«ΘΕΛΩ ΝΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣΩ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΜΟΥ»

Οι γυναίκες πρόσφυγες στην Ελλάδα μιλούν ανοιχτά

Όταν η Soraya, 24 ετών, κλείνει τα μάτια της, οι εικόνες είναι τόσο ζωντανές που είναι σαν να συνέβησαν όλα χθες.

Το παγωμένα νερά. Η μικρή, ασταθής βάρκα. Ο γιος της να ξερνά, στριμωγμένος ανάμεσα σε δεκάδες άλλους ανθρώπους που διακινδύνευαν τη ζωή τους εκείνο το βράδυ.

«Πάντα λέω "μπράβο" στον εαυτό μου που πέρασα εκείνη τη θάλασσα, γιατί ήθελα να προσφέρω ένα καλύτερο μέλλον στα παιδιά μου.»

Οι αναμνήσεις της είναι παρόμοιες με αυτές των χιλιάδων άλλων γυναικών και κοριτσιών που διαφεύγουν από διώξεις και συγκρούσεις και που ξεκινούν εξαιρετικά δύσκολα ταξίδια προς την Ελλάδα.

Αντιμετωπίζοντας κλειστά σύνορα και χωρίς δυνατότητα νόμιμης μετακίνησης, αναγκάζονται να πραγματοποιήσουν ένα ταξίδι γεμάτο κινδύνους, με την ελπίδα ότι η Ευρώπη θα τους προσφέρει ασφάλεια. Για πολλές, οι ελπίδες αυτές καταστρέφονται αμέσως μόλις φτάσουν στην Ελλάδα.

Παγιδευμένες σε συνωστισμένους και βρώμικους καταυλισμούς της ΕΕ στα ελληνικά νησιά, οι γυναίκες και τα κορίτσια εκτίθενται σε αρκετούς κινδύνους, συμπεριλαμβανομένης της παρενόχλησης και της σεξουαλικής βίας. Πρέπει να αντιμετωπίσουν ένα δυσλειτουργικό σύστημα υποδοχής που κρατά χιλιάδες ανθρώπους σε υπερβολικά συνωστισμένους καταυλισμούς, με κακή υγιεινή και ιατρική περίθαλψη, και που ποτέ δεν ήταν προορισμένοι ή εξοπλισμένοι για να φιλοξενήσουν τους ανθρώπους αυτούς μακροπρόθεσμα.

Ακόμα χειρότερα, με το να μη γνωρίζουν από πού να ζητήσουν βοήθεια και με το να μην έχουν γυναίκες διερμηνείς για να μιλήσουν, είναι πολύ δύσκολο για τις γυναίκες αυτές να έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως η σεξουαλική και αναπαραγωγική υγειονομική περίθαλψη ή η νομική βοήθεια.

Η απαίτηση της Soraya να ακουστεί αντανακλά τις επιθυμίες πολλών άλλων γυναικών στις οποίες μίλησε η Διεθνής Αμνηστία καθώς ερευνούσε τις συνθήκες διαβίωσής τους στην Ελλάδα.

Αυτή η επισκόπηση βασίζεται στις ιδέες τους και αντικατοπτρίζει τις ιστορίες και τις εμπειρίες τους -από τα επικίνδυνα ταξίδια και τις δυσκολίες στα νησιά, στα εμπόδια που αντιμετωπίζουν όταν προσπαθούν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Δεν πρόκειται μόνο για τις ιστορίες των δυσκολιών τους, αλλά και για τις πρωτοβουλίες που έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα και που αλλάζουν τη ζωή τους, όπως οι φιλικοί προς τις γυναίκες κοινωνικοί χώροι.

Η Διεθνής Αμνηστία είναι ευγνώμων σε κάθε μία από τις γυναίκες που με θάρρος μοιράστηκαν τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και σε όλους τους ανθρώπους και τους οργανισμούς που τους προσέφεραν ανεκτίμητη στήριξη.

Όσοι βρίσκονται στην εξουσία πρέπει να ακούνε τις φωνές αυτών των γυναικών και να κάνουν τα λόγια τους πράξη.

Επικίνδυνα ταξίδια προς την Ευρώπη

Δεδομένου ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αρνούνται να ανοίξουν ασφαλείς και νόμιμες εναλλακτικές λύσεις στις επικίνδυνες χερσαίες μετακινήσεις ή τα ταξίδια στο Αιγαίο που απειλούν τις ζωές τους, οι γυναίκες και τα κορίτσια διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να υποστούν διάφορες μορφές βίας καθ' οδόν, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής βίας και της εμπορίας ανθρώπων.

Από τον Ιανουάριο έως τον Ιούλιο του 2018, οι γυναίκες αντιπροσώπευαν το 24% των αφίξεων στα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου, με την πλειονότητά τους να προέρχεται από τη Συρία, το Ιράκ ή το Αφγανιστάν (Οργανισμός Προσφύγων του ΟΗΕ).

Όλες οι γυναίκες που έδωσαν συνέντευξη δήλωσαν ότι δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να χρησιμοποιήσουν διακινητές. Οι γυναίκες περιέγραψαν πως έπρεπε να περιμένουν μέρες σε κρησφύγετα σε μια από τις παραθαλάσσιες πόλεις της Τουρκίας, πριν βγουν στην ακτή. Ορισμένες έπρεπε επίσης να περάσουν αρκετές νύχτες στην ύπαιθρο κοντά στην ακτή αν ο καιρός δεν τους επέτρεπε να επιβιβαστούν στις βάρκες.

«Μείναμε εκεί για 20 ημέρες. Είχε πολύ κρύο και υγρασία. Δεν υπήρχε αρκετό νερό και φαγητό. Δε γνωρίζαμε κανέναν από τους ανθρώπους της ομάδας. Ήταν καλοί, αλλά οι διακινητές δεν ήταν... Έσπρωξαν τη μητέρα μου πίσω, όταν εκλιπαρούσε να επιστρέψει στην Αλικαρνασσό. Ήμουν τόσο τρομαγμένη, που δεν μπορούσα να κοιμηθώ καθόλου. Όταν ήθελα να πάω στην τουαλέτα, ο αδελφός μου με συνόδευε μακριά από την ομάδα. Αλλά μια φορά οι διακινητές μάς ακολούθησαν, κι έτσι τρέξαμε πίσω. Μετά από αυτό, δεν κατουρούσα για τόσον πολύ καιρό που αρρώστησα».

Yara*, 22 ετών, από τη Συρία, που ταξίδεψε από την Τουρκία στην Ελλάδα με τη μητέρα της και το 17χρονο αδελφό της

Καθώς βρίσκονταν σε απομακρυσμένα μέρη με άγνωστους άνδρες, οι γυναίκες αισθάνονταν εξαιρετικά άβολα και ανασφαλείς, ιδιαίτερα αν ταξίδευαν χωρίς συνοδεία. Σαν αποτέλεσμα, διέτρεχαν σοβαρό κίνδυνο σωματικής, λεκτικής και σεξουαλικής παρενόχλησης στα χέρια των διακινητών. Μία γυναίκα είπε ότι ένας διακινητής τής ζητούσε να του δώσει την έφηβη κόρη της για γάμο:

«Με παρενοχλούσαν πολύ. Ένας διακινητής ήταν πολύ επίμονος. Έλεγε: «Θα σε στείλω στη Γερμανία με αεροπλάνο, αν μου δώσεις την κόρη σου». Φυσικά δεν το έκανα, αλλά εξακολουθώ να τους φοβάμαι.»

Οι γυναίκες δήλωσαν ότι κάποιες φορές παρενοχλούνταν και από την αστυνομία, τη χωροφυλακή και τους ντόπιους στην Τουρκία, καθώς και από τους συγγενείς τους ή και από άτομα που ταξίδευαν μαζί τους. Μια γυναίκα από το Ιράν είπε ότι ο σύζυγός της την ανάγκασε σε σεξουαλική επαφή με τους διακινητές όταν ξέμειναν από χρήματα, για να συνεχίσουν το ταξίδι τους.

Παγιδευμένες στα νησιά σε συνωστισμένους καταυλισμούς

Όταν οι γυναίκες και τα κορίτσια φτάνουν σε ένα από τα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου, αντιμετωπίζουν τις καταστροφικές συνέπειες της πρόσφατης συμφωνίας μεταξύ των κυβερνήσεων της ΕΕ και της Τουρκίας.

Από τις 20 Μαρτίου 2016, οι αιτούντες άσυλο που έφθασαν στα ελληνικά νησιά δεν είχαν τη δυνατότητα να μετακινηθούν στην ηπειρωτική Ελλάδα, επειδή η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας απαιτεί την επιστροφή τους στην Τουρκία.

Αλλά οι επιστροφές δε γίνονται στο βαθμό που προέβλεψαν οι ηγέτες της ΕΕ. Καθώς εκατοντάδες άνθρωποι φτάνουν στις ελληνικές ακτές σε εβδομαδιαία βάση, χιλιάδες άνθρωποι έχουν παγιδευτεί υπό απάνθρωπες συνθήκες στα νησιά εδώ και αρκετούς μήνες ως αποτέλεσμα της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας.

Η πλειονότητα παραμένει σε καταυλισμούς που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ στη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο, την Κω και τη Λέρο. Ο συνωστισμός στους περισσότερους από αυτούς τους καταυλισμούς βρίσκεται σε σημείο κρίσης, αφού περισσότεροι από 16.600 άνθρωποι ζουν σε πέντε καταυλισμούς που σχεδιάστηκαν για 6.400.

Η έλλειψη υγιεινής και αποχέτευσης, το λιγοστό καθαρό πόσιμο νερό, τα ρυάκια ακατέργαστων λυμάτων και η συγκέντρωση ποντικών και αρουραίων είναι κοινά σε όλα τα στρατόπεδα.

«Για δύο μήνες, κοιμόμασταν σε μια μικρή σκηνή κοντά στην τουαλέτα... Δεν υπήρχε ηλεκτρισμός και είχε πολύ κρύο. Και όταν έβρεχε, το νερό περνούσε μέσα στη σκηνή. Τώρα βρισκόμαστε σε κοντέινερ με άλλη μία τετραμελή οικογένεια. Ακόμα είναι δύσκολα. Η μητέρα μου υποφέρει από σοβαρούς πόνους στην πλάτη και δεν μπορεί να ανεβαίνει πάνω-κάτω στο στρατόπεδο για να δει γιατρό.»

Saman*, 19 χρονών, από το Αφγανιστάν

Αρκετές έγκυες γυναίκες περιέγραψαν στη Διεθνή Αμνηστία ότι έπρεπε να κοιμούνται στο πάτωμα και να έχουν πολύ λίγη ή καθόλου πρόσβαση σε προγεννητική φροντίδα.

«Όλα εδώ είναι βρώμικα. Είναι αδύνατο να μένεις καθαρή και όταν έχουμε περίοδο, είναι πολύ δύσκολα.»

Adèle*, από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ)

ΑΠΟ ΚΑΤΑΥΛΙΣΜΟ ΣΕ ΚΑΤΑΥΛΙΣΜΟ: Η ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ

Αλλά η ζωή για όσους καταφέρνουν να φτάσουν στην ηπειρωτική Ελλάδα ακόμα δεν είναι εύκολη. Οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν και εκεί απάνθρωπες συνθήκες υποδοχής.

«Όλοι χάνουν το μυαλό τους εδώ.»

Darya* από το Αφγανιστάν, σε συνέντευξη σε έναν από τους τρεις, πλέον κλειστούς, καταυλισμούς στο Ελληνικό, Αθήνα

Η έλλειψη εγκαταστάσεων και οι κακές συνθήκες στους καταυλισμούς επιβαρύνουν ιδιαίτερα τις γυναίκες που συχνά αναλαμβάνουν τη μεγαλύτερη ευθύνη να φροντίσουν τα παιδιά και άλλους συγγενείς. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος της παρατεταμένης παραμονής σε καταυλισμούς είναι βαθύς. Οι γυναίκες μίλησαν για το άγχος τους, τους εφιάλτες, την έλλειψη ύπνου και την κατάθλιψη -συμπτώματα που επιβεβαιώνονται από τις ανθρωπιστικές οργανώσεις που εργάζονται στους καταυλισμούς.

Υπάρχουν περίπου 45.500 πρόσφυγες και μετανάστες (Σεπτέμβριος 2018) που ζουν σε προσωρινή στέγαση στην ενδοχώρα. Αυτή η φωτογραφία λήφθηκε έξω από τους καταυλισμούς του Ελληνικού στην Αθήνα. Οι καταυλισμοί έκλεισαν τελικά τον Ιούνιο του 2017 μετά από επανειλημμένα αιτήματα των κατοίκων τους, καθώς και από εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς. © Lene Christensen/Διεθνής Αμνηστία

Πολλές γυναίκες που ζουν σε καταυλισμούς δήλωσαν ότι αισθάνονται εγκαταλελειμμένες. Τον Ιούλιο του 2018, η Διεθνής Αμνηστία συναντήθηκε με μια ομάδα εμφανώς απεγνωσμένων γυναικών Yezidi από το Ιράκ που διαμένουν στο Σκαραμαγκά, κοντά στην Αθήνα. Μία είπε:

«Αισθανόμαστε εντελώς ξεχασμένες. Μερικές από μας βρισκόμαστε στον καταυλισμό εδώ και δύο χρόνια και τίποτα δεν αλλάζει. Δεν ξέρουμε τι θα μας συμβεί. Δεν έχουμε τίποτα να κάνουμε εδώ και τα παιδιά μας πάνε να τρελαθούν. Και μετά από τόσον καιρό, δύσκολα μπορώ να μεταφέρω τα προβλήματά μου επειδή κανείς δε μιλάει τη γλώσσα μας.»

Μέχρι το τέλος Ιουλίου 2018 ζούσαν περισσότεροι από 16.400 άνθρωποι στα 26 προσωρινά κέντρα της ηπειρωτικής χώρας. Η πλειονότητά τους δημιουργήθηκε για να ανταποκριθεί στην ανθρωπιστική κρίση που πυροδοτήθηκε όταν οι ευρωπαϊκές χώρες κατά μήκος της διαδρομής των Βαλκανίων σφράγισαν τα σύνορά τους το Μάρτιο του 2016.

Λόγω της σημαντικής έλλειψης κατάλληλης στέγασης ακόμη και οι έγκυες γυναίκες και οι γυναίκες με μικρά μωρά δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να παραμείνουν σε καταυλισμούς.

Η κατάσταση δε φαίνεται να βελτιώνεται σύντομα. Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει διορίσει επαρκές προσωπικό και οι μεγάλες ανθρωπιστικές οργανώσεις φεύγουν σταδιακά από την Ελλάδα κυρίως λόγω της έλλειψης χρηματοδότησης. Υπάρχουν φόβοι ότι η πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, σε πληροφόρηση και σε νομική βοήθεια στους καταυλισμούς μπορεί να επιδεινωθεί περαιτέρω.

Στις χειρότερες περιπτώσεις, οι γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των εγκύων γυναικών ή των μητέρων με μικρά παιδιά, χρειάστηκε να περάσουν πολλές ημέρες χωρίς στέγη μαζί με την υπόλοιπη οικογένειά τους έξω από καταυλισμούς επειδή δεν είχαν πρόσβαση σε καταφύγιο.

Έλλειψη γυναικών διερμηνέων

Οι γυναίκες χρειάζονται την ευκαιρία και την υποστήριξη για να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και να εκφράσουν τις ανάγκες τους. Λίγες είναι σε θέση να το πράξουν χωρίς να τους παρέχεται πληροφόρηση ή πρόσβαση σε γυναίκες διερμηνείς.

Οι γυναίκες διερμηνείς και οι γυναίκες συνεντευκτές είναι ιδιαίτερα σημαντικές κατά τις αξιολογήσεις «ευαλωτότητας» και τις συνεντεύξεις για τη χορήγηση ασύλου.

Η Azadeh ανέφερε στην Αμνηστία ότι αισθάνθηκε πολύ αποπροσανατολισμένη και αγχωμένη μετά τη συνέντευξη. Δεν μπορούσε καν να βρει το δρόμο πίσω στο διαμέρισμά της. Μετά από αυτό το περιστατικό, ζήτησε επανειλημμένα να κάνει τη διερμηνεία γυναίκα. Ένα πράγμα ήταν σίγουρο: Δε θα μιλούσε ξανά μπροστά σε αυτόν τον άντρα.

Η έλλειψη γυναικών διερμηνέων σε καταυλισμούς, νοσοκομεία και καταφύγια αποτελεί εμπόδιο όσον αφορά στην πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες. «Δεν αισθάνομαι άνετα να εξηγώ τα προβλήματά μου σε άνδρες γιατρούς ή άνδρες διερμηνείς. Δεν πάω πια», δήλωσε μια Σύρια γυναίκα αναφερόμενη σε ραντεβού με γιατρούς.

Γυναίκες ως υπεύθυνες για τη λήψη αποφάσεων

Πολλές γυναίκες είναι αυτές που κυρίως παρέχουν φροντίδα στις οικογένειές τους. Χωρίς υπηρεσίες παιδικής μέριμνας, επακόλουθα πολλές από αυτές δεν είναι σε θέση να παρακολουθήσουν συναντήσεις ή εκπαιδευτικά σεμινάρια. Τέτοιες υπηρεσίες είναι ζωτικής σημασίας για την ένταξή τους.

Για να καταλήξουν σε αποφάσεις που προστατεύουν αποτελεσματικά τα δικαιώματά τους, πρέπει να ζητείται η γνώμη τους και να τους δίνεται η ευκαιρία να ενημερώνουν τις αρμόδιες αρχές για τις ανάγκες τους.

Δυστυχώς, τέτοιες διαβουλεύσεις σπάνια συμβαίνουν. Ως αποτέλεσμα, λείπουν κρίσιμες πληροφορίες κατά τη λήψη αποφάσεων και οι γυναίκες και τα κορίτσια δε λαμβάνουν την ιδιαίτερη βοήθεια που χρειάζονται επειγόντως.

«Ένα τόσο απλό πράγμα, όπως το να σε χαιρετάνε ευγενικά, να σε κοιτάζουν στα μάτια και να σε αντιμετωπίζουν σαν άνθρωπο.»

Mary*, από την Γκαμπόν, που περιγράφει τη σημασία ενός τέτοιου κέντρου

Τα κέντρα μόνο για γυναίκες, τόσο στα νησιά όσο και στην ενδοχώρα, προσφέρουν υποστήριξη και υπηρεσίες που αλλάζουν τη ζωή σε πολλές ξεριζωμένες γυναίκες .Τα κέντρα αυτά συχνά δημιουργούνται από γυναίκες και τοπικές οργανώσεις λαϊκής βάσης. Στο επίκεντρο των δράσεών τους βρίσκονται ο σεβασμός στην αυτενέργεια των γυναικών και η παροχή παρεμβάσεων και δραστηριοτήτων που τις ενδυναμώνουν.

Οι γυναίκες που έδωσαν συνέντευξη στην Αμνηστία ήθελαν να συνεισφέρουν πέρα από τις δουλείες τους στο σπίτι, να μάθουν νέες δεξιότητες, να μπορούν να ενταχθούν περισσότερο στην κοινωνία και να ζουν ανεξάρτητα.

Τα κέντρα παρέχουν μια σειρά υπηρεσιών που μπορούν να βοηθήσουν τις γυναίκες να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους, συμπεριλαμβανομένης της ψυχολογικής και νομικής υποστήριξης και των μαθημάτων ώστε να αποκτήσουν γλωσσικές και άλλες βασικές δεξιότητες. Παρέχουν επίσης σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία. Τέτοια κέντρα μπορούν να λειτουργήσουν ως προπύργιο κατά της απομόνωσης στους καταυλισμούς και τα διαμερίσματα.

Η συμμετοχή σε ένα ισχυρό γυναικείο δίκτυο ήταν δραστικός παράγοντας στη ζωή της 33χρονης Firooza.

Ήρθε στη Χίο με το σύζυγό της και τέσσερα παιδιά από την Τουρκία αφού εκδιώχθηκαν από το σπίτι τους στο Αφγανιστάν. Μετά από ένα μήνα στο νησί, κρύφτηκε σε ένα ξενοδοχείο για να ξεφύγει από τους ξυλοδαρμούς του συζύγου της. Από το φόβο της δεν τολμούσε να μιλήσει σε κανέναν. Τότε ήρθε να τη δει μια γυναίκα από το Κέντρο Αθηνά για γυναίκες στη Χίο. «Μου είπε ότι αξίζω μια καλύτερη ζωή. Ερχόταν και με έπαιρνε από το ξενοδοχείο.»

Η Firooza από το Αφγανιστάν δε φοβάται πλέον να υπερασπιστεί τον εαυτό της. © Monica Costa/Διεθνής Αμνηστία

Στο κέντρο Αθηνά, που διοργανώνει η οργάνωση Action for Women, αισθάνθηκε άνετα και αρκετά ασφαλής ώστε να αρχίσει να μαθαίνει αγγλικά. Τώρα η Firooza έχει την επιμέλεια των παιδιών της και όταν συναντήθηκε με την Αμνηστία, μοιραζόταν ένα σπίτι με μια άλλη μητέρα στην Αθήνα. Στόχος της είναι να είναι σε θέση να υποστηρίζει πλήρως τον εαυτό της και τα παιδιά της.

Το Κέντρο Αθηνά έχει προσφέρει ψυχολογική, νομική και ιατρική υποστήριξη σε περισσότερες από 900 ξεριζωμένες γυναίκες από τότε που άνοιξε τον Ιούλιο του 2016. Η ιδρύτριά της, Gabrielle Tay, δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία:

«Αυτές οι γυναίκες δε θεωρούσαν ποτέ τους εαυτούς τους θύματα. Δικαίως, γιατί είναι επιζήσασες. Χρειάζονταν απλά πόρους και ένα σταθερό περιβάλλον, για να ανοικοδομήσουν το μέλλον τους και να ξεκινήσουν ένα νέο κεφάλαιο.»

Στο δίκτυο Μέλισσα στην Κυψέλη, Ιούλιος 2018. Η Ναντίνα, συνιδρύτρια του δικτύου, δημιουργεί μια ασφαλή και φιλόξενη ατμόσφαιρα, ένα διάλειμμα από την κατά τα άλλα σκληρή πραγματικότητα της ζωής τους. © Lene Christensen/Διεθνής Αμνηστία

Η Μέλισσα, ένα κέντρο μεταναστριών στην Κυψέλη, δημιουργήθηκε από Ελληνίδες και μη για να προσφέρει ένα ασφαλές καταφύγιο για γυναίκες που προσπαθούν να χτίσουν μια νέα ζωή σε μια νέα χώρα. Το διαχειρίζεται ένα δίκτυο μεταναστριών και αιτουσών άσυλο και παρέχει εργαστήρια και μαθήματα για άλλες ξεριζωμένες γυναίκες. Ο κύριος στόχος τους είναι να παράσχουν στις γυναίκες την ενδυνάμωση που χρειάζονται για να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους.

«Ήρθα στη Μέλισσα για να μάθω τη γλώσσα. Για μένα, η Μέλισσα είναι ένας τόπος χαράς.»

Zahra*, που διέφυγε από το Ιράκ με την οικογένειά της

Το κέντρο Bashira στη Λέσβο παρέχει νομικές, ψυχολογικές, κοινωνικές και υγειονομικές υπηρεσίες και πληροφορίες για τις εκτοπισμένες γυναίκες που ζουν στο νησί. © Yara Boff Tonella/Διεθνής Αμνηστία

Στη Λέσβο, το κέντρο γυναικών προσφύγων Bashira προσφέρει ένα χώρο για να χαλαρώσουν, να κοινωνικοποιηθούν, να πλυθούν, να κάνουν νέες φίλες και να συμμετάσχουν σε τμήματα γλωσσικής υποστήριξης και εργαστήρια τέχνης και χειροτεχνίας. Παρέχει ένα μέρος για τις γυναίκες ώστε να γνωρίζονται, να ανακτούν την αξιοπρέπεια και την αυτενέργειά τους, να ενδυναμώνουν η μία την άλλη για να προχωρήσουν στη ζωή τους και για να κάνουν ένα πολύ αναγκαίο διάλειμμα από τις καθημερινές δυσκολίες της ζωής στον καταυλισμό. Η Sonia Andreu Barradas, διευθύντρια του κέντρου, περιγράφει πόσο επιφυλακτικές είναι πολύ συχνά οι γυναίκες όταν πηγαίνουν για πρώτη φορά.

«Μετά από λίγο καταλαβαίνουν ότι είναι ασφαλείς εκεί και ανοίγονται. Γίνεται το μέρος όπου φωνάζουν, γελούν και χορεύουν».

Μια ευθύνη της Ευρώπης

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις κλείνουν τα μάτια τους στα δεινά χιλιάδων ανθρώπων που φτάνουν στις ελληνικές ακτές αναζητώντας έναν ασφαλή τόπο.

Η πλειονότητα θα παραμείνει στην Ελλάδα καθώς οι ευρωπαϊκοί κανόνες για το άσυλο -ο αποκαλούμενος Κανονισμός του Δουβλίνου- προβλέπουν ότι οι αιτούντες άσυλο πρέπει να υποβάλουν αίτηση για άσυλο στη χώρα όπου φτάνουν πρώτα. Η Ελλάδα, ως χώρα πρώτης άφιξης, φέρει την ευθύνη να τους βοηθήσει και να τους προστατεύσει, με λίγες μόνο εξαιρέσεις.

Η Ελλάδα έχει νομική υποχρέωση να παρέχει προστασία στις γυναίκες και τα κορίτσια που ζουν στη χώρα, εξασφαλίζοντάς τους αξιοπρεπείς και ασφαλείς συνθήκες υποδοχής, δίκαιη πρόσβαση σε άσυλο καθώς και ευκαιρίες ένταξης για όσες πρόκειται να παραμείνουν. Η Ελλάδα πρέπει να εκπληρώσει αυτές τις υποχρεώσεις και να εγγυηθεί έτσι στις γυναίκες και τα κορίτσια την ευκαιρία να συμμετάσχουν ενεργά στις συζητήσεις και τις αποφάσεις που τις επηρεάζουν.

Ωστόσο, η ευθύνη για τις συνθήκες διαβίωσής τους στην Ελλάδα δε βαραίνει μόνο τις ελληνικές αρχές, αλλά και την υπόλοιπη Ευρώπη. Η συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας, που εγκρίθηκε από τους ευρωπαίους ηγέτες το Μάρτιο του 2016, και οι ευρωπαϊκοί κανόνες για το άσυλο είναι οι δύο κύριοι παράγοντες που βρίσκονται στο επίκεντρο πολλών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών και των κοριτσιών.

Πρώτον, επειδή η συμφωνία αναγκάζει πολλές γυναίκες και κορίτσια να παραμείνουν στα ελληνικά νησιά σε καταυλισμούς γεμάτους κινδύνους. Καμία βελτίωση στις συνθήκες διαβίωσης, όσο απαραίτητη κι αν είναι, δεν μπορεί να μετριάσει τους κινδύνους που απορρέουν από το να περιορίζονται οι γυναίκες και τα κορίτσια πρόσφυγες στα νησιά. Δεύτερον, επειδή οι ευρωπαϊκοί κανόνες για το άσυλο υποχρεώνουν την Ελλάδα, ως χώρα πρώτης άφιξης, να φέρει το βάρος της ευθύνης για την παροχή βοήθειας και προστασίας, ενώ πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες επωφελούνται και αρνούνται να αλλάξουν αυτό το άδικο σύστημα ασύλου.

Οι ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να δεχτούν το δίκαιό τους μερίδιο ανθρώπων που διαφεύγουν από βία και διώξεις. Θα πρέπει να προσφέρουν ασφαλείς και νόμιμες διαδρομές προς την Ευρώπη και να μεταρρυθμίσουν το ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου ώστε να το καταστήσουν δίκαιο και ανθρωπιστικό. Εάν δεν το πράξουν, όχι μόνο εγκαταλείπουν ανθρώπους που χρειάζονται επείγουσα προστασία, αλλά επίσης απογοητεύουν ευρύτερα τους ευρωπαίους πολίτες, οι οποίοι χάνουν την εμπιστοσύνη τους στην ικανότητα των κυβερνήσεών τους να συμμορφώνονται με τις ιδρυτικές αρχές της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Δέκα απαιτήσεις των γυναικών προσφύγων και αιτουσών άσυλο

Οι ξεριζωμένες γυναίκες και κορίτσια που ζουν στην Ελλάδα έχουν αντιμετωπίσει φόβο, αβεβαιότητα και βία. Αυτές οι δυνατές επιζήσασες είναι αποφασισμένες να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους.

Επί του παρόντος, τα θεμελιώδη δικαιώματά τους παραβιάζονται και όσοι/ες βρίσκονται στην εξουσία πρέπει να ακούνε τις φωνές τους και να κάνουν τα λόγια τους πράξη.

Με βάση συνομιλίες με περισσότερες από 100 γυναίκες, η Αμνηστία συνόψισε τις επιθυμίες της σε 10 πρωταρχικές απαιτήσεις που απευθύνονται στις ελληνικές και ευρωπαϊκές αρχές.

1. ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΣΤΕΓΑΣΗ. Οι καταυλισμοί θα έπρεπε να αποτελούν την εξαίρεση και προσωρινό μέτρο. Σε γυναίκες που ταξιδεύουν μόνες ή με παιδιά, επιζήσασες βίας, έγκυες γυναίκες, νέες μητέρες και όσες αντιμετωπίζουν διώξεις λόγω της έμφυλης ταυτότητας ή του σεξουαλικού προσανατολισμού τους, μεταξύ άλλων ομάδων, πρέπει να δίνονται εναλλακτικές λύσεις αντί των καταυλισμών, από τη στιγμή της άφιξής τους. Η υγιεινή, η ύδρευση, η αποχέτευση, η σιγουριά και η ασφάλεια στα κέντρα υποδοχής πρέπει να βελτιωθούν επειγόντως.
2. ΤΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΑ ΝΗΣΙΑ. Οι ελληνικές αρχές, με την υποστήριξη από άλλες κυβερνήσεις της ΕΕ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θα πρέπει να θέσουν τέρμα στο σκόπιμο περιορισμό των αιτουσών/ντων άσυλο και των μεταναστριών/ων στα ελληνικά νησιά και να τις/ους μεταφέρουν σε κατάλληλη διαμονή στην ενδοχώρα, λαμβάνοντας υπόψη τους ιδιαίτερους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και τα κορίτσια. Να εξασφαλίσουν επίσης ότι οι αξιολογήσεις ευαλωτότητας στα νησιά παρέχουν στις γυναίκες και τα κορίτσια πρόσβαση στις εξειδικευμένες υπηρεσίες που χρειάζονται.
3. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΠΟΥ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ ΑΠΟ ΒΙΑ. Αύξηση του αριθμού του κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού στους καταυλισμούς υποδοχής και στις αστικές περιοχές που να μπορεί να εντοπίσει και να προλάβει τη βία κατά των γυναικών. Διασφάλιση ότι οι γυναίκες που διατρέχουν κίνδυνο έχουν στη διάθεσή τους πληροφόρηση και πρόσβαση σε καταφύγια και ότι η διαμονή που παρέχεται θα τους εγγυάται την ασφάλεια και τη σταθερότητα που απαιτούνται για την ανάκτηση και την ανασύσταση της ζωής τους. Παροχή επαρκούς συμβουλευτικής, ιατρικής βοήθειας και νομικής βοήθειας.
4. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΔΙΕΡΜΗΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ. Αύξηση του αριθμού των γυναικών διερμηνέων, καθώς και του προσωπικού ιατρικής, ψυχολογικής και κοινωνικής βοήθειας σε καταφύγια, προσωρινά κέντρα υποδοχής, αστικές περιοχές και κατά τη διαδικασία ασύλου.
5. ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ. Παροχή πληροφόρησης σχετικά με την πρόσβαση σε υπηρεσίες, τη διαδικασία ασύλου και την προστασία έκτακτης ανάγκης, σε γλώσσες που να μπορούν να καταλάβουν.
6. ΠΛΗΡΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ. Αύξηση της δυνατότητας παροχής υποστήριξης για την ψυχική υγεία σε γυναίκες και κορίτσια. Διασφάλιση της πρόσβασης σε υπηρεσίες σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας σε κέντρα υποδοχής, νοσοκομεία και κλινικές και εκπαίδευση, μαζί με περισσότερες γλωσσικές ευκαιρίες στις γυναίκες και τα παιδιά τους, λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη των γυναικών για παιδική μέριμνα.
7. ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΧΩΡΩΝ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΡΙΤΣΙΑ. Προώθηση, χρηματοδότηση και συνεργασία με κοινοτικές πρωτοβουλίες, που έχουν συσταθεί σε συνεννόηση με τις γυναίκες και τα κορίτσια, με σκοπό να τις ενδυναμώσουν και να βοηθήσουν στην ένταξή τους.
8. ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΓΙΑ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΒΙΟΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ. Συμπερίληψη των απόψεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων των γυναικών σε κυβερνητικά σχέδια με σκοπό την αύξηση των επιλογών απασχόλησης στο πλαίσιο μιας στρατηγικής ενσωμάτωσης για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες στη χώρα.
9. ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΤΕ ΤΟΥΣ/ΤΙΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ. Οι ευρωπαίοι ηγέτες και θεσμοί πρέπει να ανοίξουν ασφαλείς και νόμιμους διαδρόμους προς την Ευρώπη και να προσφέρουν εναλλακτικές λύσεις στα επικίνδυνα και παράτυπα ταξίδια από θαλάσσης και ξηράς. Θα πρέπει επίσης να παράσχουν νόμιμες επιλογές για μετάβαση από την Ελλάδα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μια ακόμα επείγουσα αλλαγή που πρέπει να γίνει είναι η διασφάλιση ταχύτερων και διευρυμένων επιλογών οικογενειακής επανένωσης και η επίτευξη συμφωνίας για ένα δικαιότερο σύστημα αποδοχής των προσφύγων που φτάνουν στις ευρωπαϊκές ακτές. Τέλος, κανένας άνθρωπος που αναζητά την ασφάλεια δε θα πρέπει να στέλνεται πίσω σε χώρες όπου διατρέχουν τον κίνδυνο παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, συμπεριλαμβανομένης της έμφυλης βίας.
10. ΠΛΗΡΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ. Πάνω απ’ όλα, οι γυναίκες και τα κορίτσια γνωρίζουν τι χρειάζονται για να εξασφαλίσουν την ασφάλειά τους και ένα καλύτερο μέλλον. Η ουσιαστική συμμετοχή τους στις διαβουλεύσεις, τα σχέδια και τα μέτρα που τις αφορούν είναι ζωτικής σημασίας για να εξασφαλιστεί η επιτυχία τους.

Δείτε όλη την έκθεση με τίτλο: Θέλω να αποφασίσω για το μέλλον μου: Ξεριζωμένες γυναίκες στην Ελλάδα μιλούν ανοιχτά εδώ