ΕΞΑΦΑΝΙΣΜΕΝΟΙ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ: ΜΕΤΑΞΥ ΦΥΛΑΚΗΣ ΚΑΙ ΤΑΦΟΥ

Από την αρχή της κρίσης του 2011, μια μεγάλη αόρατη και ανήκουστη καταπάτηση ανθρώπινων δικαιωμάτων διαπράττεται σε συστηματική και σχεδόν καθημερινή βάση στη Συρία. Χιλιάδες άνθρωποι έχουν εξαφανιστεί - αρπαχθεί από τα σπίτια τους, γραφεία, αμάξια, συνοικιακές αγορές. Οι οικογένειες και οι αγαπημένοι τους μένουν γεμάτοι ερωτήσεις: Που έχουν πάει; Γιατί έχουν αρπαχθεί; Είναι ακόμα ζωντανοί; Και πώς θα  μπορούσε κάποιος να διαπράξει μια τόσο σκληρή κι απάνθρωπη πράξη;

Τα άτομα αυτά έχουν υποστεί εξαναγκαστική εξαφάνιση: Είναι η περίπτωση όπου ένα άτομο συλλαμβάνεται, κρατείται ή απάγεται από το κράτος ή κρατικούς φορείς, οι οποίοι ωστόσο αρνούνται ότι το άτομο αυτό κρατείται ή αποκρύπτουν το που βρίσκεται, με αποτέλεσμα το εν λόγω άτομο να τοποθετείται εκτός της προστασίας του νόμου. Η εξαναγκαστική εξαφάνιση είναι έγκλημα, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, και υποβάλει το θύμα σε σοβαρότατο κίνδυνο εξωδικαστικής εκτέλεσης, βασανιστηρίων και άλλων κατάφωρων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Βασιζόμενη στις συνεντεύξεις και σε προηγούμενες έρευνες, καθώς και στην τεκμηρίωση των άλλων διεθνών και εθνικών ομάδων παρακολούθησης, η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί στην Έκθεση που δημοσιεύτηκε το Νοέμβριο του 2015, πως οι εξαναγκαστικές εξαφανίσεις, πραγματοποιημένες ήδη από το 2011 από την κυβέρνηση της Συρίας, έλαβαν χώρα στο πλαίσιο μιας οργανωμένης καθώς και συστηματικής επίθεσης εναντίον του άμαχου πληθυσμού που έχει ευρέως διαδοθεί, με αποτέλεσμα οι εν λόγω πρακτικές να συνιστούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Η κυβέρνηση της Συρίας έχει πλήρη επίγνωση του τί χρειάζεται να πράξει ώστε να σταματήσει η πρακτική των εξαναγκαστικών εξαφανίσεων. Η Διεθνής Αμνηστία δηλώνει κατ' επανάληψη -για να καταστεί σαφές σε όλες τις κυβερνητικές δυνάμεις και πολιτοφύλακες σχετιζόμενες με την κυβέρνηση- πως τέτοιες παραβιάσεις δε θα γίνονται ανεκτές. Ζητά διεθνείς παρατηρητές με εντολή του ΟΗΕ να έχουν απρόσκοπτη πρόσβαση σε όλα τα άτομα που στερούνται της ελευθερίας τους και να ενημερώνουν τις οικογένειές τους για το που βρίσκονται και για το νομικό καθεστώς όλων των προσώπων που τελούν υπό κράτηση. Τα κράτη που υποστηρίζουν την κυβέρνηση της Συρίας, όπως η Ρωσία και το Ιράν, πρέπει να πιέσουν τη Συριακή κυβέρνηση να εφαρμόσει αυτά τα μέτρα. Παράλληλα, η Διεθνής Αμνηστία πιέζει το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να διασφαλίσει την αποτελεσματική εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ανθρωπιστικών διατάξεων του ψηφίσματος του 2139 του Φεβρουαρίου του 2014, η οποία καταδικάζει έντονα και καλεί για τον τερματισμό της πρακτικής της εξαναγκαστικής εξαφάνισης. Το Συμβούλιο πρέπει επίσης να παραπέμψει την κατάσταση στη Συρία στον εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ως επείγουσα. Τέλος, όλα τα κράτη θα πρέπει να αποδεχθούν μια κοινή ευθύνη ως προς τη διερεύνηση και τη δίωξη των εξαναγκαστικών εξαφανίσεων κι άλλων εγκλημάτων που διαπράχθηκαν στη Συρία βάσει του διεθνούς δικαίου, κυρίως επιδιώκοντας να ασκηθεί οικουμενική δικαιοδοσία με στόχο να φτάσουν οι ύποπτοι δράστες των εγκλημάτων αυτών στη δικαιοσύνη.  

Μεθοδολογία έρευνας

Για τη συγκεκριμένη Έκθεση, η Διεθνής Αμνηστία διεξήγαγε έρευνα αναφορικά με τις εξαναγκαστικές εξαφανίσεις που έχουν διαπραχθεί από την Συριακή κυβέρνηση, από τον Μάρτιο του 2011 έως τον Αύγουστο του 2015. Οι ερευνητές πήραν συνεντεύξεις από 71 μέλη οικογενειών, φίλους ή συναδέλφους ανθρώπων που έχουν εξαφανιστεί βίαια, 8 άτομα που απελευθερώθηκαν αφού είχαν εξαφανιστεί δια της βίας και 14 διεθνείς και εθνικούς εμπειρογνώμονες σε εξαναγκαστικές εξαφανίσεις, όπως ερευνητές, αναλυτές και παρατηρητές. Οι ερευνητές της Διεθνούς Αμνηστίας πραγματοποίησαν τις συνεντεύξεις σε Τουρκία, Λίβανο, Ηνωμένο Βασίλειο και Γερμανία από τον Ιούνιο του 2015 μέχρι τον Αύγουστο του 2015. Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν αυτοπροσώπως, μέσω τηλεφώνου, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail) ή άλλων ψηφιακών μέσων. Η Διεθνής Αμνηστία έχει προσπαθήσει να συνεργαστεί με τις Συριακές αρχές για το θέμα των εξαναγκαστικών εξαφανίσεων με διάφορα μέσα, ωστόσο ακόμα δεν έχει λάβει ανταπόκριση.

Πολλές μη κρατικές ένοπλες ομάδες στη Συρία έχουν επίσης εμπλακεί σε πρακτικές απαγωγής και ομηρίας. Οι πράξεις αυτές συνιστούν εξίσου εγκλήματα πολέμου. Κάποιες από τις απαγωγές έχουν πολλά κοινά στοιχεία με τις πρακτικές της εξαναγκαστικής εξαφάνισης. Ωστόσο, δεν καλύπτονται στην παρούσα αναφορά. Η Διεθνής Αμνηστία θα εκδώσει αναφορά σχετικά με τις παράνομες κρατήσεις που διαπράττονται από μη κρατικές ένοπλες δυνάμεις κατά τους προσεχείς μήνες.

Ενορχηστρωμένη εκστρατεία εξαφανίσεων

Από το 2011, η κυβέρνηση της Συρίας πραγματοποιεί μια ενορχηστρωμένη εκστρατεία για τις εξαναγκαστικές εξαφανίσεις. Στην αρχή της κρίσης, συνελήφθη και εξαφανίστηκε δια της βίας ένας μεγάλος αριθμός ειρηνικών αντιπάλων της κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένων διαδηλωτών, πολιτικών ακτιβιστών, υπερασπιστών των ανθρώπινων δικαιωμάτων, εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης, ιατρών και εργαζομένων στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας. Καθώς η διαμάχη εξελισσόταν,  η στρατηγική της Συριακής κυβέρνησης έλαβε αντίστοιχα μορφή ενορχηστρωμένης εκστρατείας. Εξαφάνισε βίαια εκείνους που θεωρούσε άπιστους, όπως αποστάτες, καθώς και δημοσίους υπαλλήλους ή στρατιώτες, οι οποίοι πιθανά να σχεδίαζαν αποστασία. Η κυβέρνηση, επίσης, άρχισε να εξαφανίζει δια της βίας μέλη οικογενειών των ατόμων που καταζητούνται από τις ένοπλες δυνάμεις, συνήθως σε μια προσπάθεια να τους αποτρέψουν να συνεχίσουν οποιαδήποτε πολιτική ακτιβισμού ή στρατιωτικές δραστηριότητες. Εντωμεταξύ, καθώς το σύστημα των εξαναγκαστικών εξαφανίσεων στη Συρία εξακολουθεί να αναπτύσσεται τα τελευταία τέσσερα χρόνια, ο αριθμός των φορέων που επιδιώκουν να χρησιμοποιήσουν το συγκεκριμένο σύστημα για προσωπικό όφελος έχει αυξηθεί, γεγονός που με τη σειρά του οδηγεί σε ακόμη περισσότερες εξαναγκαστικές εξαφανίσεις. Σύμφωνα με την έρευνα Διεθνούς Αμνηστίας, τα δύο βασικά κίνητρα που καθοδηγούν τους δράστες είναι η επιδίωξη κέρδους και η «τακτοποίηση» προσωπικών διαφορών.

Το Συριακό Δίκτυο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, μια ομάδα παρακολούθησης με βάση τη Συρία, έχει τεκμηριώσει τα ονόματα των 65.116 ατόμων, εκ των οποίων οι 58.148 είναι πολίτες, που είχαν εξαφανιστεί δια της βίας μεταξύ Μαρτίου του 2011 και Αυγούστου του 2015 και θεωρούνταν εξαφανισμένοι μέχρι και τις 30 Αυγούστου του 2015. Διεθνείς και εθνικοί παρατηρητές πιστεύουν ότι ο πραγματικός αριθμός των εξαναγκαστικών εξαφανίσεων που διεπράχθησαν από την κυβέρνηση της Συρίας είναι ακόμη μεγαλύτερος, καθώς πολλοί Σύριοι είναι απρόθυμοι να συζητήσουν το θέμα δημοσίως από φόβο μήπως κάτι τέτοιο θα έθετε σε κίνδυνο ακόμη περισσότερο τους ήδη κρατούμενους συγγενείς ή τα μέλη των οικογενειών που βρίσκονται ακόμα στη Συρία.

Σύμφωνα με την έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας, οι εξαναγκαστικές εξαφανίσεις στη Συρία υλοποιούνται από μια σειρά φορέων: τους τέσσερεις κλάδους των δυνάμεων ασφαλείας, δηλαδή της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών, της πολεμικής αεροπορίας, της πολιτικής ασφάλειας και της γενικής διεύθυνσης πληροφοριών (μερικές φορές αναφέρεται ως κρατική ασφάλεια), τις ένοπλες δυνάμεις και τους πολιτοφύλακες που σχετίζονται με τη Συριακή κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένων των εθνικών ενόπλων δυνάμεων και της Σαμπιχά. Εκείνοι που υπόκεινται σε εξαναγκαστικές εξαφανίσεις κρατούνται σε ένα δίκτυο κέντρων κράτησης σε ολόκληρη τη χώρα, συμπεριλαμβανομένων κέντρων κράτησης των δυνάμεων ασφαλείας, καθένα από τα οποία έχει ένα κεντρικό παράρτημα στη Δαμασκό, καθώς και περιφερειακών, πολιτικών και τοπικών κέντρων, αστικών φυλακών και ανεπίσημων κέντρων κράτησης.

Συγκλονιστικές μαρτυρίες

Όσοι εξαφανίζονται δια της βίας στη Συρία υποβάλλονται σε ακραία ψυχικά τραύματα, και σε ορισμένες περιπτώσεις, σε θάνατο. Τοποθετούνται εκτός της προστασίας του νόμου –που άλλωστε είναι τόσο εύθραυστος στη Συρία- και δεν τους επιτρέπεται η πρόσβαση σε δικηγόρο ή σε δίκαιη δίκη. Οι κρατούμενοι στριμώχνονται σε υπερπλήρη, βρώμικα κελιά όπου οι ασθένειες είναι ανεξέλεγκτες και η ιατρική περίθαλψη μη διαθέσιμη. Υποβάλλονται τακτικά σε μια σειρά βασανιστηρίων, όπως ηλεκτρικά σοκ, μαστίγωμα, κρέμασμα, κάψιμο, βιασμός και άλλες μορφές σεξουαλικής βίας. Είναι αποκομμένοι από τον έξω κόσμο καθώς οι οικογένειές τους δεν έχουν ιδέα που βρίσκονται ή αν είναι ακόμα ζωντανοί. Όσοι καταφέρνουν να επιζήσουν φέρουν τα σημάδια της εμπειρίας τους -τόσο ψυχολογικά όσο και σωματικά- για το υπόλοιπο της ζωής τους.

Για παράδειγμα, ο Salam Othman, που είχε εξαφανιστεί δια της βίας κατά την περίοδο 2011-2014, ανέφερε στη Διεθνή Αμνηστία ότι ο ίδιος και άλλοι κρατούμενοι βασανίστηκαν με μέσα που προορίζονται να προκαλούν πόνο στο μέγιστο βαθμό στα πιο «ευαίσθητα σημεία» των σωμάτων τους. Ο ίδιος περιέγραψε την εμπειρία του στην περιβόητη φυλακή Saydnayα: «Οι άνθρωποι θα πέθαιναν και στη συνέχεια θα άλλοι θα ερχόντουσαν στη θέση τους… Δεν βγήκα από το κελί για τρία ολόκληρα χρόνια, ούτε μία φορά… Πολλοί έγιναν υστερικοί και έχασαν το μυαλό τους».

Οι οικογένειες των θυμάτων της εξαναγκαστικής εξαφάνισης αντιμετωπίζουν επίσης τεράστια ταλαιπωρία. Αγωνιούν καθώς περιμένουν για μήνες ή και για χρόνια να ανακαλύψουν τη μοίρα των συγγενών τους. Ο Rami alAttar, του οποίου η μητέρα εξαφανίστηκε βίαια το 2013, μοιράστηκε την εμπειρία του: « Κάθε μέρα ξεχνάω. Κάποια στιγμή σκέφτομαι πως ξέχασα να καλέσω τη μητέρα μου κι ύστερα θυμάμαι πως λείπει. Αυτές οι στιγμές είναι οι χειρότερες. Εδώ και δυόμισι χρόνια δε μπορώ να το κατανοήσω. Είναι σα να εξαφανίζεται κάθε μέρα ξανά.»

Τα μέλη των οικογενειών μπορούν επίσης να αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα υγείας ως αποτέλεσμα των εξαναγκαστικών εξαφανίσεων, όπως κρίσεις πανικού και καρδιακά προβλήματα, ενώ μπορεί να στιγματιστούν από τον οικογενειακό περίγυρό τους, φίλους και γείτονες, οι οποίοι φοβούνται πως σχετιζόμενοι με οικογένειες εξαφανισμένων δια της βίας, θα αυξηθεί ο κίνδυνος και για τους ίδιους. Βασανίζονται με οικονομικές δυσκολίες, ιδιαίτερα όταν ο εξαφανιζόμενος δια της βίας είναι και το στήριγμα της οικογένειας, σύνηθες φαινόμενο στη Συρία. Και επειδή οι συγγενείς τους δεν είναι επισήμως ούτε νεκροί ούτε ζωντανοί, αντιμετωπίζουν νομικά και διοικητικά προβλήματα. Στη Συρία, όπου εκτιμάται ότι το 90% των ατόμων που έχουν εξαφανιστεί δια της βίας είναι άνδρες, οι νομικές και οικονομικές δυσκολίες είναι ιδιαίτερα δριμείς για τις γυναίκες.

Εν μέσω όλων αυτών των δυσκολιών, οι επιλογές των οικογενειών για να βρουν τους αγνοουμένους συγγενείς τους είναι λίγες και επικίνδυνες. Στην πραγματικότητα, τα μέλη των οικογενειών που ζητούν πληροφορίες σε κέντρα κράτησης έχουν συστηματικά συλληφθεί και υποβληθεί σε εξαναγκαστικές εξαφανίσεις και οι ίδιοι. Λόγω των κινδύνων που συνδέονται με την επίσημη έρευνα στη Συριακή κυβέρνηση, οι συγγενείς αναγκάζονται να εισέλθουν σε μια ύπουλη μαύρη αγορά που έχει προκύψει από το σύστημα ασφαλείας στη Συρία.

Σχεδόν κάθε οικογένεια που ρωτήθηκε στο πλαίσιο της έρευνας της Διεθνούς Αμνηστίας, δήλωσε ότι είχε αναγκαστεί να κλείσει συμφωνίες με «μεσάζοντες» ή «μεσίτες» -άτομα με στενούς δεσμούς με τις αρχές που αγοράζουν και πωλούν πληροφορίες σχετικά με το πού μπορεί να βρίσκονται οι εξαφανισμένοι κρατούμενοι. Οι δωροδοκίες που απαιτούνται από τους «ενδιάμεσους» κυμαίνονται από εκατοντάδες έως χιλιάδες αμερικάνικα δολάρια. Οι οικογένειες μίλησαν για πώληση σπιτιών ή περιουσιών για να συγκεντρώσουν τα χρήματα που ζητήθηκαν. Ένας νεαρός άντρας, του οποίου τα 3 αδέλφια εξαφανίστηκαν βίαια το 2012, ανέφερε στη Διεθνή Αμνηστία ότι μετακόμισε στην Τουρκία για να εργαστεί ώστε να αποπληρώσει τα δάνεια που έλαβε για να δώσει σε διάφορους «μεσάζοντες» το ισοδύναμο ποσό των 150.000 αμερικάνικων δολαρίων.  Τα αδέρφια του ακόμη αγνοούνται.

Σημείωση: Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμα από την εισαγωγή της Έκθεσης "Μεταξύ φυλακής και μνήματος: Εξαναγκαστικές εξαφανίσεις στη Συρία" που δημοσίευσε η Διεθνής Αμνηστία τον Νοέμβριο του 2015. Διαθέσιμη (στα αγγλικά) εδώ.