«ΣΟΒΑΡΕΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΤΙΡΡΗΣΙΕΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ΣΥΝΕΧΙΖΟΥΝ ΝΑ ΜΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ, ΠΑΡΑ ΚΑΠΟΙΑ ΘΕΤΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ»
Παρατηρήσεις για το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης
Στις 8 Μαρτίου 2019, ο Έλληνας Αναπληρωτής Υπουργός Εθνικής Άμυνας παρουσίασε ένα σχέδιο νόμου που ρυθμίζει, μεταξύ άλλων, ζητήματα που συνδέονται με το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης. Το σχέδιο νόμου ήταν ανοιχτό προς δημόσια διαβούλευση μέχρι τις 18 Μαρτίου 2019. Στις 18 Μαρτίου 2019, η Διεθνής Αμνηστία παρουσίασε τις παρατηρήσεις της για το προτεινόμενο σχέδιο νόμου.[i]
Η Διεθνής Αμνηστία έχει καλέσει επανειλημμένα τις ελληνικές αρχές να εναρμονίσουν την νομοθεσία τους με το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο και πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων αναφορικά με τους αντιρρησίες συνείδησης. Ένα λεπτομερές Υπόμνημα με τις θέσεις και τις συστάσεις της οργάνωσης για το θέμα αυτό υποβλήθηκε στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας από το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας τον Οκτώβριο του 2018.[ii] Αυτές οι θέσεις συζητήθηκαν επίσης κατά τη συνάντηση που ακολούθησε με τον Αναπληρωτή Υπουργό Εθνικής Άμυνας.[iii]
Βάσει της υφιστάμενης ανάλυσης και των συστάσεών μας, η Διεθνής Αμνηστία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι παρόλο που αυτό το σχέδιο νόμου εισάγει κάποιες θετικές αλλαγές, συνεχίζει να μην ανταποκρίνεται σε κάποια κρίσιμα ζητήματα και δεν αντιμετωπίζει πολλές σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης. Αυτές οι παραβιάσεις έχουν ήδη επισημανθεί στο πλαίσιο έξι ευρωπαϊκών και διεθνών (ΟΗΕ) φορέων ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια της θητείας της παρούσας κυβέρνησης.[iv]
Συγκεκριμένα:
1. ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ
Η Διεθνής Αμνηστία έχει εκφράσει διαχρονικά τις ανησυχίες της ότι η εναλλακτική πολιτική υπηρεσία στην Ελλάδα είναι τιμωρητικού χαρακτήρα και συνιστά διάκριση εξαιτίας της διάρκειάς της. Επί του παρόντος, για όσους είναι υπόχρεοι πλήρους θητείας, η εναλλακτική πολιτική υπηρεσία είναι 15 μήνες, σε σύγκριση με τους 9 μήνες στρατιωτικής θητείας για την συντριπτική πλειονότητα των στρατευσίμων (προσαύξηση 66,7%). Για όσους είναι υπόχρεοι μειωμένης στρατιωτικής θητείας 3 μηνών, απαιτείται να υπηρετήσουν 5 μήνες εναλλακτικής υπηρεσίας (παρόμοια προσαύξηση 66,7% σε σχέση με τον στρατό).
Η Διεθνής Αμνηστία έχει καλέσει τις ελληνικές αρχές να τροποποιήσουν την νομοθεσία ώστε η διάρκεια της εναλλακτικής υπηρεσίας να μην είναι τιμωρητική και να μην συνιστά διάκριση. Οποιαδήποτε διάρκεια της εναλλακτικής υπηρεσίας υπερβαίνει εκείνη της στρατιωτικής θητείας θα πρέπει να δικαιολογείται από εύλογους και αντικειμενικούς λόγους, διαφορετικά θα τείνει να είναι τιμωρητική και να συνιστά διάκριση. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που ζητά ειδικά από την Ελλάδα: «να θεσπίσει μορφές εναλλακτικής υπηρεσίας που δεν θα διαρκούν περισσότερο από την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία».[v]
Το άρθρο 22 παρ. 1 του προτεινόμενου σχεδίου νόμου παρέχει τη διακριτική ευχέρεια στον Υπουργό Εθνικής Άμυνας να μειώσει την διάρκεια της εναλλακτικής πολιτικής υπηρεσίας έως και στους 12 μήνες ώστε να πλησιάσει τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας.[vi] Παρότι αυτό αποτελεί ένα βήμα προς την σωστή κατεύθυνση, η Διεθνής Αμνηστία ανησυχεί ότι το προτεινόμενο σχέδιο νόμου δεν διασφαλίζει την προσδοκώμενη μείωση της διάρκειας της εναλλακτικής υπηρεσίας καθώς αυτή δεν μεταβάλλεται από τον νόμο και αντίθετα αφήνεται στη διακριτική ευχέρεια του Υπουργού Εθνικής Άμυνας. Επιπλέον, το προτεινόμενο νομοσχέδιο διατηρεί σε ισχύ την παρ. 1 του Άρθρου 60 του Νόμου 3421/2005, η οποία προβλέπει ότι καταρχήν η διάρκεια της εναλλακτικής υπηρεσίας είναι διπλάσια από εκείνη της στρατιωτικής θητείας, κάτι που αντιβαίνει σε όλα τα σχετικά διεθνή πρότυπα.
Η Διεθνής Αμνηστία εξακολουθεί να ανησυχεί ότι οι αρχές έχουν αποτύχει να παράσχουν μια εξήγηση που θα δικαιολογούσε τόσο διαφορετικές διάρκειες εναλλακτικής πολιτικής υπηρεσίας. Ακόμα κι αν η διάρκεια της εναλλακτικής υπηρεσίας μειωθεί αλλά χωρίς να εξισωθεί με τη διάρκεια που απαιτείται για τη στρατιωτική θητεία, χωρίς να υπάρχουν εύλογοι και αντικειμενικοί λόγοι η εναλλακτική πολιτική υπηρεσία θα διατηρήσει τον χαρακτήρα τιμωρίας και διάκρισης.
Περαιτέρω, διάφορα άλλα στοιχεία διάκρισης εις βάρος εκείνων των αντιρρησιών συνείδησης που υπηρετούν εναλλακτική πολιτική υπηρεσία δεν έχουν ακόμα αντιμετωπιστεί, όπως το κόστος ή η απαγόρευση να υπηρετήσουν στον τόπο κατοικίας, τα οποία επίσης καθιστούν την εναλλακτική υπηρεσία τιμωρητική σε σύγκριση με την στρατιωτική θητεία.[vii]
2. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΑΙΤΗΣΕΩΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΑΝΤΙΡΡΗΣΙΩΝ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ
Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία,[viii] η απόφαση για τις αιτήσεις αναγνώρισης αντιρρησιών συνείδησης λαμβάνεται από τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας, έπειτα από γνωμοδότηση μιας πενταμελούς επιτροπής που περιλαμβάνει δύο αξιωματικούς των ενόπλων δυνάμεων. Η Επιτροπή μπορεί να εξετάσει τους λόγους άσκησης του δικαιώματος στην αντίρρηση συνείδησης είτε μέσα από δικαιολογητικά είτε αυτοπροσώπως.
Η Διεθνής Αμνηστία έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι εξαιτίας της ακατάλληλης διαδικασίας εξέτασης των αιτήσεων αναγνώρισης αντιρρησιών συνείδησης, υφίσταται παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας όπως κατοχυρώνεται στο Άρθρο 18 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ΔΣΑΠΔ) και το Άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Η οργάνωση έχει καλέσει τις ελληνικές αρχές να διασφαλίσουν ότι, σύμφωνα με την σύσταση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ και τις επανειλημμένες ανησυχίες που έχει εκφράσει για την σύνθεση της Ειδικής Επιτροπής, η αξιολόγηση των αιτήσεων για καθεστώς αντιρρησία συνείδησης θα τεθεί υπό τον πλήρη έλεγχο πολιτικών αρχών (δηλ. εκτός του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας), σε μια επιτροπή αμιγώς πολιτικής σύνθεσης.
Το 2005, η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ εξέφρασε την ανησυχία της για το γεγονός ότι η εξέταση των αιτήσεων βρισκόταν μόνο υπό τον έλεγχο του Υπουργείου Άμυνας, και είχε συστήσει στην Ελλάδα να εξετάσει το να θέσει την αξιολόγηση των αιτήσεων για καθεστώς αντιρρησία συνείδησης υπό τον έλεγχο πολιτικών αρχών.[ix] Η Επιτροπή, εμμέσως πλην σαφώς, έκρινε ότι το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας δεν είναι πολιτική αρχή, και έχει εκφράσει παρόμοιες θέσεις και στην περίπτωση της Ρωσίας.[x] Δέκα χρόνια αργότερα, εξέφρασε τις ανησυχίες της, μεταξύ άλλων, για «την σύνθεση της Ειδικής Επιτροπής και την αναφερθείσα έλλειψη ανεξαρτησίας και αμεροληψίας της, ιδιαίτερα όταν οι ακροάσεις πραγματοποιούνται χωρίς να είναι όλα τα μέλη παρόντα», και αφού αναφέρθηκε σε διακρίσεις στη βάση διαφορετικών λόγων αντίρρησης, συνέστησε στην Ελλάδα «να εξετάσει το να θέσει την αξιολόγηση των αιτήσεων για καθεστώς αντιρρησία συνείδησης υπό τον πλήρη έλεγχο πολιτικών αρχών».[xi]
Η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί τις αλλαγές που εισάγονται με το Άρθρο 22 παρ. 2 του προτεινόμενου σχεδίου νόμου ένα βήμα προς την σωστή κατεύθυνση καθώς μεταβάλλουν την σύνθεση της Ειδικής Επιτροπής σε τρεις πανεπιστημιακούς, έναν εκπρόσωπο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους και έναν ανώτερο αξιωματικό των ενόπλων δυνάμεων.[xii] Ωστόσο, η τροποποιημένη διάταξη εξακολουθεί να αντιβαίνει στις συστάσεις της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ καθώς δεν απαιτεί η νέα Ειδική Επιτροπή να είναι αμιγώς πολιτική και δεν διασφαλίζει ότι η απόφαση για τη χορήγηση καθεστώτος αντιρρησία συνείδησης δεν θα λαμβάνεται από τον Υπουργό Άμυνας. Ως εκ τούτου, η προτεινόμενη νομοθεσία εξακολουθεί να αποτυγχάνει να θέσει την αξιολόγηση των αιτήσεων για καθεστώς αντιρρησία συνείδησης υπό τον πλήρη έλεγχο πολιτικών αρχών.
3. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΡΡΗΣΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ΣΕ ΚΑΙΡΟ ΠΟΛΕΜΟΥ
Η Διεθνής Αμνηστία καλωσορίζει το γεγονός ότι το προτεινόμενο σχέδιο νόμου καταργεί τη διάταξη που έδινε στον Υπουργό Εθνικής Άμυνας την εξουσία να αναστέλλει το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης σε καιρό πολέμου.[xiii] Η διάταξη που καταργείται παραβίαζε προφανώς το δικαίωμα στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, όπως κατοχυρώνεται στο Άρθρο 18 του ΔΣΑΠΔ και στο αντίστοιχο Άρθρο 9 της ΕΣΔΑ.
4. ΕΞΑΓΟΡΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ
Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία[xiv] και επακόλουθες υπουργικές αποφάσεις, το ποσό εξαγοράς ενός μήνα στρατιωτικής θητείας και ακολούθως εναλλακτικής υπηρεσίας, έχει οριστεί στο ίδιο ποσό.
Δεδομένου ότι η διάρκεια εναλλακτικής υπηρεσίας είναι σε όλες τις περιπτώσεις μεγαλύτερη εκείνης της στρατιωτικής θητείας, και το ποσό εξαγοράς κάθε μήνα είναι το ίδιο, είναι προφανές ότι σε όλες τις περιπτώσεις οι αντιρρησίες συνείδησης για να εξαγοράσουν την ίδια υποχρέωση, καλούνται να καταβάλουν ένα πολύ μεγαλύτερο ποσό από εκείνο που καταβάλλεται από όσους υπηρετούν στρατιωτική θητεία.
Η οργάνωση θεωρεί θετική την τροποποίηση που μειώνει την ηλικία από την οποία ένας αντιρρησίας συνείδησης μπορεί να εξαγοράσει την υπηρεσία του (από τα 35 στα 33 έτη), και την μείωση του ελάχιστου χρόνου που μπορεί κανείς να υπηρετήσει σε αυτήν την περίπτωση (από τις 40 στις 20 ημέρες), φέρνοντάς τα στο ίδιο επίπεδο με εκείνα για όσους υπηρετούν στρατιωτική θητεία.[xv] Η οργάνωση πιστεύει ότι αυτό αντιμετωπίζει τις διακρίσεις όσον αφορά αυτές τις δύο πτυχές των διατάξεων περί εξαγοράς.
Ωστόσο, το ζήτημα του ποσού εξαγοράς της εναλλακτικής υπηρεσίας, που είναι μία από τις πιο σημαντικές πτυχές των διακρίσεων που αντιμετωπίζουν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία αντιρρησίες συνείδησης, παραμένει, καθώς θα συνεχίσουν να πληρώνουν χιλιάδες ευρώ παραπάνω για την ίδια υποχρέωση, σε σχέση με εκείνους που υπηρετούν στρατιωτική θητεία.
5. ΠΑΡΟΧΕΣ
Η Διεθνής Αμνηστία έχει σε διάφορες περιστάσεις καλέσει τις ελληνικές αρχές να αυξήσουν το ποσό που λαμβάνεται από τους αντιρρησίες συνείδησης ώστε να αντιστοιχεί στο πραγματικό ύψος των αναγκαίων εξόδων ενός αντιρρησία συνείδησης που υπηρετεί εναλλακτική υπηρεσία.[xvi] Το ύψος της αποζημίωσης θα πρέπει να είναι επαρκές ώστε να διασφαλίσει ένα ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο σύμφωνα με τα άρθρα 7 και 11 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (ΔΣΟΚΠΔ).
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι κάποιοι αντιρρησίες συνείδησης δεν λαμβάνουν καθόλου χρήματα παρά μόνο τροφή και στέγαση. Αυτές οι παροχές όχι απλά δεν είναι επαρκείς αλλά συνιστούν και διάκριση καθώς εκείνοι που υπηρετούν στρατιωτική θητεία λαμβάνουν επιπλέον και ένα πολύ μικρό χρηματικό ποσό, πέραν της τροφής και της στέγασης. Άλλοι αντιρρησίες συνείδησης λαμβάνουν ένα ποσό (223,53 ευρώ) αντί τροφής και στέγασης.
Η οργάνωση εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι το προτεινόμενο σχέδιο νόμου αποτυγχάνει να αυξήσει το χρηματικό ποσό που λαμβάνεται σήμερα από τους αντιρρησίες συνείδησης, το οποίο παραμένει ανεπαρκές για να διασφαλίσει ένα ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο σύμφωνα με τα Άρθρα 7 και 11 του ΔΣΟΚΠΔ, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς ότι, σε αντίθεση με όσους υπηρετούν στις ένοπλες δυνάμεις, οι αντιρρησίες συνείδησης απαγορεύεται δια νόμου να υπηρετούν στον τόπο κατοικίας τους, και επομένως έχουν μεγαλύτερα έξοδα. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, οι δαπάνες κίνησης στρατευσίμων και εφέδρων βαρύνουν το κράτος σε διάφορες περιστάσεις, αλλά δεν υπάρχει αντίστοιχη διάταξη για τους αντιρρησίες συνείδησης. Η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί, επομένως, βήμα προς την σωστή κατεύθυνση το γεγονός ότι το προτεινόμενο σχέδιο νόμου προβλέπει ότι οι δαπάνες κίνησης των αντιρρησιών συνείδησης θα βαρύνουν το κράτος.[xvii] Ωστόσο, αυτό δεν είναι αρκετό να αντιμετωπίσει ούτε τις ανάγκες τους, ούτε την διάκριση που υφίστανται σε σχέση με τους στρατεύσιμους που υπηρετούν στρατιωτική θητεία.
Τέλος, η Διεθνής Αμνηστία σημειώνει ως θετικό βήμα προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης των διακρίσεων, μια διάταξη του προτεινόμενου σχεδίου νόμου που επεκτείνει και στους αντιρρησίες συνείδησης τη διασφάλιση που απολαμβάνουν οι στρατεύσιμοι η οποία τους επιτρέπει να επιστρέψουν στη θέση εργασίας που κατείχαν προτού φύγουν για τη θητεία.[xviii]
6. ΛΟΙΠΕΣ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ
Η οργάνωση συνεχίζει να ανησυχεί ιδιαίτερα για το γεγονός ότι το τωρινό σχέδιο νόμου δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε πρόβλεψη που θα διασφάλιζε τον τερματισμό των (επαναλαμβανόμενων) διώξεων αντιρρησιών συνείδησης, διοικητικών προστίμων, δικών σε στρατοδικεία, ερήμην δικών και καταδικών αντιρρησιών συνείδησης, συμπεριλαμβανομένων ολικών αρνητών στράτευσης. Τέτοιες πρακτικές παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και πρότυπα, και έχει παρατηρηθεί ότι έχουν ενταθεί το τελευταίο διάστημα.[xix]
Το προτεινόμενο σχέδιο νόμου αποτυγχάνει επίσης να καταργήσει τη δυνατότητα ανάκλησης της ιδιότητας του αντιρρησία συνείδησης εξαιτίας πειθαρχικού παραπτώματος και να διασφαλίσει το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης μετά την κατάταξη, συμπεριλαμβανομένου για εθελοντές/επαγγελματικό στρατιωτικό προσωπικό.
ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Η Διεθνής Αμνηστία καλεί το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας να υιοθετήσει τις ακόλουθες συστάσεις στο προτεινόμενο σχέδιο νόμου ώστε να διασφαλίσει ότι συμμορφώνεται πλήρως με τις υποχρεώσεις της Ελλάδας σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων:
- Να τερματιστεί άμεσα ο τιμωρητικός χαρακτήρας της εναλλακτικής υπηρεσίας και οι διακρίσεις που υφίστανται οι αντιρρησίες συνείδησης όσον αφορά τη διάρκεια της εναλλακτικής πολιτικής υπηρεσίας, τον τόπο εκπλήρωσης και τις παροχές που χορηγούνται στους αντιρρησίες συνείδησης.
- Να τεθεί η εξέταση των αιτήσεων για καθεστώς αντιρρησία συνείδησης υπό τον πλήρη έλεγχο πολιτικών αρχών (δηλ. εκτός Υπουργείου Εθνικής Άμυνας) και να θεσπιστεί μια επιτροπή αμιγώς πολιτικής σύνθεσης.
- Να τερματιστούν οι διώξεις αντιρρησιών συνείδησης από στρατοδικεία και η επανειλημμένη τιμωρία αντιρρησιών συνείδησης εξαιτίας της άρνησής τους να υπηρετήσουν στρατιωτική θητεία ή εναλλακτική υπηρεσία για λόγους συνείδησης.
- Να αντιμετωπιστούν οι διακρίσεις εναντίον των αντιρρησιών συνείδησης μεγαλύτερης ηλικίας, διασφαλίζοντας μεταξύ άλλων ότι το χρηματικό ποσό εξαγοράς θα είναι το ίδιο όπως και για εκείνους που υπηρετούν στρατιωτική θητεία.
- Να καταργηθεί η δυνατότητα ανάκλησης της ιδιότητας του αντιρρησία συνείδησης εξαιτίας πειθαρχικού παραπτώματος.
- Να διασφαλιστεί το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης και μετά την κατάταξη, συμπεριλαμβανομένου για εθελοντές/επαγγελματικό στρατιωτικό προσωπικό.
- Να καταργηθούν οι προϋποθέσεις που ορίζονται στο Άρθρο 59 παρ. 3 του νόμου 3421/2005, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα την αυτόματη απόρριψη αιτούντων να αναγνωριστούν ως αντιρρησίες συνείδησης.[xx]
- Να τερματιστούν οι διώξεις και να ακυρωθούν όλες οι ποινικές και διοικητικές κυρώσεις που έχουν επιβληθεί μέχρι σήμερα σε αντιρρησίες συνείδησης (συμπεριλαμβανομένων ολικών αρνητών στράτευσης) κατά παραβίαση του διεθνούς δικαίου.
- Να διασφαλιστεί ότι οι αντιρρησίες συνείδησης που έχουν υποστεί παραβιάσεις του δικαιώματός τους στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας και/ή άλλων δικαιωμάτων τους θα έχουν πρόσβαση σε αποτελεσματική επανόρθωση και κατάλληλες αποζημιώσεις.
Μπορείτε να δείτε το υπόμνημα στα αγγλικά εδώ: https://www.amnesty.org/en/documents/eur25/0095/2019/en/
[i] TG EUR 25/2019.002
[ii] Βλ. Υπόμνημα προς τον Έλληνα Αναπληρωτή Υπουργό Εθνικής Άμυνας από το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας, «Εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με το διεθνές δίκαιο και τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσον αφορά τους αντιρρησίες συνείδησης», 18 Οκτωβρίου 2018.
[iii] Διεθνής Αμνηστία, «Συνάντηση της Διεθνούς Αμνηστίας με τον Αναπληρωτή Υπουργό Εθνικής Άμυνας σχετικά με τους αντιρρησίες συνείδησης», Δελτίο Τύπου, 25 Οκτωβρίου 2018. https://www.amnesty.gr/news/press/article/21713/synantisi-tis-diethnoys-amnistias-me-ton-anapliroti-ypoyrgo-ethnikis-amynas
[iv] UN Human Rights Committee, Concluding observations on the second periodic report of Greece, (CCPR/C/GRC/CO/2), 3 December 2015, paras. 37-38; UN Human Rights Council, Report of the Working Group on the Universal Periodic Review, Greece, (A/HRC/33/7), 8 July 2016, recommendation 136.15 (Uruguay), 136.16 (Slovenia); ECtHR, CASE OF PAPAVASILAKIS v. GREECE, Application No 66899/14, 15.9.2016; UN Special Rapporteur on freedom of religion or belief, Communication GRC 3/2016, 31 October 2016; ECSR, Conclusions XXI-1 - Greece - Article 1-2, para. 3. Other aspects of the right to earn one’s living in an occupation freely entered upon. Service alternative to military service; OHCHR, Conscientious objection to military service, Analytical report of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, (A/HRC/35/4), 1 May 2017, paras. 18 (note 29), 51, 53, 54 (note 77).
[v] Resolution on the situation concerning basic rights in the European Union (2001) (2001/2014(INI)), para 42, text adopted on 15 January 2003, available at http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P5-TA-2003-0012+0+DOC+XML+V0//EN
[vi] Άρθρο 22, παρ. 1 του προτεινόμενου σχεδίου νόμου το οποίο τροποποιεί το Άρθρο 60, παρ. 2, του ν. 3421/2005.
[vii] Βλ. Υπόμνημα προς τον Έλληνα Αναπληρωτή Υπουργό Εθνικής Άμυνας από το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας, «Εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με το διεθνές δίκαιο και τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσον αφορά τους αντιρρησίες συνείδησης», 18 Οκτωβρίου 2018, κεφ. 2.2.
[viii] Ν. 3421/2005, άρθρα 62 και 63, όπως τροποποιήθηκαν από το άρθρο 78 του ν. 3883/2010. Απόφαση ΥΕΘΑ Αριθμ. Φ.420/79/81978/Σ.300 (ΦΕΚ Β΄ 1854/29-12-2005), όπως έχει τροποποιηθεί από την Απόφαση ΥΕΘΑ Αριθμ. Φ.429.1/1/280116/11-1-2011 (ΦΕΚ Β΄ 111/7-2-2011).
[ix] UN Human Rights Committee, Concluding observations on the initial report of Greece, (CCPR/CO/83/GRC), 25 April 2005, παρ. 15. Διαθέσιμο στο http://undocs.org/CCPR/CO/83/GRC
[x] UN Human Rights Committee, Concluding observations on the sixth periodic report of the Russian Federation, (CCPR/C/RUS/CO/6), 24 November 2009, παρ. 23. Διαθέσιμο στο https://undocs.org/CCPR/C/RUS/CO/6
[xi] UN Human Rights Committee, Concluding observations on the second periodic report of Greece, (CCPR/C/GRC/CO/2), 3 Δεκεμβρίου 2015, παράγραφοι 37-38.
Διαθέσιμο στο http://undocs.org/CCPR/C/GRC/CO/2
[xii] Άρθρο 22 παρ. 2 του προτεινόμενου σχεδίου νόμου που τροποποιεί το Άρθρο 62 του Νόμου 3421/2005.
[xiii] Άρθρο 21 του προτεινόμενου σχεδίου νόμου που τροποποιεί το Άρθρο 79 του Νόμου 3883/2010.
[xiv] Ν. 3421/2005, άρθρο 57, παρ. 2, όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 39 του ν. 4361/2016. Ν. 3883/2010, άρθρο 79, παράγραφος 2.
[xv] Άρθρο 21 του προτεινόμενου σχεδίου νόμου που τροποποιεί το Άρθρο 79 του Νόμου 3883/2010.
[xvi] Διεθνής Αμνηστία, «Ελλάδα: Νέος νόμος για την αντίρρηση συνείδησης - νέα χαμένη ευκαιρία;», Δημόσια Δήλωση, 13 Σεπτεμβρίου 2010, παρ. 6. https://www.amnesty.gr/news/press/article/5839/ellada-neos-nomos-gia-tin-antirrisi-syneidisis-nea-hameni-eykairia
[xvii] Άρθρο 22 παρ. 7 του προτεινόμενου σχεδίου νόμου που τροποποιεί το Άρθρο 68 του Νόμου 3421/2005.
[xviii] Άρθρο 22 παρ. 8 του προτεινόμενου σχεδίου νόμου που τροποποιεί το Άρθρο 69 του Ν. 3421/2005.
[xix] Υπήρξαν τουλάχιστον τρεις καταδίκες ολικών αρνητών στράτευσης τον Φεβρουάριο του 2019. Βλ. https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/186788_meteores-diataxeis-gia-antirrisies-syneidisis
[xx] Amnesty International, “Greece: Application procedures for obtaining the status of conscientious objectors to military service in accordance with human rights standards” [Υπόμνημα προς το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα], 17 December 2018, Index number: EUR 25/9575/2018. https://www.amnesty.org/en/documents/eur25/9575/2018/en/