7 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ Ε.Ε.- ΤΟΥΡΚΙΑΣ
1) Τι είναι η συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας;
Τον Οκτώβριο του 2015, η Ε.Ε. και η Τουρκία συμφώνησαν σε ένα Κοινό Σχέδιο Δράσης για να αποτρέψουν την παράτυπη μετανάστευση από την Τουρκία προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία συμφώνησε να εντείνει τις προσπάθειές της για περιορισμό της μετακίνησης ανθρώπων από την επικράτειά της προς την Ευρώπη και να προχωρήσει στην επανεισδοχή από την Ε.Ε. όλων των παράτυπων μεταναστών/-ριών που είχαν ταξιδέψει από την Τουρκία προς την Ένωση και οι οποίοι/-ες κρίθηκαν από τα μέλη της Ε.Ε. ότι δεν είχαν ανάγκη διεθνούς προστασίας. Στους μήνες που ακολούθησαν το Κοινό Σχέδιο Δράσης, δεν πραγματοποιήθηκε η επιδιωκόμενη μείωση στις παράτυπες αφίξεις στην Ευρώπη, και η Ε.Ε. και η Τουρκία ανακοίνωσαν μια δεύτερη, εκτεταμένη συμφωνία – τη συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας, επισήμως δήλωση – στις 18 Μαρτίου 2016. Υπό τους όρους αυτής της συμφωνίας, κάποιες κατηγορίες ανθρώπων που περνούν παράτυπα από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά μετά τις 20 Μαρτίου 2016, θα επιστρέφονται στην Τουρκία.
2) Τι επιδιώκει η Ευρωπαϊκή Ένωση από τη συμφωνία της με την Τουρκία;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο πλουσιότερος πολιτικός συνασπισμός στον κόσμο, έχει επιδιώξει δραστικά να αποτρέψει την πρόσβαση στο έδαφός της σε αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες. Με τις αποκαλούμενες πολιτικές της «Ευρώπης-Φρούριο», η Ε.Ε. έχει υψώσει φράχτες στα χερσαία σύνορα και έχει αναπτύξει ολοένα και μεγαλύτερους αριθμούς συνοριοφυλάκων για να κρατήσει τους ανθρώπους μακριά. Το 2015, όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. μαζί επανεγκατέστησαν μόνο 8.155 πρόσφυγες από όλον τον κόσμο.
3) Ποια είναι τα ανταλλάγματα της συμφωνίας που υποσχέθηκε η Ε.Ε. στην Τουρκία;
Ως ανταλλάγματα, η Ε.Ε. υποσχέθηκε: την επανεγκατάσταση ενός Σύριου πρόσφυγα από την Τουρκία προς την Ε.Ε. για κάθε Σύριο πρόσφυγα που επιστρέφεται από την Ελλάδα προς την Τουρκία, μέχρις ενός ορίου 72.000 ανθρώπων· την παροχή έως 6 δισεκατομμυρίων ευρώ (περίπου 6,7 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ) για την ονομαζόμενη «Διευκόλυνση για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία»· την απελευθέρωση του καθεστώτος ταξιδιωτικών θεωρήσεων (visa) για τους Τούρκους πολίτες από τον Ιούνιο του 2016· και την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων με την Τουρκία για την ένταξή της στην Ε.Ε., οι οποίες είχαν παγώσει.
4) Ποιες είναι οι κατηγορίες ανθρώπων που επιστρέφουν στην Τουρκία βάσει της συμφωνίας;
Οι τρεις κατηγορίες είναι: 1) άνθρωποι που δεν υποβάλλουν αίτηση για άσυλο στην Ελλάδα, 2) άτομα των οποίων οι αιτήσεις ασύλου εξετάζονται από τις ελληνικές αρχές και κρίνονται αβάσιμες· και 3) άτομα των οποίων οι αιτήσεις ασύλου κρίνονται από τις ελληνικές αρχές ως απαράδεκτες. Μερικά στοιχεία της συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας δεν είναι νέα. Υπό τις προϋπάρχουσες συμφωνίες επανεισδοχής με την Τουρκία, η Ελλάδα όφειλε να επιστρέφει ανθρώπους που δεν υπέβαλαν αίτηση για άσυλο ή ανθρώπους των οποίων οι αιτήσεις ασύλου κρίνονταν αβάσιμες. Η τρίτη κατηγορία όσων επιστρέφονται βάσει της συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας – εκείνοι των οποίων οι αιτήσεις κρίνονται ως «απαράδεκτες» – είναι καινούρια.
Mετά και από τις αλλαγές στην ελληνική νομοθεσία ασύλου, η εν λόγω κατηγορία εξαρτάται από μια, κατά περίπτωση, εξέταση για το αν η Τουρκία συνιστά για τον αιτούντα άσυλο είτε μια «πρώτη χώρα ασύλου» (δηλαδή, το πρόσωπο έχει ήδη αναγνωριστεί ως πρόσφυγας στην Τουρκία ή αλλιώς απολαμβάνει επαρκή προστασία εκεί) είτε μια «ασφαλή τρίτη χώρα» (δηλαδή, η Τουρκία μπορεί να παράσχει προστασία στο άτομο που έχει επανεισαχθεί). Η βασική καινοτομία, και το όλο ζήτημα, αυτής της κατηγορίας όσων επιστρέφονται, είναι ότι η τελευταία έχει σχεδιαστεί για να περιλαμβάνει εκείνους (την πλειονότητα όσων φτάνουν στα ελληνικά νησιά) που έχουν, εκ πρώτης όψεως, μια ισχυρά θεμελιωμένη αξίωση για διεθνή προστασία.
5) Τι σημαίνει ότι η Τουρκία αποτελεί «ασφαλή τρίτη χώρα» και «πρώτη χώρα ασύλου»;
Η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας βασίζεται στην υπόθεση ότι η Τουρκία είναι μια ασφαλής χώρα όπου οι αιτούντες άσυλο και οι πρόσφυγες μπορούν να επιστραφούν. Ένας προφανής λόγος για τον οποίο μια χώρα δεν μπορεί να θεωρηθεί «ασφαλής», είναι όταν παραβιάζει την αρχή της μη-επαναπροώθησης: η απαγόρευση μεταφοράς ατόμων σε χώρες όπου αντιμετωπίζουν κίνδυνο σοβαρών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Προηγούμενη έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας έχει ήδη καταδείξει ότι στα τέλη του 2015 και στις αρχές του 2016, αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες στην Τουρκία επεστράφησαν σε Αφγανιστάν, Ιράκ και Συρία ακριβώς με αυτόν τον κίνδυνο.
Ωστόσο, η «ασφάλεια» μιας χώρας για τους σκοπούς της νόμιμης επιστροφής αιτούντων άσυλο και προσφύγων δεν κρίνεται μόνο υπό αυτούς τους όρους, αλλά επίσης από τη δυνατότητα όσων επιστρέφονται να λάβουν αποτελεσματική προστασία – δηλαδή την πλήρη απόλαυση των δικαιωμάτων τους ως αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες στη χώρα στην οποία πρόκειται να επιστραφούν. Η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας «Μη Ασφαλές Καταφύγιο» τεκμηριώνει τις ανεπάρκειες του τουρκικού συστήματος ασύλου και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες στην Τουρκία, ανεπάρκειες και δυσκολίες που, υπό τη Συμφωνία Ε.Ε. - Τουρκίας, θα καθιστούσαν την επιστροφή τους παράνομη και παράλογη.
6) Ποιες είναι οι επιπτώσεις της συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας στα ανθρώπινα δικαιώματα;
Η συμφωνία έχει οδηγήσει χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες να διαβιούν σε άθλιες και επικίνδυνες συνθήκες στα ελληνικά νησιά. Όταν η συμφωνία τέθηκε σε ισχύ, όλοι οι πρόσφυγες και μετανάστες αυτόματα βρέθηκαν κρατούμενοι σε κέντρα. Αν και δεν υφίσταται πλέον αυστηρό καθεστώς κράτησης, όσοι και όσες βρίσκονται στους καταυλισμούς εξακολουθούν να μην μπορούν να φύγουν από τα νησιά. Ως αποτέλεσμα, αναγκάζονται να υπομένουν, εδώ και μήνες και χωρίς προοπτική, άθλιες συνθήκες διαβίωσης σε υπερπλήρεις καταυλισμούς, με έλλειψη ζεστού νερού, ελλιπείς συνθήκες υγιεινής, κακή διατροφή και ανεπαρκή ιατρική φροντίδα.
Οι συνθήκες στα νησιά είναι όχι μόνο εξευτελιστικές, αλλά θέτουν και σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα και τη ζωή προσφύγων, αιτούντων άσυλο και μεταναστών. Οι δυσκολίες ως αποτέλεσμα των κακών συνθηκών υποδοχής στα νησιά αναμειγνύονται με τους φόβους των κατοίκων για την προσωπική ασφάλειά τους. Οι κακές συνθήκες στους καταυλισμούς, η αβεβαιότητα για το μέλλον που αντιμετωπίζουν πρόσφυγες και μετανάστες και η αμήχανη σχέση τους με τους τοπικούς πληθυσμούς, όλα συμβάλλουν σε σημαντικές εντάσεις που έχουν κατά καιρούς οδηγήσει σε βία.
Παράλληλα, οι γυναίκες πλήττονται ιδιαίτερα από την έλλειψη ασφάλειας στα ελληνικά νησιά, καθώς συχνά αναγκάζονται να ζουν σε καταυλισμούς και να χρησιμοποιούν τις ίδιες εγκαταστάσεις υγιεινής με τους άνδρες. Για παράδειγμα, έχουν παραπονεθεί για ανεπαρκή αριθμό σε αποκλειστικά γυναικείες τουαλέτες και ντους, αλλά και όπου υπάρχουν, οι πόρτες και ο φωτισμός δεν είναι κατάλληλα. Αρκετές γυναίκες είπαν στη Διεθνή Αμνηστία ότι έχουν βιώσει ή ότι έχουν γίνει μάρτυρες σεξουαλικής παρενόχλησης, λεκτικής ή σωματικής, ή ενδοοικογενειακής βίας.
Και ενώ οι συνθήκες στα ελληνικά νησιά θα μπορούσαν να βελτιωθούν – και πρέπει επειγόντως να βελτιωθούν, αυτό δεν είναι το μοναδικό μειονέκτημα της συμφωνίας. Οι αιτούντες άσυλο δεν θα πρέπει να στέλνονται πίσω σε μια χώρα που επί του παρόντος δεν μπορεί να εγγυηθεί την πρόσβαση τους σε επαρκή προστασία και συνθήκες διαβίωσης. Η Ε.Ε. μπορεί να στηρίξει την Τουρκία για να εξασφαλίσει την προστασία σε πρόσφυγες, αλλά είναι ευθεία παραβίαση του διεθνούς δικαίου να στηρίζεται η ενωσιακή μεταναστευτική πολιτική στην υπόθεση ότι η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα
7) Ποιες είναι οι κύριες συστάσεις της Διεθνούς Αμνηστίας προς την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Η Διεθνής Αμνηστία ζητάει από την κυβέρνηση της Ελλάδας και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εργαστούν επειγόντως από κοινού προκειμένου να μεταφερθούν οι πρόσφυγες εκτός των ελληνικών νησιών και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αντί να προσπαθούν να διατηρήσουν μια συμφωνία η οποία έχει «καταδικάσει» χιλιάδες ανθρώπους σε απαράδεκτη και απάνθρωπη εξαθλίωση. Συγκεκριμένα, η Διεθνής Αμνηστία ζητά:
- Να μεταφερθούν οι παγιδευμένοι στα ελληνικά νησιά αιτούντες άσυλο στην ηπειρωτική Ελλάδα για να καταγραφούν, να τους εξασφαλισθεί κατάλληλη υποδοχή και να εξετασθούν οι αιτήσεις ασύλου τους, με σκοπό τη μετεγκατάστασή τους σε άλλες χώρες της Ε.Ε.
- Να μην επιστρέφονται αιτούντες άσυλο στην Τουρκία με βάση την υπόθεση ότι η Τουρκία είναι «ασφαλής τρίτη χώρα».
- Να παράσχει η Ελλάδα, κατόπιν συντονισμένων προσπαθειών, αξιοπρεπείς εγκαταστάσεις υποδοχής και να καταγράφονται και να εξετάζονται δεόντως οι αιτήσεις ασύλου.
Υπογράψτε και εσείς την έκκληση και ζητήστε από τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jean-Claude Juncker και τον Έλληνα Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα να θέσουν ως ύψιστη προτεραιότητά τους τις ανθρώπινες ζωές.