ΕΝΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗ «ΜΑΙΡΗ» ΣΤΟΝ ΑΠΟΗΧΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ

της Diala Haidar, υπεύθυνης εκστρατειών της Διεθνούς Αμνηστίας για τον Λίβανο, φεμινίστριας και υπερασπίστριας των ανθρώπινων δικαιωμάτων

«Είμαι μια γυναίκα που εργάζεται ως οικιακή βοηθός. Δεν είμαι Λιβανέζα και δεν έχω νόμιμα χαρτιά [άδεια παραμονής], αν παρουσιαστώ στην αστυνομία, θα με συλλάβουν».

Αυτή ήταν η απάντηση που μου έδωσε η «Μαίρη», μια οικιακή βοηθός από την Αιθιοπία, όταν τη ρώτησα αν θα σκεφτόταν να υποβάλει μήνυση κατά του εργοδότη της για την παρακράτηση των μισθών των τελευταίων έξι μηνών και την κατάσχεση του διαβατηρίου της. Η απάντηση της «Μαίρης» συνόψισε τα αλληλένδετα συστήματα καταπίεσης καθώς και τις κοινωνικές, νομικές και οικονομικές διακρίσεις που παγιδεύουν τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς σε έναν ιστό που υφαίνεται από το σύστημα kafala, ένα εγγενώς παραβιαστικό σύστημα χορηγίας για τις μετανάστριες.

Χωρίς μια διαθεματική προσέγγιση, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε ούτε την πραγματικότητα της «Μαίρης» ούτε τους λόγους που την εμποδίζουν να απευθυνθεί στην αστυνομία. Το φύλο, η εθνικότητα, το χρώμα, η τάξη και το νομικό καθεστώς είναι παράγοντες που επικαλύπτονται και απομονώνουν τη «Μαίρη», καθώς και πολλές άλλες μετανάστριες οικιακές βοηθούς που βρίσκονται στο περιθώριο κοινωνικά, οικονομικά και νομικά από το σύστημα kafala.

Την πρώτη Μαΐου, που σηματοδοτεί την Παγκόσμια Ημέρα των Εργαζομένων, αποτίνουμε φόρο τιμής σε αυτές τις εργαζόμενες και τους εργαζόμενους που γίνονται παραδείγματα των πιο σκληρών και ξεκάθαρων μορφών εκμετάλλευσης τα οποία λαμβάνουν χώρα όταν κάποια εργαζόμενη/-ος δεν αναγνωρίζεται και δεν προστατεύεται από την εργατική νομοθεσία και αντ’ αυτού υπόκειται σε ένα παραβιαστικό μεταναστευτικό σύστημα. Ένα σύστημα που μπορεί να μετατρέψει ένα θύμα εκμετάλλευσης σε παραβάτη επειδή δεν έχει χαρτιά, αφήνοντας την/τον εργαζόμενη/-ο με ελάχιστες προοπτικές να λάβει δικαίωση. Η «Μαίρη» είναι μια τέτοια περίπτωση.

Επιπλέον, η/ο εργαζόμενη/-ος δεν μπορεί να αλλάξει εργοδότη χωρίς τη συγκατάθεση του τελευταίου. Αυτό επιτρέπει στον εργοδότη να εξαναγκάζει την/τον εργαζόμενη/-ο να αποδέχεται συνθήκες εκμετάλλευσης στην εργασία της/του. Εάν κάποια μετανάστρια οικιακή εργαζόμενη/-ος αρνηθεί αυτές τις συνθήκες και αποφασίσει να εγκαταλείψει τον εργοδότη του χωρίς τη συγκατάθεσή του, όπως έκανε η «Μαίρη όταν αποφάσισε να εγκαταλείψει το σπίτι του εργοδότη της λόγω απλήρωτων μισθών, η/ο εργαζόμενη/-ος κινδυνεύει να χάσει το καθεστώς παραμονής της/του και κατά συνέπεια κινδυνεύει με κράτηση και απέλαση. Οι υπερβολικές εξουσίες που παρέχει το σύστημα kafala στους εργοδότες εμποδίζουν τη δυνατότητα των εργαζομένων να έχουν πρόσβαση στη δικαιοσύνη και να φέρνουν τους κακοποιούς προ των ευθυνών τους. Αυτό ακριβώς εγγυάται το σύστημα kafala στους εργοδότες: ατιμωρησία.

Στην έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας του Μαΐου 2019 με τίτλο «Το σπίτι τους είναι η φυλακή μου: Εκμετάλλευση των οικιακών εργαζομένων στον Λίβανο», καταγράψαμε σταθερά μοτίβα κακοποίησης. Αυτά περιλάμβαναν εργοδότες που ανάγκαζαν τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς να εργάζονται σε ακραίες ώρες εργασίας, τους αρνούνταν ημέρες ξεκούρασης, τους παρακρατούσαν τον μισθό τους ή τους έκαναν κρατήσεις, περιόριζαν σημαντικά την ελευθερία κίνησης και επικοινωνίας τους, τους στερούσαν την τροφή και την κατάλληλη στέγαση, τους υπέβαλλαν σε λεκτική και σωματική κακοποίηση και τους αρνούνταν την υγειονομική περίθαλψη. Καταγράψαμε επίσης ορισμένες περιπτώσεις καταναγκαστικής εργασίας και εμπορίας ανθρώπων που διαπράχθηκαν από εργοδότες και γραφεία προσλήψεων.

Ωστόσο, καμία από τις γυναίκες που ερωτήθηκαν από την οργάνωση δεν κατήγγειλε τους εργοδότες της στις αρχές, επειδή φοβόταν την κράτηση και την απέλαση.

Με την οικονομική κατάρρευση που έπληξε τον Λίβανο το 2019, η επισφαλής κατάσταση των μεταναστριών/-ών οικιακών βοηθών στο πλαίσιο του συστήματος kafala πήγε από το κακό στο χειρότερο. Ήταν από τις πρώτες που υπέστησαν το μεγαλύτερο βάρος της κρίσης, καθώς δεκάδες εργαζόμενες εγκαταλείφθηκαν από τους εργοδότες τους χωρίς αμοιβή, χωρίς τα πράγματά τους ή τα διαβατήριά τους και χωρίς να λογοδοτήσει κανένας εργοδότης.

Απέναντι σε αυτή την επαίσχυντη πραγματικότητα, οι λιβανέζικες αρχές αντιμετωπίζουν τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς είτε ως επένδυση του εργοδότη που πρέπει να προστατεύεται μαζί με τα συμφέροντα του πρακτορείου προσλήψεων από τυχόν απώλειες, είτε ως ζήτημα ασφάλειας που οι αρχές πρέπει να ελέγχουν με κανονιστικές διαδικασίες και συνήθεις πρακτικές, ακόμα κι αν αυτές παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για παράδειγμα, όταν απευθυνθήκαμε εγγράφως στη Γενική Ασφάλεια του Λιβάνου για να ρωτήσουμε σχετικά με το νομικό κείμενο στο οποίο βασίζονται για να απαιτούν από τις/τους εργαζόμενες/-ους να ζουν με τους εργοδότες τους, περιέγραψαν την απαίτηση αυτή ως «προληπτικό ρυθμιστικό μέτρο» που προστατεύει τις/τους εργαζόμενες/-ους από «εγκληματική εκμετάλλευση», καθώς «οι μισθοί τους δεν τους επιτρέπουν να ζουν ανεξάρτητα»[2]. Με τον τρόπο αυτόν, η Γενική Ασφάλεια περιορίζει το δικαίωμα της εργαζόμενης να επιλέγει ελεύθερα τον τόπο διαμονής της, καθιστώντας την πιο απομονωμένη και εξαρτημένη από τον εργοδότη της ενώ διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο εκμετάλλευσης και άλλων μορφών κακοποίησης.

Ίσως το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα της παραμέλησης του καθήκοντος των αρχών να προστατεύουν τα δικαιώματα των εργαζομένων ήταν όταν το Κρατικό Συμβούλιο Shura, το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της χώρας, επέφερε ισχυρό πλήγμα στα δικαιώματα των μεταναστριών/-ών οικιακών βοηθών όταν ανέστειλε την εφαρμογή μιας νέας τυποποιημένης ενιαίας σύμβασης που ενέκρινε το Υπουργείο Εργασίας στις 8 Σεπτεμβρίου 2020. Το πρότυπο ενιαίο συμβόλαιο περιλάμβανε θεμελιώδεις διατάξεις οι οποίες, εάν εφαρμόζονταν, θα παρείχαν εγγυήσεις κατά της καταναγκαστικής εργασίας και θα αποτελούσαν σημαντικό πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση της κατάργησης του καταχρηστικού συστήματος kafala.

Η απόφαση αυτή ακολούθησε καταγγελία που υποβλήθηκε από το συνδικάτο των ιδιοκτητών γραφείων ευρέσεως εργασίας στο Συμβούλιο της Shura, ζητώντας του από να μπλοκάρει και να ακυρώσει την απόφαση της πρώην υπουργού Lamia Yammine. Το Συμβούλιο Shura αποφάσισε υπέρ των γραφείων ευρέσεως εργασίας με την αιτιολογία ότι η σύμβαση συνεπάγεται «σοβαρή ζημία» για τα συμφέροντα των εν λόγω γραφείων. Το Συμβούλιο δεν έκανε καμία αναφορά στα δικαιώματα των μεταναστριών/-ών οικιακών εργαζομένων, τα οποία ο Λίβανος υποχρεούται να προστατεύει βάσει του διεθνούς δικαίου, αλλά επέλεξε να προστατεύσει ένα σύστημα που διευκολύνει την εκμετάλλευση, την καταναγκαστική εργασία και την εμπορία ανθρώπων.

Από τον Απρίλιο του 2019, έχουμε συνεργαστεί με τρία διαδοχικά Υπουργεία Εργασίας για να πιέσουμε για την κατάργηση του συστήματος kafala. Ζητήσαμε την τροποποίηση της εργατικής νομοθεσίας ώστε να συμπεριλάβει τις οικιακές βοηθούς ως ένα ουσιαστικό μεταρρυθμιστικό βήμα με στόχο την προστασία των εργαζομένων από την εκμετάλλευση. Τον Ιούνιο του 2019, ως μέρος μιας ομάδας εργασίας στην οποία συμμετείχαν και άλλες οργανώσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων, υποβάλαμε μια αναθεωρημένη ενοποιημένη σύμβαση με βάση τα διεθνή πρότυπα, στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης που περιγράφει τις μεταρρυθμίσεις οι οποίες απαιτούνται για την κατάργηση του συστήματος kafala βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, συμπεριλαμβανομένης της έκδοσης εγκυκλίων ή/και υπουργικών αποφάσεων για τη διασφάλιση της ορθής εφαρμογής των διατάξεων της τυποποιημένης ενοποιημένης σύμβασης, της ενίσχυσης του μηχανισμού επιθεώρησης και καταγγελιών, της βελτίωσης του επιπέδου παρακολούθησης και επιθεώρησης των γραφείων πρόσληψης και της εφαρμογής ενός μηχανισμού για τη διασφάλιση της καταβολής των μισθών των εργαζομένων.

Ωστόσο, συναντήσαμε το ένα εμπόδιο μετά το άλλο, το τελευταίο από τα οποία ήταν ένα συγκλονιστικό νέο σχέδιο της τυποποιημένης ενιαίας σύμβασης που κυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο ως εκδοθέν από το Υπουργείο Εργασίας. Οι διατάξεις του σχεδίου σύμβασης δεν πληρούν τα βασικά διεθνή πρότυπα για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ορισμένες από τις διατάξεις του θα προωθούσαν την ανισορροπία δυνάμεων μεταξύ εργαζομένων και εργοδότη και θα διευκόλυναν την καταναγκαστική εργασία. Σε συνάντηση με τον Υπουργό Εργασίας στις 28 Φεβρουαρίου, ο τελευταίος αρνήθηκε ότι το σχέδιο εκδόθηκε από το υπουργείο του και δεσμεύτηκε να μην υιοθετήσει καμία σύμβαση που θα αποτελούσε πισωγύρισμα για τα δικαιώματα των μεταναστών οικιακών εργαζομένων[3].

Δίνονται τόσες υποσχέσεις, αλλά λαμβάνονται μόνο περιορισμένα και ελαττωματικά μέτρα για την αντιμετώπιση των παραβιάσεων. Παρά την αποτυχία αυτή των αρχών, οι μετανάστριες οικιακές βοηθοί συνεχίζουν ακούραστα τον αγώνα τους για τα δικαιώματά τους. Θα παραμείνουμε στο πλευρό τους ως σύμμαχοι και υποστηρικτές. Η νίκη στον αγώνα για την προστασία και την εκπλήρωση των δικαιωμάτων των πιο περιθωριοποιημένων ανάμεσά μας είναι μια νίκη για όλες και όλους μας ως εργαζομένων και ως υπερασπιστών των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Είναι ένας αγώνας που σχετίζεται άμεσα με την επίτευξη κοινωνικής δικαιοσύνης στην κοινωνία μας και την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων αντί να ευνοείται ένα πλέγμα εμπορικών συμφερόντων.

Η «Μαίρη» και οι χιλιάδες μετανάστριες/-ες εργάτριες/-ες που αγωνίζονται κάτω από το σύστημα kafala αξίζουν δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια.

[1] Συνέντευξη με τη «Μαίρη» (ψευδώνυμο που χρησιμοποιείται για λόγους ασφαλείας), Βηρυτός, 10 Μαρτίου 2022.

[2] Επιστολή της Γενικής Διεύθυνσης Δημόσιας Ασφάλειας προς τη Διεθνή Αμνηστία, 15 Φεβρουαρίου 2019.

[3] Συνάντηση της Διεθνούς Αμνηστίας και του Παρατηρητηρίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων με τον Υπουργό Εργασίας Mustafa Bayram στο Υπουργείο Εργασίας, Βηρυτός, 28 Φεβρουαρίου 2022.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο Daraj στα αραβικά.