NIGEL RODLEY 1941-2017
Το σημαντικό επίτευγμα του Nigel Rodley, που του εξασφάλισε μια θέση στην ιστορία ήταν ότι έγινε ο αρχιτέκτονας της διαδικασίας που οδήγησε στη διεθνή σύμβαση, στην οποία βασίστηκε ο παγκόσμιος αγώνας κατά των βασανιστηρίων και άλλων μορφών βάναυσης, απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας. Επίσης, ήταν ένας ευγενικός και μετριόφρων άνθρωπος που νοιαζόταν έντονα για τα ατομικά ανθρώπινα δικαιώματα, και του οποίου η δέσμευση, η ανθρωπιά και η ειλικρίνεια ενέπνευσε το βαθύ σεβασμό και την αδιάκοπη αγάπη των συναδέλφων του.
Όντας νομικός σύμβουλος της Διεθνούς Αμνηστίας, ο Nigel ανέπτυξε το μεγάλης εμβέλειας σχέδιο της Αμνηστίας για τη συνεχιζόμενη εκστρατεία κατά των βασανιστηρίων, υποβάλλοντάς το αρχικά σε Διάσκεψη του ΟΗΕ στη Γενεύη, το 1975 για την Πρόληψη του Εγκλήματος και τη Μεταχείριση των Παραβατών του Νόμου, όπου συμμετείχαν εκπρόσωποι από παραπάνω από εκατό κράτη. Σε αυτή τη Διάσκεψη διατυπώθηκε η Διακήρυξη για την Προστασία όλων των Προσώπων από τα Βασανιστήρια και άλλων μορφών Σκληρής, Απάνθρωπης και Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας, που υιοθετήθηκε από την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, το Δεκέμβριο του 1975.
Στον κόσμο ήταν γνωστός ως Καθηγητής Σερ Nigel Rodley. Για την Αμνηστία παρέμεινε απλά ως Nigel. Όσοι από εμάς δούλεψαν και έμαθαν από αυτόν, υπό οποιαδήποτε ιδιότητά του, τον θυμόμαστε με σεβασμό, θαλπωρή και αγάπη, και έχουμε μία ειλικρινή αίσθηση απώλειας σήμερα
—Διεθνής Αμνηστία
Εννιά χρόνια μετά, το 1984, την Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υιοθετείται από τη Γενική Συνέλευση η Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων και άλλων Μορφών Σκληρής, Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας που έδωσε νομική ισχύ στη Διακήρυξη. Τέθηκε σε ισχύ τον Ιούνιο 1987. Πάνω από 160 κράτη έχουν υπογράψει τη Σύμβαση.
Ως αποτέλεσμα ήταν η συγκρότηση της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων, ένα όργανο ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων που εποπτεύει τη συμμόρφωση των κρατών στη Σύμβαση. Η Επιτροπή, επίσης εξετάζει τις προσφυγές ιδιωτών που ισχυρίζονται ότι τα δικαιώματά τους έχουν παραβιαστεί σύμφωνα με τη Σύμβαση.
Μετά από περίπου 20 χρόνια, τον Ιούνιο 2006 τέθηκε σε ισχύ το Προαιρετικό Πρωτόκολλο στη Σύμβαση και η Υποεπιτροπή του για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων, που είχε εντολή να επισκέπτεται μέρη κράτησης.
Ενώ υπάρχουν αναρίθμητοι υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίοι στη διάρκεια των χρόνων έχουν συμβάλλει σε αυτή τη συνεχιζόμενη εκστρατεία κατά των βασανιστηρίων και της κακομεταχείρισης, ο Nigel Rodley ήταν αυτός που αντιλήφθηκε αυτό που τότε ήταν σχεδόν αδιανόητο και που ανέπτυξε ένα στρατηγικό σχέδιο, οδηγώντας με αυτόν το τρόπο, σε αυτό το ιστορικό βήμα προόδου για την ανθρωπότητα.
Το όραμα, η δέσμευση και η εμπειρία του δεν περιοριζόταν στα βασανιστήρια – επεκτεινόταν σε όλους τους τομείς τους οποίους κάλυπτε η Διεθνής Αμνηστία, καθώς καταξιωνόταν ως ένας αξιοσέβαστος οργανισμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κατά τη διάρκεια του 1970 και 1980. Αυτό περιλάμβανε την πρωτοποριακή και την, αρχικά αμφιλεγόμενη θέση της πλήρους αντίθεσης στη θανατική ποινή, και την αντιμετώπισή της σαν ένα ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αφού αποχώρησε από τη θέση του ως Διευθυντής του Νομικού Γραφείου της Αμνηστίας, διετέλεσε ανεξάρτητος εμπειρογνώμων του ΟΗΕ, από το 1993 έως το 2001 ως δεύτερος Ειδικός Εισηγητής για τα βασανιστήρια,από το 2001 έως το 2016 ως μέλος της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία επιβλέπει τη συμμόρφωση των κρατών στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, και από το 2013 έως το 2014 ως πρόεδρός της. Και στις δύο αυτές θέσεις συνέχισε το έργο του στην ανάπτυξη και χρήση του διεθνούς δικαίου σαν ένα μέσο προστασίας των ανθρώπων από τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθιστώντας υπόλογες τις κυβερνήσεις. Επίσης, ήταν ένας από τους ιδρυτές του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Essex, όπου δίδαξε και ενέπνευσε φοιτητές, οι οποίοι στη συνέχεια έγιναν υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων πολλών που τώρα εργάζονται με την Αμνηστία.
Σερ Nigel Rodley, 1941 - 2017. © Amnesty International
Ο Nigel Rodley, δεν ήταν μόνο ένας εξέχων και διακεκριμένος εμπειρογνώμονας του διεθνούς δικαίου. Η κινητήρια δύναμη της δουλειάς του ήταν η ανθρωπιά και το ενδιαφέρον του για τους ανθρώπους ως άτομα, και η δέσμευσή του για τη πρόληψη παραβιάσεων.
Παράλληλα με το έργο του,για την ανάπτυξη διεθνών προτύπων στα διεθνή φόρουμ, άδραξε την ευκαιρία να ερευνήσει τις υποθέσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στο πεδίο.
Το 1985 έλαβε μέρος σε μια αποστολή της Διεθνούς Αμνηστίας στη Γουατεμάλα, που τότε βρισκόταν υπό στρατιωτική κυβέρνηση, η οποία ήταν υπεύθυνη για πολλές εξαφανίσεις και εξωδικαστικές εκτελέσεις υπόπτων «αντιστασιακών», καθώς και για δολοφονίες ολόκληρων πληθυσμών πολλών αυτόχθονων χωριών.
Μετά από αρκετά χρόνια απαγόρευσης εισόδου της Διεθνούς Αμνηστίας στη χώρα, η κυβέρνηση διευκόλυνε απροσδόκητα μια επίσκεψη, επιτρέποντας στους εκπροσώπους του οργανισμού συναντήσεις με ανώτερους αξιωματούχους και προσφέροντας ακόμη και στρατιωτική συνοδεία. Μια μέρα, οι εκπρόσωποι της Αμνηστίας σταμάτησαν σε μια στρατιωτική βάση για την οποία είχαν λάβει πληροφορίες για την ύπαρξη κρυφών κελιών, τα οποία χρησιμοποιούνταν για την ανάκριση ανθρώπων φερόμενων ως «αντιστασιακοί» και για ένα κρυφό νεκροταφείο για την ταφή εκείνων που πέθαιναν από τα βασανιστήρια ή που εκτελούνταν με συνοπτικές διαδικασίες. Βασιζόμενος σε αυτές τις πληροφορίες ο Nigel βρήκε τελικά ένα λάκκο στο έδαφος, ο οποίος ήταν καλυμμένος με μια ξύλινη καταπακτή. Το κελί δεν ήταν πλέον κατειλημμένο, αλλά τα σχοινιά, οι ζεστές τορτίγιας και το ρύζι που είχαν μείνει μέσα ήταν ενδείξεις που οδηγούσαν στο συμπέρασμα πως κάποιος είχε κρατηθεί εκεί, πριν λίγη ώρα. Εν τω μεταξύ, άλλοι εκπρόσωποι της Διεθνούς Αμνηστίας βρήκαν την κρυφή υπόγεια διάβαση που οδηγούσε έξω από τη βάση, σε ένα χωράφι με αναχώματα από φρεσκοσκαμμένο χώμα – το κρυφό νεκροταφείο.
Οι εκπρόσωποι της Αμνηστίας, μάζεψαν επίσης πληροφορίες από επιζώντες σε ένα χωριό όπου είχαν αναφερθεί μαζικές δολοφονίες, παρά τις προσπάθειες των τοπικών αστικών περιπολιών να εμποδίσουν την είσοδο στο χωριό, με τη χρήση μαχαιριών τύπου machete. Κάλεσαν, επίσης και άλλους επιζώντες και μάρτυρες στο ξενοδοχείο τους για να πουν τις ιστορίες τους – αυτή ήταν η πρώτη φορά, όπως τους είπαν, που αυτόχθονες εισέρχονταν σε ξενοδοχείο. Μια τέτοια συνέντευξη απεικονίζεται στη φωτογραφία που συνοδεύει αυτό το άρθρο. Το ενδιαφέρον του Nigel, η ευγένεια και η συμπόνοιά του γινόταν αντιληπτή από τους επιζώντες και αυτό βοήθησε αρκετά στη δημιουργία καλών σχέσεων μαζί τους, κάτι το οποίο επέτρεψε τη συλλογή ανεκτίμητων πρωτογενών πληροφοριών και μαρτυριών, σχετικά με τις παραβιάσεις που είχαν υποστεί. Αυτές οι πληροφορίες χρησιμοποιήθηκαν στις εκθέσεις – και άλλου είδους αναφορές – της Διεθνούς Αμνηστίας για την παγκόσμια κινητοποίηση με σκοπό την αντιμετώπιση των συνεχιζόμενων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Γουατεμάλα.
Το 1994, υπό την ιδιότητά του ως Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ για θέματα βασανισμού, επισκέφθηκε τη Ρωσία, η οποία είχε μόλις βγει από τη Σοβιετική περίοδο και αντιμετώπιζε σοβαρή οικονομική και κοινωνική αστάθεια. Η έκθεσή του στον ΟΗΕ περιέγραφε τα συνωστισμένα, ανεπαρκώς φωτισμένα και βρώμικα κέντρα προφυλάκισης, τα οποία χαρακτήρισε ως θερμοκοιτίδες νόσου, όπου οι τρόφιμοι – πολλοί με ανοιχτές πληγές και δερματικές παθήσεις – ιδρώνανε στη ζέστη και στην υγρασία, όπου τίποτα δεν στέγνωνε, όπου υπήρχε ελάχιστος χώρος για να καθίσουν και η συνεχής ορθοστασία τους έκανε να υποφέρουν από τα πρησμένα τους πόδια. Η διατροφή τους αποτελούταν από υδαρή φαγητά τα οποία περιείχαν πολλά κορεσμένα λίπη. Οι τρόφιμοι έτρωγαν και ενεργούνταν στο ίδιο κελί. «Ο Ειδικός Εισηγητής θα χρειαστεί τις ποιητικές ικανότητές ενός Δάντη ή τις καλλιτεχνικές δεξιότητες ενός Bosch για να περιγράψει επαρκώς τις άθλιες συνθήκες που βρήκε μέσα σε αυτά τα κελιά», έγραψε. «Οι αισθήσεις της όσφρησης, της αφής, της γεύσης και της όρασης δέχονται αποκρουστική επίθεση. Οι συνθήκες είναι σκληρές, απάνθρωπες, εξευτελιστικές και βασανιστικές».
Στην έκθεσή του τονίζεται ότι, σύμφωνα με τη Διακήρυξη ενάντια στα βασανιστήρια του 1975, καμία εξαιρετική περίσταση δεν μπορεί να δικαιολογήσει βασανιστήρια, βασανισμούς ή άλλες μορφές κακομεταχείρισης. Επισήμανε ότι πολλοί αξιωματούχοι θέλανε να βελτιώσουνε αυτές τις απάνθρωπες συνθήκες και πως το προσωπικό είχε χάσει το ηθικό του, αλλά τόνισε πως χρειαζόταν πολιτική βούληση για τη διασφάλιση ότι η Ρωσία θα συμμορφωνόταν με τις διεθνής και εθνικές νομικές της ευθύνες, για το τέλος αυτών των συνθηκών.
Δεν έχασε ποτέ τη σύνδεσή του με τη Διεθνή Αμνηστία, όπως συνέβη και με άλλους που έφυγαν και διασκορπιστήκανε προκειμένου να συμβάλουν στο ευρύτερο κίνημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μερικοί από τους πρώην συναδέλφους του στη Διεθνή Αμνηστία, δουλεύουν ακόμη για την οργάνωση και πολλά νεότερα μέλη και προσωπικό έχουν σπουδάσει στο Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Essex της Αγγλίας. Στον κόσμο ήταν γνωστός ως Καθηγητής Σερ Nigel Rodley. Για την Αμνηστία παρέμεινε απλά ως Nigel. Όσοι από εμάς δούλεψαν και έμαθαν από αυτόν υπό οποιαδήποτε ιδιότητα, τον θυμόμαστε με σεβασμό, θαλπωρή και αγάπη, και έχουμε μία ειλικρινή αίσθηση απώλειας σήμερα. Αλλά εμπνεόμαστε από την ανθρωπιά του, τη σοφία του, τη δέσμευσή του και από το οικοδόμημα των θεσμών για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ιδέες αυτού του οραματιστή και ταπεινού ανθρώπου, που έκανε τόσα πολλά για να χτίσει.