ΤΑ ΚΛΕΙΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΩΝ ΣΚΟΠΙΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΠΛΕΥΡΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ

Sian Jones, ερευνητής της Διεθνούς Αμνηστίας στα Βαλκάνια

Μέσα από το φράχτη, με το σώμα του τυλιγμένο σαν κουβάρι, βλέπω ένα νεαρό με τα χέρια κολλημένα στο πρόσωπό του να κλαίει με λυγμούς. Να κλαίει ασταμάτητα.

Μόλις έχει βρει τον ίδιο και τη μητέρα του η συνοριακή αστυνομία και έχουν μεταφερθεί στο κέντρο καταγραφής της Γευγελής. Εκείνη προσπαθώντας να σταθεί στα πόδια της , πεινασμένη, εξουθενωμένη και αποπροσανατολισμένη, καταφέρνει να ξεστομίσει ότι έρχονται από την Ελλάδα, περπατούσαν για τρεις μέρες και είχαν χάσει το δρόμο τους. Σοκαρισμένη, μέσα στη σύγχυση που επικρατεί, δεν γνωρίζει ότι – ως Ιρανοί – ο κόπος τους ήταν μάταιος, καθώς στους Ιρανούς πρόσφυγες δεν επιτρέπεται η είσοδος στα Σκόπια.

Από τις 18 Νοεμβρίου 2015, η ΠΓΔΜ – μαζί με τη Σερβία, την Κροατία και τη Σλοβενία – ακολουθούν μια νέα, μεροληπτική συνοριακή τακτική, κατά την οποία επιτρέπεται η είσοδος στη χώρα μόνο σε Σύριους, Αφγανούς και Ιρακινούς. Για το διάστημα των ημερών που ακολούθησε, οι αστυνομικές αρχές των Σκοπίων εξώθησαν χιλιάδες μετανάστες και πρόσφυγες πίσω στην Ελλάδα, αγνοώντας μάλιστα οποιαδήποτε έκκληση για άσυλο.

Στις αρχές Δεκεμβρίου, η Διεθνής Αμνηστία επέστρεψε στα σύνορα για να παρακολουθήσει την τακτική αυτή στην πράξη. Πρόσφυγες και μετανάστες δεν μπορούν πιστέψουν στα μάτια τους. Δεν μπορούν να πιστέψουν ότι ταξίδεψαν χιλιάδες χιλιόμετρα μόνο και μόνο για να τους απαγορευτεί η είσοδος και να γυρίσουν πίσω. Αν και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNCHR) δήλωσε ότι προσπαθούν να ενημερώσουν για την κατάσταση όσους περισσότερους μπορούν, οι… «απαγορευμένοι» πρόσφυγες και μετανάστες, οι οποίοι καταφθάνουν με λεωφορεία στην Ελλάδα από τα νότια βρίσκονται σε πλήρη άγνοια ως προς το γεγονός ότι ανήκουν στη «λάθος» εθνικότητα. Αν δηλαδή δεν είναι Σύριοι, Ιρακινοί ή Αφγανοί, απωθούνται τη στιγμή που παρουσιάζουν τα χαρτιά τους στις αστυνομικές αρχές των Σκοπίων. Οι περισσότεροι βρίσκονται σε κατάσταση σοκ· μερικοί ξεσπάνε ακόμα και σε δάκρυα.

Η απόγνωση χαραγμένη στα πρόσωπά τους

Η τακτική αυτή, πέραν του ότι είναι βάναυση και μεροληπτική, δεν είναι καν 100% αποτελεσματική. Η οικογένεια Χαμπίμπ από το Χαλέπι της Συρίας, καθώς και οι συγγενείς τους από το Γιαρμούκ, σύμφωνα με τη νέα συνοριακή πολιτική που έχει εφαρμοστεί, είχαν το δικαίωμα να διασχίσουν τα σύνορα. Προ δέκα ημερών έφυγαν από τη Συρία, πέρασαν μέσω Τουρκίας και στη συνέχεια έπλευσαν μέχρι τη Χίο. Εκεί, η αστυνομία τους κατέγραψε ως Παλαιστίνιους, ή μάλλον Παλαιστίνιους πρόσφυγες στη Συρία, και, αφού δεν ήξεραν τη γλώσσα για να διαβάσουν τα έγγραφα, δε μπόρεσαν να κάνουν κάτι για να το αποτρέψουν.

Τα γεγονότα που ακολουθούν έχουν ως εξής· η συνοριακή αστυνομία τους απαγορεύει την είσοδο στη χώρα. Γυρνάνε πίσω σαστισμένοι και μας δείχνουν τα έγγραφά τους, τα οποία ήταν αποθηκευμένα στα κινητά τους τηλέφωνα, και υποδείκνυαν την εθνικότητά τους. Τους πηγαίνουμε στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η οποία βοηθάει ορισμένες φορές Παλαιστίνιους πρόσφυγες από τη Συρία να περάσουν στην ΠΓΔΜ. Παράλληλα, τους συμβουλεύουμε να επιστρέψουν και να διορθώσουν τα χαρτιά τους στην Αθήνα, καθώς υπήρχαν πολλές ανάλογες περιπτώσεις εκεί.

Οι πρόσφυγες στους οποίους επιτρέπεται η είσοδος στην ΠΓΔΜ, παραπέμπονται στο κέντρο κρίσεων στη Γευγελή, όπου εγγράφονται για να ταξιδέψουν στα Σκόπια. Ωστόσο μετά από δύο μόλις ώρες παρακολούθησης, βλέπουμε πάνω από πενήντα ανθρώπους να εξωθούνται από τη Γευγελή πίσω στην Ελλάδα. Ίσως οι φύλακες στα σύνορα δεν έλεγξαν σωστά τα χαρτιά τους, ίσως ήταν πλαστογραφημένα, όμως αυτό δεν αρκεί για να διώξει την απόγνωση που είναι χαραγμένη στα πρόσωπά τους, καθώς τους γυρίζουν πίσω. Μια Ιρανή οικογένεια – ο πατέρας, η μητέρα και τα τέσσερα παιδιά τους – δεν μπορούν να πιστέψουν ότι επιτέλους διασχίζουν την πύλη. Λίγα λεπτά αργότερα, ένα στρατιωτικό όχημα καταφτάνει και από μέσα ρίχνουν βίαια στο έδαφος δώδεκα άνδρες και μια τρίτεκνη οικογένεια. Η θλιμμένη όψη  μερικών δείχνει ότι δεν είναι η πρώτη τους απόπειρα να διασχίσουν το φράχτη. Αλλά για τον Μ. από τη Λιβύη, είναι η πρώτη φορά. 

Στον προσφυγικό καταυλισμό στην Ειδομένη, το μόνο στήριγμα που έχει απομείνει στους ανθρώπους είναι η ελπίδα ότι κάποια στιγμή τα σύνορα θα ανοίξουν και για αυτούς. Ένας Ιρανός Χριστιανός από το Σιράζ σηκώνει το μανίκι του και δείχνει τον σταυρό που έχει χαράξει περίτεχνα στο εσωτερικό του καρπού του. Μας λέει ότι έφυγε όταν οι αρχές έκαναν έφοδο στα σπίτια όπου ο ίδιος μαζί με άλλους προσεύχονταν. «Μπορείτε να δείτε στο ίντερνετ τι λέει ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών για την θρησκευτική πίστη στο Ιράν, όμως τώρα λένε ότι ερχόμαστε εδώ για να βρούμε δουλειά». Μια Ιρανή γυναίκα λέει ότι ο σύζυγός της είναι στη φυλακή πίσω στην πατρίδα, και δεν μπορεί να βρει δικηγόρο για να τον απελευθερώσει. Ένας άλλος Ιρανός μας λέει ότι έφυγε αφού συνελήφθη από την αστυνομία για ανάκριση και έπεσε θύμα ξυλοδαρμού.

Ένας πρώην δάσκαλος συμπληρώνει, «Το κράτος έχει χάσει πλέον κάθε ίχνος εκκοσμίκευσης και φιλελευθερισμού. Πλέον δεν έχω καν την ελευθερία να πιαστώ χέρι με χέρι με τη σύντροφό μου. Όλες οι χώρες της Ευρώπης κατακρίνουν το Ιράν εκ του ασφαλούς, αλλά όταν ερχόμαστε εδώ, είναι δικό μας πρόβλημα».

Κάποιοι καταφεύγουν σε άλλες μεθόδους για να μπουν στη χώρα. Δύο άνδρες από τη Βόρεια Αφρική μας λένε «Δέκα από μας αποφασίσαμε να διασχίσουμε τα σύνορα. Φύγαμε από τον καταυλισμό γύρω στις 5 π.μ., και περπατήσαμε για περίπου 5 ώρες. Λίγο αργότερα αφού περάσαμε το φράχτη, ακούσαμε πυροβολισμούς. Πέσαμε τρομοκρατημένοι στο έδαφος, νομίζαμε ότι θα μας σκοτώσουν. Κατάφεραν να πιάσουν πέντε από μας· τους πέταξαν στο έδαφος και άρχισαν να τους χτυπάνε και να τους κλωτσάνε. Μετά τους έβαλαν μέσα σε στρατιωτικά οχήματα και έφυγαν. Δεν μας είδαν, οπότε περπατήσαμε πίσω μέχρι εδώ».

Στις 9 Δεκεμβρίου 2015, η ελληνική αστυνομία «καθάρισε» τον καταυλισμό στην Ειδομένη, στέλνοντας τους πρόσφυγες και μετανάστες πίσω στην Αθήνα με λεωφορεία. Αλλά οι περισσότεροι από αυτούς που έχουν «λάθος» εθνικότητα δεν σκοπεύουν να εγκαταλείψουν το ταξίδι τους. Μέχρι την επόμενη μέρα, πολλοί έχουν ξαναφύγει από την Αθήνα με σκοπό να περάσουν παράνομα τα σύνορα των Σκοπίων. Πολλοί θα τα καταφέρουν, όμως άλλοι δυστυχώς θα γυρίσουν πίσω, και όχι χωρίς τη χρήση βίας, από τις αστυνομικές αρχές.

Πολλοί από τους ανθρώπους που μιλήσαμε βρίσκονταν σε κατάσταση λήθης. Ακούσαμε για την οικογένεια Χαμπίμπ και για τον Μ. από την Λιβύη αφού τους μετέφεραν στην Αθήνα· κανείς από αυτούς δεν έλαβε τη βοήθεια που τους είχαν υποσχεθεί.

Παρόλο που κάθε χώρα έχει τον έλεγχο των συνόρων της, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο είναι παράνομο να μην επιτρέπουν την είσοδο σε πρόσφυγες ή σε όσους ζητούν πολιτικό άσυλο με μοναδικό γνώμονα την εθνικότητά τους και χωρίς να λαμβάνουν υπόψιν τις επιμέρους συνθήκες που τους οδήγησαν έξω από τα σύνορα. Ο επίτροπος μετανάστευσης Δημήτρης Αβραμόπουλος πρόσφατα έθιξε το συγκεκριμένο θέμα στο Δυτικοευρωπαϊκό Βαλκανικό Υπουργικό Συνέδριο στο Σαράγεβο.

Η δίοδος στην δυτική πλευρά των Βαλκανίων δεν είναι πλέον ασφαλής, και η πρωτοβουλία της ΠΓΔΜ να «κλείσει» τα σύνορά της επιδεινώνει την κατάσταση. Αν η Ευρώπη δεν ενθαρρύνει την ΠΓΔΜ και τις Βαλκανικές χώρες να δώσουν ένα τέλος σε τέτοιου είδους μεροληπτικές τακτικές, χιλιάδες πρόσφυγες που καταφθάνουν καθημερινά από τα ελληνικά νησιά δεν θα έχουν άλλη επιλογή εκτός από το να επιλέξουν την επικίνδυνη, παράνομη και ακριβή εναλλακτική, η οποία παρέχεται από τους λαθρέμπορους.