ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ: ΑΚΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΩΝ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΩΝ ΑΠΕΙΛΕΙ ΤΙΣ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ

Στις 5 Μαρτίου 2019, το Σχέδιο υποστήριξης δικαστικών υποθέσεων της Τουρκίας (Turkey Litigation Support Project), η Διεθνής Αμνηστία, το ARTICLE 19 και η PEN International υπέβαλαν μια παρέμβαση τρίτου μέρους ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) σχετικά με την κεντρική υπόθεση για την ακύρωση των διαβατηρίων τριών ακαδημαϊκών από την Τουρκία – των Alphan Telek, Edgar Shar και Zeynep Kıvılcım. Σε αντίποινα για την υπογραφή μίας έκκλησης που ζητούσε ειρήνη στη Νοτιοανατολική Τουρκία, γνωστή ως «Ακαδημαϊκοί για την Ειρήνη», οι τρεις καθηγητές απολύθηκαν, αφού τα διαβατήρια τους ακυρώθηκαν και τους απαγορεύτηκε η πρόσβαση σε οποιαδήποτε δημόσια υπηρεσία, σύμφωνα με την νομοθεσία έκτακτης ανάγκης της Τουρκίας.

Η παρέμβαση υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα (και τον διατομεακό χαρακτήρα) της ακαδημαϊκής ελευθερίας και τους κινδύνους που επιφυλάσσουν οι περιορισμοί της, όπως αυτοί της παρούσας υπόθεσης για το δικαίωμα των ακαδημαϊκών στην ιδιωτική ζωή και το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Υπογραμμίζει επίσης το δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής ως δικαίωμα μη παρέκκλισης, ακόμη και σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

Η Helen Duffy, συν-επικεφαλής του νεοσυσταθέντος Σχεδίου υποστήριξης δικαστικών υποθέσεων της Τουρκίας, που συντόνισε την παρέμβαση, δήλωσε ότι «η κοινή μας παρέμβαση υπενθυμίζει στο Δικαστήριο τη ζωτική σημασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, του δημοκρατικού διαλόγου και της πρόσβασης σε αποτελεσματικά ένδικα μέσα –τα οποία δέχονται σοβαρή επίθεση στην Τουρκία σήμερα.»

Η Sarah Clarke, επικεφαλής της Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας της ARTICLE 19, δήλωσε ότι «οι περιορισμοί στην ακαδημαϊκή ελευθερία, ως αποτέλεσμα της άσκησης της ελεύθερης γνώμης μέσω της υπογραφής μιας έκκλησης που ζητά ειρήνη, είναι απαράδεκτες. Η ARTICLE 19 έχει παλιότερα εκφράσει την ανησυχία της για την παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία έκφρασης στην υπόθεση «Ακαδημαϊκοί για την ειρήνη» και υπέβαλε γνωμοδότηση εμπειρογνωμόνων για την υπόθεση αυτή σε εθνικό επίπεδο. Τώρα ενθαρρύνουμε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να εξετάσει προσεκτικά κάθε επέμβαση κατά της νόμιμης άσκησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε αυτήν την περίπτωση και σαφώς να αμφισβητήσει την αποτελεσματικότητα των εγχώριων ένδικων μέσων στην Τουρκία.»

Ο Carles Torner, Γενικός Διευθυντής της PEN International, πρόσθεσε ότι «αυτές οι τρεις μεμονωμένες περιπτώσεις αναδεικνύουν την αυξανόμενη μισαλλοδοξία για τις κριτικές φωνές στην Τουρκία. Περισσότεροι/ες από 6.000 ακαδημαϊκοί έχουν απορριφθεί βάση έκτακτων διαταγμάτων από τον Ιούλιο του 2016, με καταστροφικές συνέπειες. Η υπόθεση «Ακαδημαϊκοί για την Ειρήνη» αποτελεί προειδοποίηση για όλους τους ακαδημαϊκούς και τους διανοούμενους που θα τολμούσαν να εκφράσουν αποκλίνουσες απόψεις. Με την αποτελεσματικότητα των εγχώριων διορθωτικών μέτρων για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να αμφισβητείται από πολλούς, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο - σε αυτή τη συγκεκριμένη περίπτωση και πέραν αυτού.»

Η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα υπογραμμίζει ότι, παρά την απουσία συγκεκριμένου ορισμού της ακαδημαϊκής ελευθερίας, αυτή αποκτά θεσμική, ατομική και δημόσια διάσταση. Ακριβώς στην τελευταία της διάσταση, η ακαδημαϊκή ελευθερία συνδέεται με την οικοδόμηση μιας ποικίλης και ζωντανής κοινωνίας. Οποιοσδήποτε περιορισμός στην ακαδημαϊκή ελευθερία μπορεί να επηρεάσει διάφορα άλλα δικαιώματα, όπως η ελευθερία της σκέψης, της έκφρασης, του συνεταιρίζεσθαι, το δικαίωμα στην εκπαίδευση, την ελευθερία και την ασφάλεια, την ελευθερία κυκλοφορίας και το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή.

Σύμφωνα με την UNESCO, οι περιορισμοί στην ελεύθερη κυκλοφορία των ακαδημαϊκών μεταξύ των κρατών εμποδίζουν την «αλληλεπίδραση ιδεών και πληροφοριών μεταξύ των μελών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε ολόκληρο τον κόσμο», την οποία φοβούνται οι οργανισμοί που επιβάλλουν αυτή την παρέμβαση, επειδή θεωρούν ότι συνιστούν επίθεση στην ακαδημαϊκή ελευθερία. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, τα κράτη πρέπει όχι μόνο να απέχουν από τον περιορισμό αυτής της ελευθερίας αλλά και να δημιουργούν και να διατηρούν ένα «ευνοϊκό περιβάλλον» για να ευδοκιμήσει, χωρίς να επιβάλλουν περιορισμούς. Ακόμη και σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, οι περιορισμοί στην ακαδημαϊκή ελευθερία πρέπει να είναι σύμφωνοι με το νόμο, πρέπει να είναι απαραίτητοι και να συνοδεύονται από βασικές διασφαλίσεις. Επιπλέον, οι περιορισμοί που επιβάλλονται κατά τη διάρκεια μιας επιβαλλόμενης κατάστασης έκτακτης ανάγκης πρέπει να είναι «εξαιρετικοί και προσωρινοί» και να παύσουν όταν η δημόσια έκτακτη ανάγκη έχει λήξει.

Η παρέμβαση τρίτων αμφισβητεί επίσης την ύπαρξη ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για την εκπλήρωση του δικαιώματος για αποτελεσματική αποζημίωση στην Τουρκία. Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών υπογραμμίζει ότι «ακόμη και αν ένα κράτος, σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, μπορεί να εισάγει προσαρμογές στην πρακτική λειτουργία των διαδικασιών του που διέπουν τα δικαστικά ή άλλα ένδικα μέσα, το συμβαλλόμενο κράτος οφείλει να τηρεί τη θεμελιώδη υποχρέωση να προσφέρει μέσα προσφυγής αποτελεσματικά.»

Η Lucy Claridge, Διευθύντρια Στρατηγικής Διαδικασίας της Διεθνούς Αμνηστίας, δήλωσε ότι: «Το δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής είναι μία από τις βασικές εγγυήσεις ενός κράτους δικαίου που δεν μπορεί να αναιρεθεί ούτε σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Η παρέμβασή μας παροτρύνει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να επιβεβαιώσει ότι το δικαίωμα παραμένει πλήρως εφαρμόσιμο ανά πάσα στιγμή».