία πρέπει να αντιμετωπίζεται ισότιμα και με σεβασμό. Ωστόσο, οι άνθρωποι με τους οποίους μιλήσαμε στη Λιθουανία κρατούνται παράνομα επί μήνες σε άθλιες συνθήκες και υποβάλλονται σε σωματική και ψυχολογική κακοποίηση και άλλη εξευτελιστική μεταχείριση. Όλοι οι άνθρωποι που βρίσκονται σε αυτά τα κέντρα κράτησης πρέπει να αφεθούν αμέσως ελεύθεροι και να τους χορηγηθεί πρόσβαση σε δίκαιες διαδικασίες ασύλου», δήλωσε ο Nils Muižnieks, περιφερειακός διευθυντής Ευρώπης της Διεθνούς Αμνηστίας.
«Ενώ η Λιθουανία έχει ορθώς παράσχει θερμή υποδοχή σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους που εγκαταλείπουν την Ουκρανία, η εμπειρία των κρατουμένων με τους οποίους μιλήσαμε δεν θα μπορούσε να είναι πιο διαφορετική. Αυτό εγείρει σοβαρές ανησυχίες για τον θεσμικό ρατσισμό που είναι ενσωματωμένος στο μεταναστευτικό σύστημα της Λιθουανίας».
Αυτόματη, παράνομη κράτηση και άρνηση ασύλου
Τον Ιούλιο του 2021, καθώς ο αριθμός των ανθρώπων που έφταναν στα σύνορα της Λιθουανίας με τη Λευκορωσία αυξανόταν, οι νομοθέτες εφάρμοσαν νέα νομοθεσία που προέβλεπε την αυτόματη κράτηση των ανθρώπων που περνούσαν παράτυπα στο λιθουανικό έδαφος. Προκειμένου να στερήσουν από τις/τους κρατούμενους τις νομικές εγγυήσεις της Ε.Ε. κατά της αυθαίρετης κράτησης, οι αρχές περιέγραψαν την εν λόγω κράτηση ως «προσωρινή διαμονή» και μάλιστα ως «εναλλακτική λύση στην κράτηση».
Ως αποτέλεσμα, χιλιάδες άνθρωποι, μεταξύ των οποίων πολλοί που χρήζουν διεθνούς προστασίας, κρατήθηκαν για παρατεταμένες περιόδους. Επί μήνες, πολλοί στερούνταν επίσης οποιασδήποτε εποπτείας από τις δικαστικές αρχές για την παρακολούθηση της νομιμότητας της κράτησής τους. Σε πολλούς ανθρώπους δεν αξιολογήθηκαν ποτέ οι αιτήσεις ασύλου τους. Χιλιάδες άλλοι έχουν επαναπροωθηθεί βίαια στα σύνορα με τη Λευκορωσία, όπου δεν έχουν καμία πιθανότητα να αναζητήσουν προστασία.
Απάνθρωπες συνθήκες κράτησης
Η Διεθνής Αμνηστία επισκέφθηκε δύο κέντρα κράτησης στη Λιθουανία, τα Κέντρα Καταγραφής Αλλοδαπών Kybartai και Medininkai, και πραγματοποίησε συνεντεύξεις με 31 άτομα.
Εκατοντάδες άντρες βρίσκονται σήμερα υπό κράτηση στο κέντρο Kybartai, το οποίο λειτουργούσε ως φυλακή μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2021, όταν οι αρχές άρχισαν να το χρησιμοποιούν για την κράτηση προσφύγων και μεταναστών. Διαθέτει καγκελόφραχτα παράθυρα, πόρτες ασφαλείας και έναν ψηλό περιμετρικό τοίχο. Οι άντρες που κρατούνται εκεί έχουν περιορίσει τις μετακινήσεις τους ακόμα και εντός των εγκαταστάσεων, ενώ τους επιτρέπεται ζεστό ντους μόνο δύο φορές την εβδομάδα. Εδώ και μήνες, το κέντρο είναι γεμάτο πέρα από τη χωρητικότητά του και διαθέτει άθλιους νιπτήρες, τουαλέτες και ντους.
Θέλω να ευχαριστήσω τη Λιθουανία που μας δέχτηκε... Αλλά εδώ δεν μας φέρονται καλά. Εδώ είναι φυλακή, όχι στρατόπεδο. Όπου κι αν κοιτάξω υπάρχει συρματόπλεγμα, γιατί; Δεν είμαι εγκληματίας, είμαι πρόσφυγας.
Ένας Σύρος άντρας δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία τον Μάρτιο: «Θέλω να ευχαριστήσω τη Λιθουανία που μας δέχτηκε... Αλλά εδώ δεν μας φέρονται καλά. Εδώ είναι φυλακή, όχι στρατόπεδο. Όπου κι αν κοιτάξω υπάρχει συρματόπλεγμα, γιατί; Δεν είμαι εγκληματίας, είμαι πρόσφυγας».
Καταχρήσεις κατά των κρατουμένων
Εκατοντάδες άλλοι άνθρωποι κρατούνται στο κέντρο κράτησης Medininkai, όπου κοιμούνται σε κοντέινερ σε ένα γήπεδο ποδοσφαίρου. Οι άνθρωποι αναγκάζονται να βγαίνουν έξω για να έχουν πρόσβαση στις τουαλέτες, περπατώντας μέσα στο χιόνι του σκληρού λιθουανικού χειμώνα. Οι κρατούμενες/-οι που μίλησαν με τη Διεθνή Αμνηστία βρίσκονταν σε κατάσταση φόβου λόγω της επιθετικής συμπεριφοράς των φρουρών του κέντρου. Οι κρατούμενες/-οι ενίοτε εμπλέκονται σε διαμαρτυρίες, που προκαλούνται από την απογοήτευση για την αυθαίρετη κράτηση και τις απαράδεκτες συνθήκες κράτησης. Πολλές/-οί περιέγραψαν μια ανησυχητική εικόνα του τρόπου με τον οποίο οι αρχές αντιδρούν σε τέτοιες διαδηλώσεις χτυπώντας τους, μεταξύ άλλων με κλομπ, και κάνοντας χρήση σπρέι πιπεριού και όπλων τέιζερ.
Το πρωί της 2ας Μαρτίου 2022, μια ομάδα αντιμετώπισης ταραχών εισέβαλε στο κέντρο κράτησης στο Medininkai, σε απάντηση σε μια διαμαρτυρία το προηγούμενο βράδυ. Γυναίκες και άντρες αφηγήθηκαν αργότερα πώς φύλακες και αστυνομικοί τούς χτύπησαν με χέρια, κλομπ και τέιζερ, τους πέρασαν χειροπέδες και τους έσυραν από τα «δωμάτιά» τους μέσα σε σαθρά κοντέινερ, εξευτέλισαν σεξουαλικά μια ομάδα μαύρων γυναικών που αναγκάστηκαν να βγουν έξω στο κρύο, ημίγυμνες με δεμένα χέρια, και τις κλείδωσαν σε ένα κοντέινερ, όπως φαίνεται σε ανατριχιαστικό βίντεο που είδε η Διεθνής Αμνηστία. Τουλάχιστον 12 άτομα μεταφέρθηκαν αργότερα σε άλλα κέντρα.
Αυτό δεν ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό. Υπήρξαν πολυάριθμες αναφορές για κακομεταχείριση, ορισμένες από τις οποίες ισοδυναμούν με βασανιστήρια, και δυσανάλογη χρήση βίας, μεταξύ άλλων με τη χρήση σπρέι πιπεριού και άλλου ειδικού εξοπλισμού. Οι κρατούμενες/-οι έχουν επίσης τοποθετηθεί σε απομόνωση και έχουν δαγκωθεί στις περιπτώσεις που προσπαθούσαν να δραπετεύσουν. Ένας ψυχολόγος που εργαζόταν στο κέντρο τελεί επί του παρόντος υπό έρευνα για φερόμενη σεξουαλική βία κατά κρατουμένων υπό τη φροντίδα του.
Η Διεθνής Αμνηστία κατέγραψε επίσης πώς φυλετικά διαχωρισμένοι κρατούμενες/-οι, ιδίως μαύροι άντρες και γυναίκες, έχουν υποστεί βαθιά προσβλητικές ρατσιστικές προσβολές.
Η Διεθνής Αμνηστία κατέγραψε επίσης πώς φυλετικά διαχωρισμένοι κρατούμενες/-οι, ιδίως μαύροι άντρες και γυναίκες, έχουν υποστεί βαθιά προσβλητικές ρατσιστικές προσβολές.
Η «Ζοζεφίν, μια νεαρή γυναίκα από την υποσαχάρια Αφρική, δήλωσε: «Ο φύλακας είπε: "Σε στέλνουμε στο δάσος να κυνηγήσεις"... Όλα εδώ είναι ρατσιστικά, είναι πολύ ρατσιστές, όλοι οι φύλακες. Όταν είσαι άρρωστη και ζητάς ασθενοφόρο, σου λένε ότι το καλούν μόνο αν λιποθυμήσεις. Δεν μας αρέσει εδώ. Γιατί κανείς δεν συμπαθεί τους μαύρους;»
Διαδικασίες ασύλου και σύστημα νομικής βοήθειας σχεδιασμένα να μην ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ανθρώπων
Τον Αύγουστο του 2021, η Λιθουανία εμπόδισε τους ανθρώπους που έφτασαν στη χώρα παράτυπα να υποβάλουν αιτήσεις ασύλου στη χώρα. Οι λιθουανικές αρχές φάνηκε να μη δίνουν ιδιαίτερη σημασία στις αιτήσεις των ανθρώπων που είχαν υποβάλει αίτηση πριν από αυτό το διάστημα ή στους οποίους κατ' εξαίρεση επετράπη να υποβάλουν αίτηση. Δεν τήρησαν τη δέουσα διαδικασία, παρεμπόδισαν την πρόσβαση των αιτουσών/-ούντων άσυλο στα απαραίτητα αποδεικτικά στοιχεία και συχνά δεν παρείχαν επαρκή διερμηνεία.
Η Διεθνής Αμνηστία έχει καταγγείλει το σύστημα νομικής βοήθειας ως απάτη. Οι δικηγόροι που αναμένεται να εκπροσωπήσουν τις αιτούσες και τους αιτούντες άσυλο σε διαδικασίες ασύλου είναι συμβεβλημένοι με το ίδιο Τμήμα Μετανάστευσης του οποίου τις αποφάσεις υποτίθεται ότι θα αμφισβητήσουν, γεγονός που τους εκθέτει στον κίνδυνο σύγκρουσης συμφερόντων.
«Αυτό το ad-hoc σύστημα βασίζεται σε έναν επικίνδυνο ρίσκο σύγκρουσης συμφερόντων. Οι δικηγόροι που υποτίθεται ότι προσλαμβάνονται για να βοηθούν και να υπερασπίζονται τις/τους προσφύγισσες/-όσφυγες και τις/τους μετανάστριες/-ες αποτυγχάνουν συστηματικά να τις/τους υποστηρίξουν, ενώ μερικές φορές δρουν ακόμη και εναντίον τους στο δικαστήριο. Αυτή η εξαπάτηση αποτελεί άλλο ένα εμπόδιο εις βάρος των ανθρώπων που αναζητούν προστασία», δήλωσε ο Nils Muižnieks.
Ώρα να γυρίσουμε σελίδα
Οι αρχές της Λιθουανίας δήλωσαν πρόσφατα ότι δεν θα επιδιώκουν πλέον να παρατείνουν την κράτηση πέραν του ισχύοντος ορίου των 12 μηνών, αλλά δεν έχουν ακόμη διευκρινίσει πώς θα αποκαταστήσουν τις παραβιάσεις που διέπραξαν κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους. Μια τέτοια αποκατάσταση είναι απαραίτητη, καθώς οι ενέργειές τους παραβίασαν τόσο το διεθνές όσο και το ευρωπαϊκό δίκαιο.
«Έναν χρόνο μετά την εισαγωγή της νομοθεσίας "έκτακτης ανάγκης" και των σχετικών πολιτικών και πρακτικών που προκάλεσαν τόση δυστυχία και πόνο, είναι καιρός η Λιθουανία να γυρίσει σελίδα. Οι λιθουανικές αρχές θα πρέπει να απελευθερώσουν αμέσως κάθε άτομο που εξακολουθεί να κρατείται υπό το καθεστώς "προσωρινής διαμονής", να διασφαλίσουν την πρόσβαση σε δίκαιες διαδικασίες ασύλου, να παράσχουν αποζημίωση για κάθε σωματική και ψυχική βλάβη, να διερευνήσουν την καταχρηστική μεταχείριση των ανθρώπων και να καταργήσουν όλη την επιβλαβή νομοθεσία που εφαρμόστηκε την περίοδο 2021-2022», δήλωσε ο Nils Muižnieks.
Ευρωπαϊκός κατευνασμός
Η Ε.Ε. επέτρεψε την ανάπτυξη ενός συστήματος δύο ταχυτήτων τους τελευταίους μήνες. Ενώ οι Ουκρανές/-οί υπήκοοι τυγχάνουν προστασίας στην Ε.Ε. και αντιμετωπίζονται με τη συμπόνια που τους αξίζει, οι άνθρωποι που διαφεύγουν από άλλες χώρες φυλακίζονται και αντιμετωπίζουν αμέτρητα εμπόδια μέσα σε ένα σύστημα που είναι ντροπιαστικά μολυσμένο από ρατσισμό και άλλες μορφές διακρίσεων.
Καθώς η Λιθουανία προσπαθούσε να «νομιμοποιήσει» τις επαναπροωθήσεις, την αυτόματη κράτηση και την άρνηση ασύλου μέσω της εσωτερικής της νομοθεσίας, η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κυμαινόταν από τον απόλυτο έπαινο έως τη σιωπηρή επιδοκιμασία. Η ηγεσία της Επιτροπής δήλωσε στα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ότι οι επαναπροωθήσεις είναι σαφώς παράνομες, αλλά υπέδειξε ότι δεν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία ότι συμβαίνουν. Η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας που δημοσιεύθηκε σήμερα παρέχει περισσότερες από επαρκείς αποδείξεις, όπως και άλλες διεθνείς οργανώσεις και τοπικές ομάδες κατά το τελευταίο έτος.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει ακόμη κινήσει διαδικασία επί παραβάσει κατά της Λιθουανίας, της οποίας η νομοθεσία, οι πολιτικές και οι πρακτικές παραβιάζουν κατάφωρα το διεθνές και το ενωσιακό δίκαιο. Στο μεταξύ, αξιωματικοί της Frontex συνεχίζουν να βοηθούν τους Λιθουανούς συνοριοφύλακες, μεταξύ άλλων στον έλεγχο των συνόρων και σε άλλες δραστηριότητες που ενδέχεται να συμβάλλουν σε παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
«Έναν χρόνο αφότου η Λιθουανία προσπάθησε να νομιμοποιήσει την παρανομία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξακολουθεί να μην έχει λάβει κανένα μέτρο για να ευθυγραμμίσει τη νομοθεσία της Λιθουανίας με το δίκαιο της Ε.Ε. Όσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παραμένει αδρανής, στέλνει το μήνυμα στα κράτη μέλη ότι οι νόμοι της Ε.Ε. μπορούν να παραβιάζονται ατιμώρητα», δήλωσε ο Nils Muižnieks.